Helgarpósturinn - 31.10.1980, Qupperneq 19

19
__he/garpásturinrL. Föstudagur
31.-ok-tóber 1980
Heiðarlegt framtak
Regnboginn: Tí&indalaust af
vesturvígstö&unum. Ensk. Ar-
gerð 1979. Handrit: Paul
Monash eftir sögu Erich Maria
Remarque. Leikstjóri: Delbert
Mann. A&alhlutverk: Richard
þó nógu margir, t>vi a& enn láta
strákar senda sig án mikils
mótþróa sem fallbyssufó&ur á
vigvellina.
Bók Remarque um örlög
nokkurra þýskra bekkjar-
\ . SmKt' við Frakka I fyrri heimsstyrj-
■■^M K vikm yndir
eftir Björn Vigni Sigurpálsson og Guðión Arnqrimsson
—
Bardagaatri&i úr Ti&indaiaust
af vesturvigstöðvunum.
Heyrnarlausir ekki síöur en
hevrandi geta notið finnska
barnaleikritsins „Kóngsdóttirin
sem kunni ekki aö tala", sem Al-
þýðuleikhúsið frumsýnir á sunnu-
dag i Lindarbæ kl. 3. Leikritiö er
eftir Christina Andersson og
bvggir mjög á látbrag&i. Þaö
hefur hlotiö afbrag&s vi&tökur
víöa, en hér er þaö sy nt meö styrk
frá Framkvæmdanefnd árs
fatla&ra. Leikstjóri og þý&andi er
Þórunn Sigurðardóttir, og eru
leikarar fjórir. Myndina tók
Smart, ijósmyndari HP á æfingu
Alþýðuleikhússins i vikunni.
Thomas Ernest Borgnine,
Donaid Pleasence, Ian Holm,
Patrichia Neal.
Þeir eru liklega æöi margir
strákarnir um allan hinn vest-
ræna heim sem Remarque
hefur snúiö af rómatiskri striös-
dýrkun meö ljúfsárri striösá-
deilu sinni, Tíöindalaust af
Vesturvigstöövunum. En varla
öldinni á enn fullt erindi viö nú-
timann. og af þeirri ástæöu hafa
einhverjir góðir menn i Eng-
landi fundið sig knúna til að
endurtaka fræga kvikmyndaút-
gáfu af bókinni frá 1930.
Þessi nýja útgáfa er svosem
ekkert stórvirki en fagmann-
lega unnin i alla staöi og heiöar-
legt framtak, trú anda bókar-
Tívolí-tökur hefjast næsta vor
Björn og Egill ekki
hættir við þátttöku
Eitur
Regnboginn: Mannsæmandi
ltf (Et Anstandigt liv). Sænsk.
Argerö 1978. Heimildarmynd
tekin af Stefan Jarl.
Heimildarmyndir rekur ekki
oft á fjörur 'islenskra kvik-
myndahúsagesta. Þá sjaldan
þaö gerist er yfirleitt um aö
ræöa glannalegar myndir af æs-
andi atburöum, eins og flug-
ránum, uppreisnum eöa álika.
Eöa þá af fólki i hlægilegum aö-
stæöum, eins og i Háskólabiói
um daginn. Þessar myndir eru
lika oftast leiknar.
Mynd Stefan Jarls er ekkert
af þessu. Hún er tekin i miðju
sænska velferöarrikisins, og i
henni eru engir leikarar. Samt
minnist ég þess ekki að hafa séö
áhrifameiri heimildarmynd
(sjónvarpiö meötaliö) i háa
herrans tiö. Og þaö þrátt fyrir
að efniö, lif dópista i Stokk-
hólmi, sé ekkert sérlega frum-
legt, og þrátt fyrir aö myndin er
á margan hátt flausturslega
gerö.
Hún lýsir lifi nokkurra 27-8
ára gamalla Stokkhólmsbúa
sem háöir eru heróini og öðrum
álika efnum. Fylgst er með
þeim sprauta sig, strákunum
liggjandi á klósettgöngum járn
brautarstöðvanna köldum og
skitugum, og stelpunum þegar
þær selja sig fyrir næsta
skemmti.
Þaö er tvennt sem gerir þessa
mynd jafn sterka og dapurlega
og raun ber vitni. f fyrsta lagi
algjört miskunnarleysi kvik-
myndavélarinnar. Hún eltir t.d.
aöra aöalpersónuna alveg þar
til hún er orðin aö ösku i lik-
brennsluofninum. Hún fer ekki
af andlitum þótt áhorfandinn
nánast grátbiðji um aö þurfa
ekki aö horfa framan i þjáning-
una sem i þeim er. Hún leynir
engu. 1 ööru lagi er sú staöreynd
að fyrir 10 árum siöan tók
Stefan Jarl hliðstæða mynd af
sama fólki. Þá voru Kenta og
Stoffe og hinir krakkarnir 17
ára, voru aö byrja að reykja
hass og drekka, en yfirhöfuö
venjuleg ungmenni, lifsglöð og
hress. Stefan Jarl notar klippur
úr þeirri mynd óspart I þessari,
og þaö er áhrifamikiö vopn.
innar og þar af leiöandi áhrifa-
mikil svo aö notuö sé gömui si
bylgja úr bióauglýsingum. Og
myndin er lika lærdómsrik fyrir
þær sakir að þarna má glöggt
sjá hvernig gamlir refir á borö
við Ernest Borgnine, Donald
Pleasence og Ian Holm gera sér
góöan mat úr tiltölulega litlum
hlutverkum. — BVS
I himnasælu eöa hitt bá heldur.
Annarsvegar sjáum viö bjart-
sýn ungmenni tala um framtiö-
ina, hinsvegar sjáum viö þá
framtiö. Það er hroðalegur
samanburður.
Þegar ég kom út af þessari
mynd, úti rigninguna á Hverfis-
götunni mætti ég svo ungu pari,
stúlku sem leiddi strák. Hann
var nákvæmlega eins og þeir
menn sem ég haföi veriö aö
fylgjast meö inni I bióinu —
stjarfur af eitri. Stúlkan var
greinilega aö draga hann meö
sér á myndina, reyna aö sýna
honum. Þetta er nefnilega allt
til á Islandi lika.
—GA
„Nei, þaö er ekki rétt sem stóö i
si&asta llelgarpósti, aö viö Björn
Björnsson höfum dregiö okkur út
úr gerö myndarinnar um Tivoli",
sagöi Egill Eövar&sson i samtali
við blaöiö. „Þvi er hins vegar
ekki a& leyna, aö upp á si&kastiö
hefur handritsgeröin stefnt af
háifu Stuömanna i a&ra átt en viö
Björn heföum taliö æskilegt.
Núna standa yfir bréfaskipti milli
okkar og Jakobs Magnússonar i
Los Angeles, sem er potturinn og
pannan i gerö myndarinnar, þar
sem viö reynum aö átta okkur á
þvi hvernig þetta gæti best oröiö,
og viö biðum nú eftir svari frá
Jakobi viö okkar hugmyndum.
Þaö hefur þvi engin endanleg
ákvöröun verið tekin um okkar
þátttöku i TIvolí.”
Helgarpósturinn hafði
samband viö Jakob Magnússon i
Los Angeles vegna þessa máls,
og sagöi hann, aö handritið væri
loksins komiö aö endanlegum
punkti. „Þaö hefur tekiö tals-
veröan tima i þróun, en viö höfum
komist aö niöurstööu, sem ég
held aö allir geti sætt sig viö.
efnislega, en þá er eftir aö lag-
færa samtöl hér og þar”, sagöi
Jakob.
Um þau orö Egils, aö handritiö
hafi af hálfu Stuömanna tekiö
aöra stefnu, en Egill og Björn
heföu taliö æskilegt, sagði Jakob,
að þar væri aöallega um aö kenna
fjarlægöinni á milli þeirra. Þeir
heföu ekki rætt saman á hverjum
degi um þaö sem veriö var aö
gera.
„Þegar tónlistin var unnin hér i
sumar, tók þetta nokkuö nýja
stefnu og þaö sem kom út úr þvi,
kom þeim kannski full mikiö á
óvart, en nú má segja,aö viö höf-
um mæst á miöri leiö, þannig aö
allir sætti sig viö útkomuna”.
Jakob sagöi, aö fjármögnun
myndarinnar væri komin vel á
veg, en þó ætti eftir að ganga frá
ýmsum atriðum i þvi sambandi
og yröi þaö væntanlega gert um
jólin. Fjármagn myndarinnar
veröur bæöi islenskt og banda-
riskt, en Jakob vildi ekki tjá sig
frekar um þaö á þessu stigi.
Tónlist myndarinnar er aö
mebtu leyti tilbúin.en endanlega
veröur gengiö frá henni um jólin
og siöan er gert ráö fyrir þvi aö
tökur hefjist næsta vor. Þá sagöi
Jakob, aö þeir væru aö velta fyrir
sér hlutverkaskipan.
Jakob sagöi aö lokum, aö þess
misskilnings virtist gæta, aö fólk
héldi aö þetta ætti aö vera heim-
ildarmynd um gamla Tivoli. Svo
væri ekki, en hins vegar á myndin
sér staö þar aö hluta til.
—GB/AÞ.
Ferðin sem aidrei var farin
Halidór Laxness: Grikkiands-
áriö. Heigafell 1980. 239 bls. auk
nafnaskráar.
Gegnum tiöina voru skáld-
sögur Halldórs Laxness býsna
ólíkar skrifum annarra Islend-
inga. Ekki aðeins að hann skrif-
aði betra og skemmtilegra mál
en aðrir — aö þá Þórbergi
einum undanskildum — heldur
voru sögurnar beinlinis sagðar
meösiferskri list, þráður þeirra
spunninn af yfirvegun og smekk
— enda útkoman betri en við
höföum átt aö venjast i nokkrar
aldir.
A sinn hátt eru endur-
minningar Gljúfrasteinsbónda
lika öðruvisi en tiöist. Þar
kemur margt til. Nú er t.d. svo
aö sjá aö ævisöguritun sé lokiö
allagötu I þeirri mynd sem hún
hefur staöiö undangengin ár.—
og þá er söguhetjan orðin nitján
vetra. Menn geta skemmt sér
viö aö reikna út hve gamall
höfundurinn þyrfti aö verða til
að segja sögu sina til áttræös ef
sama takti heföi veriö haldiö.
Annað sérkenni er það að
bækurnar hafa komið i skringi-
legri timaröö en titt er um
minningabækur. Innan á titil-
blaði Sjömeistarasögunnar
(1978) stóö: „Bók þessi er annaö
bindi af þrem samstæðum
skáldsögum i ritgeröarformi
(essay roman) þar sem höf-
undur viöar að efni frá æskutiö
sinnni til tvitugs. Fyrsta bindi, I
túninuheima, kom á prent 1975,
þriöja bindi, Úngur ég var,
1976.” Og nú er komið fjórða
bindið. Hvergi er getið um að
það sé essay roman, en þvi
fylgir nafnaskrá sem nær til
allra bindanna og eru þau nú
númeruö: 1 túninu heima, II.
Úngur ég var, III Sjomeistara-
sagan og IV. Grikklandsáriö.
Meö öörum oröum horfiö aftur
frá þeirri timaröösem gilti fyrir
tveim árum.
Innbyröis hafa þessar bækur
einnig oröiö ólikar. í túninu
heima var afar ljóöræn bók og
full af stemningu. Úngur ég var
hálfgerö prakkarasaga, full
meö gálgaglens. Sjömeistara-
sagan minnti mest á eyöufyll-
ingu. Og nú kemur sú sem hug-
myndin er aö reyna að greina
frá hér.
Grikklandsáriðernitjanda ár
Halldórs. Hann er kominn heim
frá Kaupmannahöfn (sbr.
Úngur ég var), hefur siglt i hálf-
gert strand með næstu skáld-
sögu og eyöir timanum i margt
og misjafnt, meira aö segja
barnakennslu. Grikklandsferð
verður honum „ferðin sem
aldrei var farin ”, ogbókarheitið
er þversögn, þvi Grikklandsár
sitt var Halldór á Islandi.
Það verða engin stórtiðindi i
þessari bók, fremur en Sjö-
meistarasögunni. Lesandinn
kynnist viö fáeinar persónur
sem flestar hafa þó veriö nefnd-
ar á öðrum bókum höfundarins.
Þaö sem þarna bætist af drátt-
um i mynd þeirra er þvi miður
ekki mikið. Þannig er maður
fjarska litlu nær um Jóhann
Jónsson þrátt fyrir þónokkur
orð um hann i Grikklaúdsárinu.
Halldór hafði áður gert af
honum ógleymanlega mynd i
formála að ljóðum Jóhanns, og
við hana veröur ekki bætt. Sama
er raunar um Halldór Kolbeins.
Lesari kemst ekki öllu nær þess-
ari gátupersónu en henn haföi
komist i ýmsum áföngum áður.
Einni persónu munu þó
margir þykjast kunnugri eftir
lestur Grikklandsársins, og það
er hreint ekki ómerk persóna
Halldór Guöjónsson sjálfur. Um
hann er þessi bók, og hún eykur
okkurfróöleik einkum aí tvennu
tæi.
1 fyrsta lagi birtir Grikk-
landsárið okkur fáein augnablik
úr ævi skáldsins þar sem talað
er opinskárra en stundum áður
og af minni tilgerð. Þetta gerist
t.d. i frásögninni af viöureign
unglingsins viö stúlkur. Feimni
hans er bráðskemmtilega lýst,
einkum þegar hún magnast upp
i ákvörðunina um aö bregða sér
eins og eitt ár til Grikkiands til
að losna viö að fara til Hafnar-
fjarðar. Þaö er þó fjarri aö úr
þessum umræöum um „hitt
kynið” veröi „neðanþindar-
breim með hriðum til baks eða
kviðar eins og ástabókmenntir
eru núna” (Grikklandsáriö,
174). Siður en svo. Þarna er
talaö af mikilli kurteisi og með
rikulegum „afdráttum” (sem
er þýðing bókarinnar á „under-
statement”).
I ööru lagi birtir Grikklands-
árið okkur talsverða sjálfum-
gleöi unglingsins sem samið
hefur bók og orðið heimsfrægur
i fæðingarbæ sinum og heima-
sýslu. Býsna oft er komið að þvi
hve margir urðu til að geta
þessarar bókar — og reyndar
annarra sem siöar komu, t.d. er
aö finna þessa klausu þar sem
ræöir um Halldór Kolbeins og
esperanto: „Hér vil ég ekki láta
undir höfuð leggjast það sem
siðar geröist, að þegar nafna
minum var boðið á alheimsþing
esperantista I Danmörku
snemma á árum hélt hann svo
langa ræöu um Halldór frá Lax-
nesi á þessu máli, ég held i Slag-
else, að allar þjóðir heims voru
geingnar út áöur en hann var
hálfnaður og seinnipartur er-
indisins var talaöur yfir auöum
stólum.” (Bls. 140). —Lesanda
kann aö veröa spurn hvers
vegna ekki mátti láta undir
höfuð leggjast aö segja þessa
sögu á Grikklandsárinu.
Still bókarinnar kemst næst
þvi aö geta kallast „rabbstill”
og er máski fyrir þá sök sem
textinn verður notalegur og viö-
felldinn. Þó bregöur náttúrlega
út af þessu og „laxnesskan”
ræður öllu: „Stundum finnst
höfundi að skruggubúðarmenn,
surrealistarnir, þó rutlaðir
væru ein einkum og sérilagi
þraungsýnir ómentaðir og dá-
litið heimskir, séu einu mennir-
nir sem skilið hafi fánýti ann-
ála, ef ekki mist timaskynið
sjálft, aö minstakosti haft hug-
rekki til að neita gildi timans.”
(Bls. 14). — Eða þá þegar svo
segir: „A námsarum þegar ég
var á Laugavegi 28 áttu þrir
bændur austanyfir fjall enn og
leingi siðan hver sina búð i
næsta nágrenni við Verslun
Frón, og hétu allir jónar sem
titt var um bændur og næst
kemst þvi að heita ekki neitt.”
(Bls. 151). — Það mun reyndar i
anda þessa rabbstils að ( óþægi-
lega) oft er notuð samtengingin
ogfyrir tilvisunarfornafn: „Nú
skal hafinn formáli að reynslu
af islenskri menningu áður
ókunnri og ég hlaut þetta
sumar.” (Bls. 155).
Þótt svona tiktúrur orki til-
gerðarlega á mann þegar þær
eru ofnotaöar, verða þær
svosem engin umtalsverö lýti á
löngum texta og vega létt gegn
þeirri tilfinningu sem merkari
er : manni finnst sem maöur sé
aö lesa notalega bók og hlýlega.