Helgarpósturinn - 12.12.1980, Blaðsíða 4

28
(Ar’REMTlDc
maöur frá íslandi? Hversvegna
býröu i Kaupmannahöfn?
„Ertu oröinn drukkinn strax.
Nei, ég er enginn flóttamaöur frá
tslandi, hvorki • bókmenntalegur
né pólitiskur. Eins og þú veist þá
er konan min hér viö nám og ég
fylgi meö. Hitt er svo annaö mál
að fyrst þú ert á annað borð
að tala um bókmenntir þá er
það núsvo aö mér finnst ég
ekki alveg heyra til i þessum
skandinaviska skóla sem
hefur verið allsráðandi
siöustu ár. En þú mátt ekki taka
þaö neitt persónulega gamli vin.”
Sement og sósial-
realismi
Og hvar heyriröu þá til?
„Mitt menningarlega sviö er
miklu nátengdara nútima banda-
riskri skáldsagnagerö og svo
hinsvegar gömlu Rússunum,
Dostojevsky, Gogol og
Goncharov, öllum þessum maka-
lausu risum sem eg verð aldrei
þreyttur á. Mér finnst einhver
leiöinleg deyfö i obbanum af nýj-
um bókmenntum Noröurlanda
þessa dagana. Sósial-realismi.
Dag Solstad og félagar. Þaö eru
allir að skrifa um sementsverk-
smiöjur. Nú hef ég ekkert á móti
sementi en það er bara ekki sama
hvernig þetta er gert. Þaö vantar
skáldskapinn. Galdurinn.”
'Nú hvað hefurðu á móti sóslal-
realisma?
„Þaö spuröi einu sinni blaða-
maöur Rússann Fadeyev
hvert væri álit hans á
þessum málum.
Föstudagur 12. desember 1980. haltjFArpnc^iirÍnn
áhrifavald i sambandi við Milljón
Prósent Menn?
„Nú er þaö svo? Jú þvi er fljót-
svarað. Bandariski rithöfundur-
inn Thomas Wolfe, hafði geysileg
áhrif á mig á þessum tima. Þaö er
varla hægt að tala um áhrif i
þessu sambandi. Ég fékk nokk-
urskonar Wolfe-maniu sem stóð á
þriöja ár. Ég held ég hafi marg-
lesið öll hans verk og einnig lesiö
mest'allt sem um hann var skrif-
aö”.
En Dostojevsky, Dastu svona
ofan f Dostojevsky lfka?
„Ég hef reyndar lesiö Dosto-
jevsky sundur og saman. En þá
varég orðinneldri.Égheföi varla
staðiö upp úr sliku sambandi
ööruvisi en á einhverri geödeild.
En ef einhver þykist sjá áhrif frá
Dostojevsky i Ljóstolli þá er ég
vitaskuld bara stoltur. En þaö er
bara meiniö með menn eins og
hann og Hamsun aö gangi maður
i þeirra skóla þá er hætt við þvi aö
útkoman veröi hálfgerö skopstæl-
ing og iitiö annaö. Ætli þaö séu
ekki bara áhrif frá Ólafi Gunn-
arssyni I Ljóstolli. Ég ætla að
vona þaö”.
Einhverjar uppáhalds islenskir
rithöfundar?
„Nú, fyrir utan þig og Þorstein
frá Hamri þá mundi ég vilja
nefna Steinar Sigurjónsson. Ég
held aö Steinar hafi haft einna
mest áhrif á mig af þeim islensk-
um höfundum sem ég hef lesiö.
Ég þreyttist i raun og veru aldrei
á þvi aö lesa Steinar og hef meira
aö segja safnað smásögum hans
úr timaritum og dagblööum þeg-
arég hef náð i þær. En Steinar vill
Ljóstolli fái ekki staöist, hún sé
ýkjukennd. Ertu að reyna aö
nálgast einhverskonar raunsæi,
hverskonar raunsæi?
„Hvaö er raunsæi? Hvað eru
ýkjur? Ég sá mynd af manni um
daginn I islensku blaöi og sá hafði
ofan af fyrir sér meö þvi aö éta
lifandi slöngur. Það gerist nú
kannski ekki á hverjum degi
niörá Arnarhóli en við verðum að
athuga þaö, aö sú mynd sem er
dregin upp i Ljóstolli er mynd
sögumannsins Stefáns Sigur-
björnssonar. Þessi saga er sögö i
fyrstupersónu, gegnum augu og
eyru hans. Þaö er ekki ég Ólaf-
ur Gunnarsson sem er aö lýsa
einhverju ákveðnu Reykjavikur-
raunsæi. Ég segi aöeins frá þvi
eins og ég imynda mér aö Stefáni
birtist þaö þetta eina sumar.
Heföi ég ritað þessa bók i þriöju
persónu þá heföi hún orðiö allt
ööruvisi”.
Hvaö um klámiö sem sumir
þykjast sjá i stórum stil I Ljós-
tolli?
„Ólafur minn, faröu varlega
meö ölið. Er klám I bókinni finnst
þér? Ég fæ ekki séö aö þar sé neitt
klám. Hvaö er klám? Þaö er nú
einu sinni svo aö þau orö sem eru
á tungum manna ættu aö geta
staðiö á prenti. Þaö finnst mér”.
Auglýsingadeildin og
gagnrýnendafélagið
Hvað viltu segja um auglýs-
ingaskrumiö i sambandi við bók-
menntir?
„Þaö er nú reyndar ekki min
deild. En ég sagöi drukkinn i
Þegar Guö kom til Reykjavikur
lenti hann meö þrumugný i
Siöumúla
þar hitti hann tvo róna
sem hresstu hann á kógga.
Þegar Guö heyröi um verö á
brenniviniá Islandi
sagði hann við sjálfan sig:
Ég verð aö fá mér vinnu.
1 Þjóöviljahúsinu var
Arni Bergmann á vakt.
Get ég fengið vinnu hjá þér
við aö pakka inn Þjóðviljanum,
spuröiguð.
Ertu oröinn alveg ga ga,
kunningi
sagöi Arni Bergmann og glotti
nei þaö getur þú ekki
vegna þess aö þú ert
ekki til.”
Nú stöövar spyrjandi ljóðalest-
urinn, rekur upp fingur og Sven á
barnum kemurmeð meira af vin-
föngum á borðið. Spyr siöan: Má
ég heyra meira úr bókinni?
„Min er ánægjan. Hér kemur
ljóö númer tvö.
Dapur I bragöi gekk Guö niöur
Bankastræti
þar gekk hann beint i flasið
á Matta Jó
Get ég fengið vinnu hjá þér
viö aö pakka inn Mogganum
spuröi Guö vonglaður
Nei þaö getur þú ekki vinur
sagöi Matti Jó og glotti:
þú ert ekki nógu kristinn.
Og hvaö gerist svo? Jú, Guð
slær Matta um fimm þúsund kall
og fer i Naustið til að drekkja
sorgum sinum. Þar hittir hann
einhvern af Dagblaðinu og biöur
JÁRNPÚKINN Á CAFÉ FREMTIDEN
Ólafur Haukur Símonarsson ræðir við Ólaf Gunnarsson, höfund Ljóstolls
Viö sitjum i hornherberginu
innaf barnum á Café Fremtiden.
Þessari krá sem enginn yfirgefur
samur eftir aö hafa einu sinni
komiö þar inn. Litli járnpúkinn f
glugganum blæs i flautu sina, en
það heyrast engir tónar nema úr
djúboxinu frammi i billjardher-
berginu. Sven á barnum gengur
þolinmóöur um meö öllarana,
huggar dapra og lyftir glasi meö
þeiin glöðu. Ég set kassettutækið
i gang þegar viö Ólafur.Gunnars-
son erum búnir meö snafsinn og
komnir vel niður i þriöja Elefant.
Ertu bókmenntalegur flótta-
Fadeyev var búinn aö vera stefn-
unni trúr alla sina hunds og katt-
artið. Og hvað er nú sósial-
realismi Hr. Fadeyev? spyr
blaðamaður. Það veit ég ekki
svarar Fadeyev, en ég veit um
einn sem getur sagt þér það. Og
hver er sá, spyr blaöamaður. Og
Fadeyev svaraöi: Djöfullinn”.
En hvaö þá um danskar bók-
menntir. Hafa þær haft einhver á
hrif á ritmennsku þina?
„Susanne Brögger og Bente
Clod. Æ tölum um eitthvað ann-
aö i guöanna bænum. Þú getur
ekki ætlast til þess sem rithöf-
undur og góðurvinur minn aö við
sitjum hér á merkilegustu kránni
i heimi og ræðum svona liö yfir
Elefant og snafs. Það væri ekki
forsvaranlegt”.
Milljón Prósent Menn
Jæja, vertu góöur nú hafa ýms-
ir bentá aö ákveðnar fyrirmyndir
séu aö persónum þinum i Milljón
Prósent Menn? Er þetta rétt?
„Þaö er reyndar satt að það
voru ákveðnar fyrirmyndir af
mörgum persónum þeirrar bók-
ar. En þaö stendur ekki stafur i
þeirri bók i einhverskonar
haturstilgangi, eins og ýmsir
halda. Ég var ekki aö ná mér
niöri á einum eða neinum. Ég
skrifaði um þetta fólk einungis
vegna þess að ég leit upp til þess
og var heltekinn af persónum.
Svo það var ekki um annaö aö
ræða en að gera þeim skil á
pappir. Mér þótti vænt úm þetta
fólk og þykir enn. En ég varö að
segja frá þvi”.
Nú var Milljón Prósent Menn
hugsuösem hluti af stærra verki,
er ekki svo?
„Jú,þaðerrétten þegar ég ætl-
aöi að halda áfram í ársbyrjun
1979, þá fann ég að söguefnið var
oröiö dautt fyrir mér. Ég hafði
reyndar hugsaö mér þetta verk
enn lengra en triólögin. Fimm
bindi var áætlunin. Og ég var
langt kominn meö tvær bækur til
viðbótar. En ég fleygði þessu i
sumar eftir aö ég haf öi lokiö Ljós-
tolli og reikna ekki meö aö taka
þráöinn upp aftur. Þetta söguefni
er nú langt fyrir aftan mig”.
Ýmsir þykjast sjá greinileg
áhrif frá Dostojevsky i nýju
skáldsögunni þinni Ljóstolli,
mætti tala um einhvem slikan
aldrei trúa þessu og verðuralltaf
jafn reiður ef ég minnist á þetta
viö hann. Ég æflaði einu sinni að
reyna að ræða þetta við Steinar
en þaö kostaði hann 800 krónur
danskar. Hann hélt nefnilega
álltaf áfram að bera i mig öl ,og
snafs til þess að fá mig til aö
þegja. Siöan ræðum við bara um
Hómer þegar við hittumst. En
Steinar er að minu viti stórkost-
legur. A viö Rússana Leskov og
Remizov. Nú og mikiö er skrifað
af ævisögum á Islandi. Og sumar
þeirra nokkuð lúmskar. Bók
Stefáns Jónssonar sem hann
skráöi eftir Pétri Hoffmann er að
minum dómi meistaraverk. En
Steinar er sá besti sem viö eigum
núna”.
Ljóstollur, ýkjur og
klám
Heföir þú getaðritaö Ljóstoll á
tslandi?
„Nei, það hefði ég ekki getað.
Mér hefur reyndar alltaf leiöst
sögur af höfundum sem þurfa að
þeytast heimshornanna á milli til
þess aö finna heppilegan staö til
þess aö vinna á. En i þessu tilviki
er þaö satt. Það er eins og hér i
Danmörku hafi ég náð þeirri fjar-
lægö, þvi perspektívi, að þessi
efniviöur gat orðið að skáldskap.
Heföi ég setið á miðjum Laugar-
dalsvellinum með ritvélina þá er
ég ekki viss um aö vel heföi geng-
ið”.
Er drengurinn i Ljóstolli þú
sjálfur?
„Nei, drengurinn i Ljóstolli er
ekki ég’ sjálfur. Ég vann að visu
einu sinni i timbri en ég nota þá
reynslu aöeins sem ramma utan
um þá sögu sem ég er aö segja.
Þessi saga er umfram allt fanta-
sia. Svavar frændi i bókinni er til
dæmis leigubilstjóri sem ók mér
einu sinni spottakorn i Paris. Og
svo mætti lengi telja. Annars
skiptir þaö mig engu hvort fólk
heldur aö ég sé þessi ágæti dreng-
ur eöa ekki. Ég gleymi þvi seint
þegar ég sá Gunnar Gunnarsson
heitinn á niræðisaldri vera aö
fullvissa einhvern spyrjanda i
sjónvarpi um þaö að hann væri
ekki Uggi Greipsson”.
Nú hafa sumir boriö sig upp
undan þvi, aö sú mynd sem þú
dregur upp aö vinnufélögunum i
auglýsingarviðtali um daginn,
þegar ég var spurður að þvi á
hvaða móttökum ég ætti von
vegna Ljóstolls,aðmérfyndist að
landinn ætti aö taka ofan fyrir
mér þegar hann mætti mér á
götu. En ég var drukkinn og var
aðreyna að auglýsa sjálfan mig á
heldur kauöskan hátt. Eins og ég
sagði: Þetta er ekki min deild.
Mér finnst núna að ég ætti aö taka
ofan fyrir hverjum þeim Islend-
ing sem ég mæti vegna þess að
hann hefur á sinn hátt gefið mér
þetta söguefni”.
Viltu tjá þig um fslenska gagn-
rýnendur?
„Ég hef ekkert um þá annað aö
segja en mér finnst þetta yfirleitt
mjög greindarlegt fólk eftir
myndum aö dæma. Ég vil annars
miklu frekar tjá mig um höfuö-
paurana, ritstjórana. Ég byrjaði
á ljóöabók i gamandúr svona fyr-
ir sjálfan mig i sumar og hér er
fyrsta ljóðiö þó engum þyki það
sennilega fyndið nema höfundi.
Viltu heyra?
Já fyrir alla muni.
„L j ó ö a b ó k i n h e i t i r :
Þegar Guö kom til Reykjavikur
vitaskuld um vinnu.
En Dag-
blaðsmaöurinn vill
ekki sjá hann.
Segir að Guð sé ekki
stúdent!
Og er þá verkinu lokit
„Nei, langt i frá en
ég veit að
bókin á aö enda þar
sem Guð
stendur i öskjuhlið og sér aö þaö
sem hann hefur skapað er vont og
hann lætur himnana opnast og
mikinn eld ljósta Reykjavfk og
borgin verður að bráðnu járni. Og
það sem siöast má sjá eru nokkrir
fíystikistur sem renna ofan i eld-
grautnum á leið til rjúkandi
sjávar, en hvers vegna kisturnar
bráðna ekki hef ég ekki enn á
hreinu. En það skiptir i' sjálfu sér
engu”.
Nú hefur þú gefið út ljóöabæk-
ur. Nokkur von á framhaldi þar?
„Nei, þaö held ég ekki. Finnst
myndir: Guðmundur Páll Ásgeirsson