Helgarpósturinn - 06.02.1981, Qupperneq 9

9
r JiQ/garpásfurínn Föstud?§
ur 6. febrúar 1981
Fréttamannafjaðrir og
mannlegar tilfinningar
Sumir hlutir gera mig hreint
alveg hvinandi vitlausa af
bræöi, einkum þeir, sem koma
mér til aö skammast min fyrir
aö vera manneskja. Þaö er
framhjá eöa finnum ekkert at-
hugavert viö. Eitt af þeim, sem
verst kemur viö mig, er æsi-
fréttamennskan.
Er eitthvaö aö frétta-
Heimir Pálsson —Hraf n Gunnlaugsson — Jónas Jónasson — Magnea J. Mat+hias-
dóttir — Páll Heiðar Jónsson — Sigurður A. Magnússon — Þráinn Bertelsson
Hringborðið
dag skrifar Magnea J. Matthiasdóttir.
einkum tilgangslaus grimmd
mannskepnunnar gagnvart
þeim, sem minna mega sin, til
aö mynda börnum og dýrum og
öörum smælingjum, sem ekki
geta variö sig sjálfir meö kjafti
og klóm einsog viö hin villi-
dýrin. Svo má auövitaö lika
nefna útrýmingarherferöir
gegn aöskiljanlegum lituöum
kynþáttum, sem hviti maðurinn
telur sig sjálfskipaðan herra
yfir, svosem einsog Ameriku-
indiánunum '(viö fylgdumst
grimmt meö- þvi i „Land-
nemunum” skemmst aö
minnast) og Astraliunegrum
(sem enn má vist ekki tala um,
en sem töldust ekki til manna
þrátt fyrir litrika menningu
sina, fyrir þaö eitt aö þekkja
ekki eldinn). Þaö eru heldur
ekki fá ofbeldis- og grimmdar-
verk, sem framin hafa veriö i
nafni kristinnar trúar og mann-
kærleika i gegnum aldirnar og
samviskusamlega eru tiunduö i
flestum mannkynssögubókum,
flest hver gagnrýnislaust af
hálfu höfunda, kennara og nem-
enda. Ég þarf sjálfsagt ekki að
telja þau upp (þó ég gæti þaö
eflaust þangaö til ég yröi græn
og blá i framan af púra and-
leysi), hver einasti sæmilega
viti borinn maöur ætti aö vita af
þeim nægilega mörgum til að
losna ekki viö kligju ævilangt. —
Annars eru þau sist skárri
niöingsverkin, sem unnin eru i
daglegu lifi og viö ýmist litum
mennsku? Er hún ekki bara
sjálfsögð þjónusta við almenn-
ing, aö hann fái að fylgjast með
þvi, sem er aö gerast á liöandi
stundu? Og hvaö sosum, áttu viö
meö „æsifréttamennska”? -
Hvaö er þaö fyrirbrigöi fyrir
nokkuö? — Jú, aö minu viti er
þaö sú tegund fjölmiölunar, aö
birta hvern andskotann sem
vera skal og velta sé’r uppúr
óförum annarra meö svolitið
, ,mikiö-er-ég-nú-betri-en-þú ’ ’--
bros á andlitinu. Þá eru „frétt-
irnar” birtar án þess aö kann-
aöar séu til hlitar forsendurnar
— gjarna þá vegna þess mis-
sterka gruns blaðamannsins, aö
hér sé kannski ekki alveg allt
meö felldu og eigi jafnvel ekki
allt viö rök að styöjast, ef
„fréttin” er könnuö niöri alla
sauma. „Mannlegar ti 1-
finningar” svonefndar spila
þarna enga rullu — þaö er hvort
eö er ekki fólk, sem á i hlut,
heldur sálarlaus fyrirbæri, sem
gegna nafninu „fréttaefni”. Og
fréttaefni hafa nú sjálfsagt ekki
af miklu aö státa, svona til-
finningalega. — Fólk ferst á
voveiflegan hátt — maöur er
myrtur, piltungur ferst við ólög-
lega iöju. Allt er þaö tiundaö i
blööum meö nákvæmum lýsing-
um og helst auövitað myndum,
gjarna þá sem subbulegustum.
(Aö visu skal játaö, aö Islensk
blöö eru heldur aftarlega á
merinni I þvi efni, en er þaö
kannski af þvi aö þau hafa ekki
á nægilega mörgum ljósmynd-
urum aö skipa til aö etja i sóöa-
skapinn? — Þaö stendur án efa
til bóta, eins og svo margt i
okkar velferöarþjóöfélagi.)
Kjaftasögur þykja fullgóöar
heimildir — i þeim efnum eru is-
lensku blööin sist eftirbátar
annarra — og óþarfi að spá i þaö
frekar hvern skaöa þær geta
unniö. Hverju skiptir þaö heil-
agan verndardýrling blaða-
manna (sem sjálfsagt eiga einn
slikan, ekki siöur en mellur og
þjófar), aö Island er nú einu-
sinni litiö samfélag, þar sem
allir þekkja ennþá alla og flest
gengur útá „ég-þekki-mann-
móralinn” margfræga?
Auövitað eiga hinir viöurstyggi-
legu glæpamenn sér enga ást-
vini, sem hugsanlega kippa sér
upp við aö lesa um andstyggö-
ina I blöðum. Varla eiga þeir
börn, sem gætu oröið fyrir aö-
kasti i skólum eða leikvöllum
eða þá á götum úti. Þaö er
óhugsandi, að foreldrar hafi
fætt þá I heiminn og þurfi aö
þola uppgeröarsamúð og kvik-
indislegar athugasemdir
kunningja, nágranna og yfirleitt
allra, sem einhverja nasasjón
hafa fengið af „málinu”
gegnum blaöalestur og aðra
fjölmiölaneyslu. — Ef einhver
slik fjölskylda og vinir eru fyrir
hendi er þaö eflaust af sama
sauöahúsinu og harösviraöur
afbrotamaöurinn i klefanum og
lætur þvi naumast frétta-
flutninginn á sig fá. Nú, eöa þá
lærir af reynslunni aö vera ekki
aö telja sig náinn svona svörtum
og samviskulausum sauöi. —
Ástvinir fórnarlambsins? Það
hlýtur aö vera balsam á þeirra
sár að geta fylgst meö i blööum
og léttir aö fá þar sem nákvæm-
astar lýsingar, vitandi vits, að
hver einasta gróa landsins slef-
ar oni kaffibollann sinn af ein-
tómum fjálgleik. — Áuðvitaö
hlýtur krafan aö vera:
nákvæmari fréttaflutning, fleiri
myndir og skilyröislausa nafn-
birtingu. Fólk veröur aö fá aö
vita á hverjum þaö þarf aö vara
sig. Ekki satt?
En hafiö þiö einhvern tima
hugsaö úti þaö, fréttasnápar -
góöir, aö þaö þarf talsvert aö
ganga á, svo fólk fremji ein-
hvern þann glæp, sem þiö teljiö
til tiöinda? Hafiö þiö einhvern
tima leitt hugann aö þvi, hvaö
manneskja þarf aö þola áöur en
hún missir svo gjörsamlega vit
og sjálfstjórn, aö hún verður
annarri manneskju aö bana?
Vitið þiö yfirleitt eitthvaö um
þaö, hvernig ástvinum hennar
liöur aö lesa nafniö i blööunum?
Grunar ykkur hvernig fjöl-
skyldu fórnarlambsins liöur,
þegar þiö bætiö ykkar skerf
ofaná allar aörar andlegar
kvalir? Nærtækt dæmi: hvernig
liöur tveim ungum börnum aö
vita ekki bara aö pabbi sé dáinn,
heldur lika að mamma drap
hann? Eða hafiö þiö kannski
ekki gert ykkur grein fyrir þvi,
aö fréttin ykkar er ekki bara svo
og svo margir dálksentimetrar
á siðunni, sem henni er skellt á?
Hún er lika efni i óteljandi
kjaftasögur, flestar verulega
krassandi. Og dýrkeyptust
þeim, sem enga sök eiga á
henni. Auga fyrir auga, tönn
fyrir tönn — gott og vel. Þaö lög-
mál er sjálfsagt enn i fullu gildi i
fréttaheiminum.En hver á að
greiöa gjaldiö?
Mér finnst timi til kominn aö
gróur landsins láti sér skiljast
aö feitustu kjaftasögubitarnir
eru dýrari i mannlegum til-
finningum en nokkurt verö-
bólgukjöt, nema þá kannski
pundiö, sem Feneyjakaup-
manni bauöst einhvern tima
einsog frægt varö. Þar á ég ekki
siöur viö gróurnar, sem skarta
fréttamannafjöörum dags dag-
lega. En sjálfsagt skiptir þaö
þær minnstu máli. Bara þær fái
„fréttina”...
Heimsmet í vísindum
Nautgripahjörö á þurrkasvæði i Senegai 1973.
Undanfarin ár hafa ýmsir
framámenn veöurþjónustunnar
I heiminum og veöurfarsfræðinn-
ar átt annrlkt mjög viö skipulagn-
ingu viöamestu rannsókna sem
um getur I sögu visindanna. Viö-
fangsefniör er veðurfar jaröar-
kringlunnar f allri sinni marg-
breytni.
Hvernig er tíðin?
Viö erum vön aö tala um veöur-
far tiltekinna staða og eigum þá
viö veöriö eins og þaö lætur að
jafnaöi á þessum stööum: tiltölu-
lega vott eða þurrt, kalt eða heitt,
ókyrrt eða stillt. Sólarganginn
þekkjum viö og árstiöimar vetur,
sumar, vor og haust leika meö
vissu aöalhlutverkin eitt af öðru
— viö þykjumst vita aö veöriö aö
hálfu ári liönu veröur aö ein-
hverju leyti andstæöa veöursins
úti fyrir glugga þessa stundina.
En gamaniö kárnar þegar viö
förum aö hugleiöa þaö sem lagt er
á elstu menn aö muna: afbrigöin,
undantekningarnar, þaö rignir og
rignir i sífellu — hver lægðin i
kjölfar annarrar kemur öslandi
og sprænandi á allt sem fyrir
veröur, og stundum kemur engin
svo vikum skiptir. Enginn staður
á jöröinni er óhultur fyrir þessum
geöklofa náttúrunnar — hún
hefur skipt um ham og brugðist
okkur manntetrunum — eða
þvert á móti: þaö verður ein-
munatiö, sem menn muna og
mikla fyrir sér meö árunum.
Um aldaraöir hafa menn fylgst
meö þessu sjónarspili og tekið
þátt 1 því nauðugir viljugir.
Skilningurinn hefur aukist og
menn hafa safnaö i sarpinn æöi
miklum fróöleik, sem aö haldi
hefur komiö viö búskap, veiöar og
aöra iöju. Nafna minum þrumu-
guði hefur verið steypt af stóli I
hugum manna og djöflagangur-
inn i svörtum skýjunum er ekki
lengur álitinn þeysireiö hans um
himinhvolfið, heldur bylgjuhreyf.-.
ingar i andrúmsloftinu samfara
eyðingu spennumunar i óstööugu
lofti — þruma og elding.
JU, ólikt vita menn meira nú en
jafnvel fyrir 100 árum um loft-
hjúp jarðarinnar og vafalaust
stuöla framfarirnar aö bjartsýni
visindamanna nú er þeir einsetja
sér aö láta kné fylgja kviöi og
stofna til allsherjarrannsókna á
veðurfarssveiflum.
Spurningin er: hversu miklar
eða afbrigöilegar eru eiginlega
öfgar veðurfarsins — og miöaö
viö hvaö mætti lika spyrja . Svar
óskast i beinhöröum tölum og
mælingum.
Hvaö veldur veöurfarsveiflun-
um — hvaö stjórnar tíöarfarinu,
hver er skúrkurinn, eru þeireinn.
eöa fleiri — eru þeir nálægt eöa
hinum megin á hnettinum I liki
óvenjulegs hitafars I yfirboröi
sjávar til dæmis? Hvaö hafa
öflug gos á sólinni aö segja?
Skyldum viö nokkurn timann
geta séö fyrir aö gagni hvernig
muni viöra næsta mánuö eöa
næstu árstiö, spáö um veöriö i
grófum dráttum næstu mánuöi
eða ár? Eöa er „kerfiö” of flók-
iö? Höfum viö nú þegar náö leiö-
arenda og rekist á takmörk
mannlegrar getu til aö skilja til-
brigöi veðurfarsins og viöbrögð
þess viö áhrifum Uthafanna að
neöan og sólarinnar aö ofan?
Veðurfar heimsins i
smásjánni
Alþjóölega veðurfræöistofnun
Sameinuöu þjóöanna, sem sam-
ræmir alþjóölega samvinnu
veöurþjónustunnar er frumkvöö-
ull aö þvi átaki sem stendur fyrir
dyrum i rannsóknum á veöurfari
og breytingum þess. Þing eitt
mikið var haldiö i febrúar 1979 I
Genf, og var þar gengið frá yfir-
liti um þekkingu mannkynsins á
veöurfari og áætlun um fyrir-
komulag rannsóknanna. Er áætl-
un þessi kölluö „World Climate
Programme” á ensku, áætlun um
veöurfar jaröarinnar.
Aætluninni er skipt i fjóra meg-
inþætti: I fyrsta lagi er gagna-
söfnun og úrvinnsla, I ööru lagi
veröur könnun á veðurfari og
áhrifúm þess á atvinnuvegina, i
þriðja lagi breytingar af manna
völdum og siöast en ekki sist
veröa visindalegar rannsóknir á
þessu sviði samræmdar og efldar.
Rannsóknirnar veröa eins og
gefur að skilja ákaflega fjöl-
breytilegar og alls kyns tækni
veröur hagnýtt: nýjustu mæli-
tæki, tynglingar og tölvur. Við úr-
vinnslu gagnanna verða splunku-
• nýjar aöferöir stærðfræðinnar og
tölfræðinnar notaöar.
ÞUsundir visindamanna veröa i
meira eða minna mæli viöriðnir
þessa viðtæku rannsókn, sem
kannski á eftir aö standa yfir i tvo
áratugi. Verkefnið er ætlaömörg-'
um iönum höndum og mörgum
sveittum sköllum. Þrátt fyrir ótal
misgrip og alls konar misskilning
væntamenn þess aö þeir verði aö
lokum nokkru nær um helstu
þrýstihópatia I hinum sibreyti-
legu átökum innan og utan loft-
hjúpsins þeirra sem móta veðrið
og tíöarfariö.
Þess skal að lokum getiö, aö
Veöurstofa Islands mun taka þátt
i þessum samræmdu rannsókn-
um, einkum i samvinnu viö löndin
beggja vegna Noröur-Atlants-
hafsins, Kanada, Bandarikin og
Skandinaviu. j>j,