Helgarpósturinn - 31.10.1980, Qupperneq 27

27
___h&lnarpn^+l /ryonFöstudagur 31. október 1980
Þaö hefur aldrei veriö næöi-
samt aö skipa foringjasætiö í Al-
þýöuflokknum. Þaö þekkti Stefán
heitinn Jóhann fyrrum forsætis-
ráöherra, af eigin raun og varla
heföi komiö honum i opna skjöldu
aö á sama tfma og flokksbræöur
hans fylgdu honum til hinstu
hvflu, skyldi enn vera verulegur
undirgangur um forustustólana i
flokki hans. Hannibal Valdimars-
son,GylfiÞ. Glslason og núslöast
Benedikt Gröndal hafa einnig
allir fengiö aö kynnast þvi hversu
valtur veldisstóllinn i þessum
flokki er, þvl aö enginn þeirra
hefur horfiö úr sætinu af full-
komlega fúsum og frjálsum vilja.
Vilmundur Magnús.
Þessar tíllögur fela I sér rót-
tækustu breytingar á skipulags-
málum Alþýöuflokksins frá þvl aö
prófkjörsfyrirkomulaginu var
komiö á. Tilhögun sú sem lagt er
til aö veröi höfö á um kosningu
forustunnar, gengur til aö mynda
enn lengra heldur en fyrirkomu-
á móti mælt aö hafi valdiö meira
umróti innan flokkanna en flest
annaö hin siöari ár, þótt aö ööru
leyti megi endalaust deila um
ágæti prófkjöranna. Reynist
þetta kosningafyrirkomulag til
flokksforustu, sem felst I tillögum
milliþinganefndar, jafn bráö-
smitandi og prófkjörin á sinum
tlma, má ljóst vera aö stjórn-
málaflokkarnir veröa naumast
samir á eftir. Aö minnsta kosti
ætti hugtakiö „flokkseigenda-
félag” þar meö aö vera endan-
lega úr sögunni I islenskri stjórn-
málaumræöu.
Eftír sem áöur veröur þaö
vafalaust kosningaslagurinn um
Nýskipan i skugga kosningaslags
Þessar foringjasteypur hafa oft
ogeinatt ráöiö miklu um misjafnt
gengiö flokksins i islenskum
stjórnmálum. Þær hafa iöulega
oröiö fyrirferöameiri I þjóömála-
umræöunni en ýmis stefnumál
flokksins og nýskipan I flokks-
starfi, sem athyglisverö hefur
mátt telja. Hætt er viö aö svipaö
veröi upp á teningnum á flokks-
þingi Alþýöuflokksins, sem hefst I
dag og stendur yfir helgina. For-
mannsmálin eru aö visu tíl lykta
leidd aö heita má en eftir sem
áöur veröa á þinginu miklar
hræringar i kringum kjör vara-
formanns og hugsanlega I önnur
embætti flokksforustunnar, og
geta oröiö til þess aö býsna
.merkilegar tillögur um aukna
valddreifingu I flokknum falli I
skuggann.
Þarna er um aö ræöa tillögur
milliþinganefndar svonefndrar,
oger þarmerkast nýmælaaö gert
er ráö fyrir þvl forusta flokksins
— formaöur, varaformaöur og
ritari veröi kosnir I beinni kosn-
ingu allra flokksbundinna félaga I
Alþýöuflokknum I hverju flokks-
félagi fyrir sig en ekki af fulltrú-
um á flokksþingi eins og nú er.
Gert er ráö fyrir þvl I þessum til-
lögum aö þaö komi I verkahring
ritarans aö sinna sjálfu flokks-
starfinu og veröi hann þannig
raunverulegur framkvæmda-
stjóri flokksins.
Carter Bandarlkjaforseti haföi
þokkalega forustu I skoöanakönn-
unum meöal kjósenda framan af
kosningabaráttunni, þangaö til
hann afsagöi aö taka þátt I
sjónvarpskappræöu viö keppi-
nauta sina Reagan og Anderson.
Fyrst I staö eftir þá viöureign var
gremja kjósenda I garö auöa
stólsins næg til aö veita Reagan
slika yfirburöi I skoöanakönnun-
um, aö hann var fráhverfur frek-
ari sjónvarpskappræöum. En
smátt og smátt saxaöist á muninn
á forsetaefnum stóru flokkanna,
og þegar allar skoöanakannanir
leiddu I ljós aö ekki mætti á milli
sjá hvor þeirra yröi hlutskarpari,
féllst Reagan á nýtt sjónvarps-
einvi'gi, og í þetta skipti viö Cart-
er einan, viku fyrir kjördag.
lag þaö sem vinstri armur breska
Verkamannaflokksins baröi I
gegn nýlega varöandi formanns-
kjör þar f sveit og sem mestu
fjaörafoki hefur valdiö. Meöal Al-
þýöuflokksmanna hér viröast
þessar tillögur hafa fengiö
fremur góöan hljómgrunn en á
framámönnum flokksins er þó aö .
heyra aö þær hafi lftiö veriö
ræddar meöal flokksmanna
hingaö til og þeir þvi varla farnir
aöráöa I þaö af alvöru hverjar af-
leiöingar tilhögun af þsssu tagi
muni hafa. Vegna varaformanns-
kosninganna á flokksþinginu er
einnig óvist aö þinginu muni gef-
ast tóm til aö tala út um þessar
róttæku breytingar á skipan mála
I flokksstarfinu og eiga menn þess
vegna allt eins von á þvl aö
ákvöröun um tillögur milliþinga-
nefndar veröi slegiö á frest til
næsta flokksþings, svo aö flokks-
mönnum gefist enn betra næöi til
aö ihuga þær heima í héraöi
næstu tvö árin.
Nái þessi nýskipan hins vegar
fram aö ganga getur oröiö fróö-
legt aö fylgjast meö áhrifum
hennar á flokksstarfiö og ekki
siöur meö þvi hvort tilhögun af
þessu tagi komi til meö aö segja
til sin aö einhverju leytí I skipu-
lagi hinna flokkanna. 1 þvl sam-
bandi skyldui menn minnast áhrifa
prófkjöranna innan allra stjórn-
málaflokkanna, sem varla veröur
varaformannsembættið I Alþýöu-
flokknum á flokksþinginu á
morgun, sem draga athygli
manna aö þvl enda getur þaö
einnig haft sin áhrif á framvind-
una I Islenskum stjórnmálum
næstu árin hvaöa maöur velst til
þess starfs. Þar keppa þeir
Magnús Magnússon og Vil-’
mundur Gylfason, eins og varla
hefur fariö fram hjá neinum, en
Jón Baldvin fer væntanlega aö
ráöum Elfsabetar sálugu Breta-
drottningar — bíöur og sér til þar
til á flokksþing er komiö. Þá
getur Kristln Guömundsdóttir,
formaöur sambands þeirra Al-
þýöuflokkskvenna einnig sett
strik i' reikninginn þótt ekki sækist
hún beinlinis eftir sjálfu varafor-
mannsembættinu heldur eftir
eins konar nýju embætti sem
kalla mættí varavaraformann.
Þaö getur varla ólikari menn en
Magnús og Vilmund. Þeir eiga
varla mikiö sameiginlegt nema
lifsskoöunina og holdafariö. Vil-
mundur er ungur, úthverfur,
kappsamur, uppvööslusamur,
óvæginn og hugaöur stjórnmála-
maöur, hamhleypa tíl verka en
kann ekki alltaf fótum sinum for-
ráö og er þess vegna afar um-
deildur jafnt meöal andstæöinga
sem flokksbræöra, sem ýmist lita
á hann sem flokksstjörnu eöa
flokkslúsifer. Magnús er hins
vegar kominn yfir miöjan aldur,
Carter og Reagan takast I hendur
íran reynir að blanda sér i
tvísýnar forsetakosningar
Fyrsti dómur um þá viöureign
liggur nú fyrir. Þeir sem fylgjast
með stjórnmálum I Bandarlkjun-
um og þdckja þau til hlitar,
stjórnmálamenn og fréttamenn,
eru á þvi aö Carter hafi boriö
hærri hlut i' rökræöunum sem
fram fóru. Könnun á viöbrögöum
óbreyttra sjónvarpsáhorfenda
leiðir hins vegar I ljós, aö tveir af
hverjum þrem i þeirra hópi állta
aö Reagan hafi staöiö sig betur,
af þvi Hollywoodleikarinn fyrr-
verandi reyndist kunna betur viö
sig fyrir framan myndavélarnar
en hnetubóndinn frá Plains.
Enn sannast þvi spekiorö
McLuhans, aö miöillinn er boö-1
skapurinn, fjölmiöilstæknin reyn-
ist áhrifarikari en efniö sem veriö
er að koma á framfæri.
En þrátt fyrir sjónvarpseinvigi
merkisbera demókrata og
repúblikana I forsetakosningun-
um, virðist enginn aöili I
Bandarlkjunum sem mark er á
takandi treysta sér til að spá um
úrslit kosninganna, svo mjótt er
talið á munum milli forsetaefn-
anna. Hins vegar ber öllum sam-
an um aö eitt mál geti enn ráöiö
úrslitum, þótt kosningadagurinn
nálgist óöfluga. Taliö er fullvlst,
aö endurkjör Carters væri
gulltryggt, fengi hann þvl til
leiöar komiö aö bandarlska
sendiráösfólkinu, sem á kjördag
hefur setiö rétt ár I gislingu i Iran,
veröi skilaö heilu á húfi.
Þetta mál er svo viökvæmt, aö
þaö bar naumast á góma i sjón-
varpskappræðunni. Reagan
reyndi aö gera sér mat Ur glsla-
tökunni og vanmætti Bandaríkja-
stjórnar aö frelsa þá I einni
kosningaræöu, en flýtti sér aö
draga I land, þegar áróöurs-
fræöingarnir sem ákveða hvaö
hann segir komust að raun um aö
viöbrögö almennings voru óhag-
stæö frambjóöandanum.
Ekki gerir þaö gislamáliö
auöveldara, aö stjórnvöld I Iran
gera sér bersýnilega far um aö
notfæra sér þýöingu þess I kosn-
ingabaráttunni I Bandarikjunum.
Iranskir áhrifamenn hafa látiö I
þaö skina, aö glslarnir kunni aö
veröa látnir lausir dag hvern nú I
slöustu vikunni fyrir forsetakosn-
ingarnar. Jafnframt er meö ferö
málsins á þingi I Teheran dregin
á langinn, svo óljóst er hverja
skilmála Iranir setja fyrir aö
sleppa glslunum.
Iranska þingiöhefurrætt máliö
á lokuöum fundum dag eftir dag.
Þar er bersýnilega um það deilt,
hve lang.teigi aö ganga I þvl aö
nota lausn gisianna til aö reyna
aö bæta stööu Irans I strlöinu viö
Irak.
Vopnabúnaöur Irana er niest-
allurbandarískur,og haft er fyrir
satt aö mikiö af vlgvélunum sé I
lamasessi vegna skorts á vara-
hlutum og skotfærum. Einkum
háir þaö flughernum, aö öll viö-
skipti viö Bandarikin hafa legiö
niöri si'öan glslarnir voru gripnir.
hæglátur, farsæll, þægilegur og
varfærinn stjórnmálamaöur, sem
fer sér engu óöslega og nálgast
viöfangsefnin fremur meö hugar-
fari embættismannsins en póli-
tikusins, og á sér fyris bragöiö fáa
hatramma andstæðinga. Þaö yröi
aldrei stórsjór i kringum Magnús
fremur en aö þaö rlki nein logn-
molla I kringum Vilmund.
Erfitt er aö geta sér til um
styrkleika þessara tveggja fram-
bjóöenda á flokksþinginu. Eftir
öllum sólarmerkjum aö dæma
ættí Vilmundur aö hafa á bratt-
ann aö sækju. Kosningin á sér
staö á fremur óheppilegum tima
fyrir hann. Hiö pólitlska
barómet Vilmundar féll ansi
hratt I kringum rlkisstjórnar-
sprengingu þeirra Alþýðuflokks-
manna fyrir um ári slöan og i
valdalausum ráöherrastólnum I
dómsmálaráöuneytinu I kjölfarið.
Vilmundur tekur verulega póli-
tiska áhættu meö framboöi si'nu.
sérstaklega þegar þess er gætt aö
flokksþingiö nú er ekki sérlega
heppilega samansett fyrir hann.
Þaö kom nefnilega á daginn í
kosningu fulltrúa úr Reykjavik á
flokksþingiö aö þá höföu ýmsir
gamlir flokksmenn uppi skipu-
lega smölun meö góöum árangri
— gjarnan undir þvl yfirskyni aö
þaö þyrfti ,,aö stoppa þessa ungu
stráka sem eruaö fara meö flokk-
inn til fjandans” og þau spjót
beinast þvl ekki slst aö Vilmundi.
En á móti kemur aö fáir stand-
ast Vilmundi og stuönings-
mönnum hans snúning þegar út I
kosningaslag af þessu tagi er
komið, og I þeim herbúöum telja
menn Vilmund nú þegar hafa
drjúgt forskot á Magnús um fylgi
flokksþingsfulltrúa.
Magnús mun sjálfur lltiö vinna
aö framboöi slnu en treysta á aö
hann sæki fylgi sitt út á lands-
byggöina og til eldri flokksmanna
á höfuöborgarsvæöinu — Reykja-
vik og Reykjanesi, sem eru
óánægöir meö áhrif yngri mann-
annalflokknum undanfariö. Einn
hópur flokksþingsfulltrúa getur /
lika ráöiö miklu um lyktir
varaformanns kosningarinnar.
Þaö eru Alþýöuflokkskonur. Þær
eru llklega sá hópurinn sem
INNLEND
YFIRSÝN
ERLEND
Fyrir alllöngu setti ■ Khomeini
fram þau meginskilyröi fyrir aö
glslunum yröi sleppt, aö aflétt
yröi frystingu á írönskum inni-
stæöum I Bandarlkjunum og
eignir transkeisara þar i landi af-
hentar núvernadiistjórnvöldum I
Teheran. Slöanhefur þaö gerst aö
trak réöst á tran og sækir inn I
helsta olluhéraö landsins, þótt
hægt fari.
Nú snúastumræburnar á þingi i
Teheran um þaö, hverjum skil-
málum fyrir lausn gislanna eigi
aö bæta viö þá sem Khomeini
setti. Eftir þvl sem næst verður
komist er þar efst á blaöi krafa
um aö Iranski herinn fái hiö
skjótasta þann bandarlskan
vopnabúnaö sem hann vanhagar
mest um til aö geta haldið áfram
striðinu við trak meö einhverjum
árangri.
Eitt af fyrstu verkum
byltingarstjórnar Khomeini I
Iran var aö ógilda pantanir
keisarastjórnarinnar á hergögn-
um frá Bandarikjunum. Eins og
gengurl sllkum viöskiptum, haföi
veriö greitt eftir samningum upp
i væntanlega sölu. Fyrirfram-
greiöslurnar fengust ekki endur-
greiddar, þvf vopnaframleiöend-
urviljahalda þeim til tryggingar
þvi aö tílskildar bætur komi fyrir
samningsrof af hálfu trana.
Herskárri menn á transþingi
vilja nú gera þá kröfu, aö
Bandarikjastjórn veiti útflutn-
ingsleyfi fyrir vopnum og skot-.
færum til trans sem nemur þvi fé
sem greitt haföi veriö upp I ógiltu
vopnakaupasamningana.
Bandarlsk stjórnvöld eru ekki
ginnkeypt fyrir aö uppfylla þetta
skilyrði. Bæöi myndi þaö mælast
illa fyrir meöal Bandarlkja-
manna aö taka umsvifalaust til
aö vopna rlki sem komiö hefur
fram eins og Iran I gíslamálinu,
og þar aö auki jafngilti vopnasala
til Irans f jandskaparbragöi gagn-
vart trak, en Bandarlkjastjórn
starfar hvaö kappsamlegast
innan flokksins um þessar
mundirog ein úr þeirra hópi, for-
maöur sambands þeirra, Kristin
Guömundsdóttir, hefur lýst
áhuga á þvf aö komast I forustu-
sveitina. Fram hefur komiö til-
laga um aö varaformannsem-
bættinu veröi tviskipt á þann hátt
aö búiö veröi til embætti annars
varaformanns, sem sinnti fyrst
og fremst flokksstarfinu og á þvi
embætti hefur Kristln augastaö.
Óvlst er hvort þessi tillaga nær
fram aö ganga en sagt er aö
Magnús og stuðningsmenn hans
hafi ekki tekiö fjarri tvlskiptingu
varaformannsembættisins á
þennan hátt. Myndist bandalag
milli Alþýöuflokkskvenna og
Magnúsar út á þessa tilhögun
veröur þaö aö teljast Magnúsi til
töluveröra tekna.
Hvernig svo sem niðurstöður
kosninganna um varaformanninn
veröa, þá veröa þær undir öllúm
kringumstæðum sögulegar. Nái
Vilmundur kosningu mun þaö
vafalaust valda töluveröum hvelli
innan flokksins en jafnframt mun
þá Alþýðuflokkurinn státa af rétt
liðlega fertugum flokksformanni
og rétt liölega þritugum varafor-
manni. Falli Vilmundur hins
vegar hlýtur þaö hins vegar aö
gerast meö braukiog bramli.Al-
þýöuflokksmenn hafa þar meö
hafnaö helsta áhrifamanni sinum
slöustu misseri og þaö mun e.t.v.
leiða til þess aö Vilmundur muni
setn þingmaöur ' hér eftir ekki
telja sig jafn skuldbundinn aö
fylgja þingflokkssamþykktum út
I æsar eins og hann hefur gert
hingaö til og sumir stuönings-
manna hans telja hafa veriö hans
helsta fótakefli.
eftir
Magnús
Torfa
Óiafsson
hefur lýst yfir hlutleysi i ófriöi
rikjanna. Viö þaö bætist að þau
riki viö Persaflóa sem i mestu
vinfenei eru viö Bandarikin, svo
sem Saudi Arabia, draga taum
Iraks, og gæti það haft ófyrir-
sjáanlegar afleiðingar tæki
Bandarlkjastjórn aö liösinna
tran, sér I lagi þar sem bersýni-
legt væri aö hún léti kúga sig meö
glslunum.
Horfur eru þvi ekki verulegar á
aö meiriháttar viöburöir I máli
banda*-Isku gfslanna i tran eigi
sér staö þá fáu daga sem eru til
forsetakosninga. Orslit munu þá
ráöast af skiptingu atkvæöa 1 ör-
fáum bandarískum fylkjum.
Kosningareglur eru þær, aö þaö
forsetaefni sem hlýtur meirihluta
atkvæöa I hverju fylki um sig, fær
alla kjörmenn þess fylkis. Vlst
þykir að úrslit séu þegar ráöin I
tveim fjölmennustu fylkjunum,
Reagan vinni Kaliforniu en
Carter i' New York. Yfirburöir
Reagans eru taldir slíkir I vestur-
fylkjunum í heild, aö Carter
viröist hafa afskrifaö þau. Hins
vegar gerir Carter sér vonir um
aö eiga góöan bakhjarl á heima-
slóöum I suöurfylkjunum. Þar eru
þó tvær undantekningar, og þaö i
tveim fjölmennustu suöur-
fylkjunum, Texas og Flórlda, þar
sem ekki má á milli sjá hvorum
veitír betur.
Sama máli gegnir um nokkur
fjölmennustu iðnaöarfylkin I
noröri. Forsetaframbjóöendurnir
berjast ákaft um Pennsylvaniu,
Ohio, Illinois og Michigan.
Skoöanakönnurum og frétta-
mönnum ber saman um, aö úr-
slitin I viöureign Carters og
Reagans um forsetatign i
Bandarikjunum muni ráöast I
þessum fylkjum.