Helgarpósturinn - 12.12.1980, Blaðsíða 10

34
Föstudagur 12. desember 1980
fi«'' i t': t'
STIKLAÐ í JÓLABÓKAFLÖÐINU
Jie/garpásturinn-
ÞVOTTAKONAN
Þáttur úr bók Nóbelsverðlaunaskáldsins
Isaac Bashevis Singer — í föðurgarði
Heima áttum við litil skipti við hina. Sá
eini þeirra i húsinu var húsvörðurinn. Á
föstudögum kom hann alltaf að vitja um
þjörféð, „föstudagspeningana” sína.
Hann tók sér stöðu við dyrnar, tók ofan
hattinn og móðir min fékk honum sex
groskur.
Auk húsvarðarins voru lika þvottakon-
urnar sem komu heim til þess að sækja
þvottinn okkar úr röðum hinna. Saga min
er um eina þeirra.
Hún var kona smávaxin, gömul og
hrukkótt. Þegar hún byrjaði að þvo fyrir
okkur var hún komin yfir sjötugt. Flestar
gyðingakonur á hennar aldri voru heilsu-
litlar, veikburða, likaminn útslitinn. Allar
gömlu konurnar i götunni okkar voru
bognar i baki og studdust við stafi þegar
þær voru á gangi. En þessi þvottakona,
jafn litil og grönn og hún var bjó enn yfir
kröftum sem hún hafði þegiö i arf frá kyn-
slóð eftir kynslóð af sveitafólki. Mamma
tindi oftast til i böggul handa henni tau
sem safnasthaföi fyrir á nokkrum vikum.
Hún lyfti þungum bagganum, skoröaöi
hann á mjóum herðum og bar hann heim
sem var löng leið. Hún átti lika heima i
Linsterkjugötu en i hinum endanum, rétt
hjá Wola. Það hlýtur að hafa verið hálfs
tima gangur.
Hún kom aftur með þvottinn eftir um
það bil hálfan mánuð. Móður minni hafði
aldrei likað jafn vel við neina aðra þvotta-
konu. Það lýsti af hverju stykki eins og
fægðu silfri. Allt kom straujað. Samt tók
hún ekkert meira fyrir en hinar. Þaö var
einstök heppni að komast i kynni við
hana. Mamma hafði þóknunhennar alltaf
við höndina vegna þess að það var of langt
fyrirgömlu konuna að koma i annaðsinn.
Þvottar voru ekkert sældarbrauð i þá
daga. Gamla konan gat ekki skrúfað frá
krana þar sem hún bjó, heldur varð hún
að bera inn vatnið úr brunni. Til þess að
þvotturinn yrði svona hreinn varð að
leggja hann i bleyti skrúbba hann
miskunnarlaust i bala setja hann i klór-
vatn, sjóða hann i heljarstórum potti stifa
hann og strjúka. Hvert stykki varð að
meöhöndla tiu sinnum eða oftar. Og að
þurrka hann! ófært var aö gera þaö úti af
þvi að þá komu þjófar og stálu honum.
Undinn þvottinn varð að bera upp á
þurrkloft og hengja á snúrur. Á veturna
gat hann orðið stökkur eins og gler svo að
við lá að hann brotnaði ef komið var við
hann. Svo kostaöi þetta sifellt rifrildi við
aðrar húsmæður og þvottakonur sem
vildu fá þurrkloftið fyrir sig. Guð einn
vissi hvað hún varð að þola i hvert skipti
sem hún þvoði!
Gamla konan hefði getað staöið við
kirkjudyrnar og betlað eða farið á elli-
heimili fyrir fátæklinga. En henni var
gefiö ákveðið stolt og blessun vinnu-
gleðinnar sem hinum hefur fallið i skaut.
Gamla konan vildi ekki verða neinum
byrði og þvi bar hún byrðar sinar sjálf.
Móöir min kunni dálitið 1 pólsku og
gamla konan spjallaði við hana um
margt. Henni þótti sérstaklega vænt um
mig og sagði oft að ég væri eins og Jesús.
Hún endurtók þetta i hvert skipti sem hún
kom og þá hleypti mamma brúnum og
tautaði við sjálfa sig svo að varirnar
bæröust varla: „Megi orð hennar týnast i
auðninni.”
Konan átti rikan son. Ég man ekki
lengur hvers konar viðskipti hann hafði
með höndum. Hann skammaöist sin fyrir
móður sina, þvottakonuna og heimsótti
hana aldrei. Aldrei gaf hann henni heldur
svo mikið sem grosku. Frá þessu sagði
gamla konan án nokkurskala. Einn góðan
veðurdag var sonurinn genginn i hjóna-
band. Hann virtist hafa fengið gott kvon-
fang. Þau voru gefin saman i kirkju.
Sonurinn hafði ekki boöiö gömlu konunni
móður sinni, i brúðkaupið en hún fór að
kirkjunni og beið á tröppunum til þess að
sjá son sinn leiða „ungu frúna” upp að
altarinu. Ég vil ekki vera með neinn
rembing en ég trúi þvi ekki að sonur
gyðings hefði nokkurn tima hagað sér
svona. En ég er ekki i nokkrum vafa um
það aö hefði hann gert það hefði móðir
hans æpt og kveinað og látið samkundu-
þjóninn kveðja hann á sinn fund til þess að
gera grein fyrir máli sinu. 1 fáum oröum
sagt, gyðingar eru gyðingar og hinir eru
hinir.
Sagan um ótrygglynda soninn hafði
djúp áhrif á móður mina. Hún talaði um
hana vikum og mánuðum saman. Hún var
ekki einungis móðgun við gömlu konuna,
heldur gjörvallt móðurveldið. Mamma
sagði sem svo: „Hana^skyldi það borga
sig að fórna sér fyrir börnin? Móöirin
slitur sér út og hann hefur ekki einu sinni
hugmynd um hvað er tryggð”.
Og hún lét meira að segja iskyggileg orð
falla i þá átt að hún væri ekki örugg um
sin eigin börn: Hver veit upp á hverju þau
gætu tekið einhvern daginn? Þetta kom þó
ekki I veg fyrir að hún helgaði okkur lif
sitt. Ef eitthvert góðgæti var til á heimil-
inu geymdi hún börnunum það og bjó sér
til alls konar afsakanir og skýringar á þvi
hvers vegna hana sjálfa langaði ekkert til
þess að bragða það. Hún kunni eldgamlar
töfraþulur og orðtök og málshætti sem
hún hafði þegið að erfðum frá mörgum
mæðrum og ömmum sem elskað höfðu
börn sin kynslóð eftir kynslóð. Ef eitt-
hvert barnið sagðist kenna til sagði hún
jafnan: „Ljúft er mér að leysa þig lifa
skaltu bein min!” Eða hún sagöi: „Ég
vildi ég mætti friðþægja fyrir minnstu
nöglina á fingrum þinum”. Þegar við vor-
um að borða sagði hún: „Hreysti og
mergur búi ykkur i beinum!” Daginn
áður en nýtt tungl kviknaði gaf hún okkur
eins konar kandis sem sagt var að ætti að
vera vörn gegn sniklum. Ef eitthvert okk-
ar fékk eitthvað i augaö sleikti mamma
það hreint með tungunni. Hún gaf okkur
lika kandismola viö hósta og öðru hverju
tók hún okkur með sér til þess að iáta
blessa okkur svo að auga hins illa ynni
okkur ekki mein. Þetta varð þó ekki til
þess aðhindra hana i aðsökkva sér niður i
Skyldur hjartans, Lögmálsbókina og önn-
ur alvarleg heimspekirit.
En nú er best aö vikja aftur að þvotta-
konunni: þetta var harður vetur. Biturt
frost kreisti göturnar i greip sinni. Það
gilti einu hve mikiö við létum ofninn hitna
hjá okkur, gluggarnir voru þaktir frost-
rósum og skreyttir grýlukertum. Blöðin
skýrðu frá þvi að fólk væri að deyja úr
kulda. Kol hækkuðu i verði. Veturinn var
oröinn svo harður að foreldrarnir hættu
að senda börn sin i barnaskóla og jafnvel
pólsku skólunum var lokað.
Einn þennan dag kom þvottakonan nú
orðin nærri áttræð til okkar. Töluvert af
taui hafði safnast fyrir siðustu vikurnar.
Mamma gaf henni könnu af tei svo að
henni hlýnaði og brauðbita. Gamla konan
sat skjálfandi og nötrandi á eldhúskolli og
vermdi hendurnar á tekönnunni. Fingur
hennar voru hnýttir af striti og ef til vill
lika af gigt. Neglur hennar voru undar-
lega hvitar. Þessar hendur báru þrjósku
mannsins vitni viljanum til þess að vinna
ekki einungis eins og kraftar leyfðu,
heldur fram yfir þau mörk sem getunni
eru sett. Mamma taldi og skrifaði upp
listann: karlmannanærskyrtur, kven-
bolir, siðar nærbuxur, hnésiðar kvenbux-
ur, pils, kvenskyrtur, sængurver, kodda-
ver, lök og kögurkápur af karlmönnunum.
Já, þó að þvottakonan væri ein af hinum
þvoði hún lika þessar heilögu flikur.
Bagginn var stór stærri en venjulega.
Þegar konan lyfti honum á herðar sér
huldi hann hana með öllu. Fyrst riðaði
hún við eins og hún ætlaði að kikna undir
byrðinni. En það var sem rödd þrákelkn-
innar sem með henni leyndist hrópaði:
Nei, þú mátt ekki detta. Asni getur leyft
sér að sligast undir klyfjum sinum, en
ekki maðurinn, kóróna sköpunarverksins.
Það voru ósköp að sjá gömlu konuna
skjögra út með þennan feikna bagga, út i
frostið þar sem snjórinn var þurr eins og
salt og kófið fauk eins og ryk um loftið i
hvitum sviptibyljum einsog álfar væru að
dansa i kuldanum. Gat hugsast að gamla
konan kæmist nokkurn tima til Wola?
Hún hvarf sjónum og mamma and-
varpaöi og bað fyrir henni. Oftast nær
kom konan aftur með þvottinn eftir tvær
eða i mesta lagi þrjár vikur. En þrjár vik-
ur liðu siðan fjórar og fimm og ekkert
fréttist af gömlu konunni. Við þraukuðum
án þvottarins. Kuldann herti jafnvel enn
meira. Simalinurnar voru nú orðnar jafn
gildar og skipskaðlar. Greinar trjánna
voru eins og gler. Það hafði kyngt niður
svo mikium snjó að göturnar voru orðnar
mishæöóttar og i mörgum götum var unnt
að renna sér á sleðum eins og niður
brekku. Brjóstgott fólk kveikti bál á göt-
unum svo að flækingar gætu yljað sér við
eldinn og steikt yfir honum kartöflur ef
þeir áttu þær þá nokkrar til að steikja.
Það olli okkur ótrúlegum vandræöum
að þvottakonan lét ekki sjá sig. Við þurft-
um á þvottinum aðhalda. Við vissum ekki
einu sinni i hvaða húsi konan átti heima.
Ekkert var liklegra en að hún hefði hnigið
niður, dáið. Mamma lýsti yfir þvi að sér
hefði fundist eins og þvi væri hvislað að
sér þegar gamla konan fór frá okkur
siðast að við sæjum tauið okkar aldrei
framar. Hún leitaöi uppi nokkrar slitnar
gamlar skyrtur og þvoði þær, gerði við
þær. Við syrgðum bæði þvottinn og þessa
gömlu konu sem orðin var útslitin af þræl-
dómi og okkur býsna nákomin þau ár sem
1 föðurgarði er önnur bók nóbelsverð
launaskáldsins Isaac Bashevis Singers sem
Jkemur út hjá Setbergi í þýðingu Hjartar
Pálssonar
hún hafði þjónað okkur af einstakri trú-
mennsku.
Meira en tveir mánuðir liðu. Það hafði
dregið úr frostinu, en þá hafði það komið
aftur, það gerði nýtt kuldakast. Kvöld eitt
þegar mamma sat við oliulampann og var
að gera við skyrtu opnuðust dyrnar og
svolitill andgufustrókurkom inn ogá eftir
honum feiknastór baggi. Undir bagganum
riðaði gamla konan andlit hennar snjó-
hvitt sem lak. Fáeinar hvitar hártjásur
stóðu niður undan sjalinu hennar.
Mammarak upp hálfkæftóp. Það var eins
og lik hefði gengið inn i herbergið. Ég
hljóp til gömlu konunnar og hjálpaði
henni að létta af sér byrðinni. Hún var
grennri en áður, bognari. Hún var orðin
enn teknari i andliti en hún var og höfuðið
tinaði eins og hún væri að andæfa. Hún gat
ekki komið upp orði svo að vel skildist
heldur tuldraði eitthvað með innföllnum
munni og fölum vörum.
Eftir að gamla konan var búin að ná sér
ofurlitið sagði hún okkur að hún hefði ver-
ið lasin, mjög lasin. Hver veikindi hennar
voru man ég reyndar ekki. Hún hafði
verið svo veik aö einhver hafði kvatt til
lækni og læknirinn hafði sent eftir presti.
Einhver hafði látið son hennar vita og
hann hafði lagt út fé fyrir kistu og fyrir út-
förinni. En Guð almáttugur hafði ekki enn
viljað taka til sin þessa sárþjáðu sál. Hún
tók að rétta við henni batnaði og undir
eins og hún fór aftur að geta stigið i
fæturna byrjaði hún að þvo á ný. Ekki að-
eins tauið okkar heldur þvott frá þó
nokkrum heimilum öðrum.
„Ég hafði engan frið i rúminu fyrir
þvottinum”, sagði gamla konan til
skýringar. „Ég gat ekki dáið fyrir þvott-
inum”.
„Með Guðs hjálp áttu eftir að lifa
þangað til þú verður hundrað og tuttugu
ára”, sagði móðir min i blessunarskyni.
„Guð forði mér! Hverjum yrði svo löng
ævi til góðs? Vinnan verður æ erfiðari —
kraftar minir eru á þrotum — ég vil ekki
verða neinum til byrði!”
Gamla konan tautaði i barm sér og
signdi sig og hóf augu sin til himins. Til
allrar hamingju voru einhverjir peningar
til heima og mamma taldi fram það sem
hún skuldaði. Skritin tilfinning greip mig:
peningarnir I útvötnuðum lófum gömlu
konunnar virtust verða jafn lúnir og
hreinir og heilagir og hún sjálf. Hún blés á
skildingana og batt þá i klút. Svo fór hún
og hét þvi að kóma aftur eftir fáeinar vik-
ur til þess að sækja nýjan tauböggul.
En hún kom aldrei framar. Það varð
siðasta verk hennar i þessum heimi að
þvo þvottinn sem hún hafði skilað. Óbug-
andi vilji hafði rekið hana til þess að skila
þvi sem aðrir áttu i hendur réttra eig-
enda, ljúka þvi ætlunarverki sem hún
hafði tekið að sér.
Og nú var loks svo komiö að likami
hennar sem lengi hafði ekki verið annað
en brotinn leir sem ráðvendnin ein og
skylduræknin höfðu haldiö uppi var til
foldar hniginn. önd hennar hvarf inn á
þau svið þar sem allar helgar sálir hittast
hvaða hlutverk sem þær hafa leikið á
þessari jörð, hvaða tungu sem þær hafa
talað hvaða trú sem þær hafa játað. Ég
get ekki hugsað mér Paradis án þessarar
þvottakonu. Ég get ekki einu sinni
imyndað mér heim þar sem slik hetjudáð
er ekki endurgoldin.
HERERBOKIN!
HVERJU MÁ ÉG TRÚA? eftir Harold Sherman
Þctta er einstök bók um lífsspeki eftir hinn mikla frömuð rannsókna á yfirskil-
vitlegum fyrirbærum, höfund bókanna DULARMÖGN HUGANS,
LÆKNINGAMÁTTUR ÞINN og AÐ SIGRA ÓTTANN, — Þeir sem glata trúnni lifa í
ótta og óvissu um framtíðina, þá skortir öryggi. En er mögulegt að endurheimta
það, sem glatazt hefur? Og hvernig vita menn hverju þeir mega trúa? Þessi bók er
hreinskilið, presónulegt svar Harold Sherman við þessum brennandi spurningum.
SÝNIR í SVEFNI OG VÖKU eftir Halldór Pjetursson
Frá örófi alda hafa draumar og vökusýnir fylgt mannkyninu. Draumurinn er
margslungið ævintýri, sem menn ráða á ýmsa vegu, jafnvel hefur hver ráðandi sína
eigin lausn, sinn eigin lykil að leyndardóminum.
Hér segir fjöldi kunnra manna frá draumum sínum og vökusýnum. Hver segir frá
á sinn sérstæða hátt, en sem heild mynda frásagnir þeirra óvenjulega og forvitnilega
bók, sem stór hópur lesenda mun fagna.
SKUGGSJA
BÓKABÚÐ OUVERS STEINS SE