Helgarpósturinn - 06.02.1981, Síða 23

hnlrjFirpn^ti irinn Föstudagur 6. febrúar i98i
23
Þeir eru ófáir uppkomnir
tslendingarnir sem ekki hafa ein-
hverntima vaknaö meö „móral”
aö lokinni drykkju. Aö detta iöa
og gera skandal, þaö hefur lengi
veriö vörumerki isleskrar
drykkjumenningar — ef menn-
ingu skyldi kalla.
Litilsháttar mórall er aö visu
ekkert tiltökumál. Smá skandall I
rauninni ekki heldur. Þaö er al-
varlegra ab langstærstur hluti
allra afbrota sem framinneruá
landinu eru á einn eöa annan hátt
tengd áfengi. Taliö er aö um 90
prósent fanga íslands eigi viö
vandamál aö etja i sambandi viö
áfengi og fiknilyf. Þetta hefur aö
visu ekki veriö rannsakaö af
neinni nákvæni svo vitab sé, né
heldur hvort áfengiö leiöir af sér
manneskju,oftast karlinum, útaf
heimilinu, kannski i eina nótt.
Þaö er auðvitað engin framtiöar-
lausn. Stundum eru afskipti lög-
reglunnar aö visu svo mikið áfall
að það hefur áhrif til batnaðar.
En oftast eru þau bara frestun á
vandamálinu,” sagbi hann.
Þótt heimiliserjur af völdum
áfengis séu útaf fyrir sig ekki
glæpur, þá eru þær oft undanfari
þeirra. Nú i siöustu viku fékk
þjóöin aö heyra átakanlegt dæmi
um slikt, þegar ung kona játaöi aö
hafa borið eld aö manni sinum,
þar sem hann svaf ölvunarsvefni.
Þaö var verknaöur sem framinn
var i örvæntingu, eftir að áfengið
haföi i langan tima eitraö sambúö
þeirra.
„Heita má aö öll alvarleg af-
Brennivínið og afbrot fara saman
i ótrúlega mörgum tiifeilum.
Afbrot og áfengi
glæpi eða glæpir áfengisneyslu.
En tengslin eru augljós og ógn-
vekjandi.
„Þaö er ekkert vafamál að þaö
versta sem lögregluþjónar lenda i
er þegar þeir eru sendir inná
heimili til aö skakka leikinn. Þá
koma þeir stundum aö fallegu
heimili virts fólks, þar sem allt er
i rúst. Fólkið sem alla jafna er
kannski hiö rólegasta, er i öörum
heimi vegna drykkju, börnin
dauöskelkuð og grátandi úti
horni, og nágrannarnir á hverjum
glugga. Þaö er mikil lifsreynsla
aö koma inni svona aöstæöur og
eiga að skakka leikinn,” sagði
fyrrverandi lögregluþjónn i
Reykjavik, i samtali við Helgar-
póstinn.
„Gagnvart sliku stendur lög-
reglan ráöþrota”, sagði hann
ennfremur. „Það eina sem lög-
reglan getur gert er aö kippa
I..... . .. ." 1 . ■
brot — morö, naubganir, innbrot,
þjófnaöir, ofbeldisárásir séu
tengd áfengi eöa geöbilun. A
þessu eru aðeins örfáar undan-
tekningar. Þetta veit ég af
reynslu minni, og hún er oröin all
nokkur”, sagöi Bjarki Eliasson,
yfirlögregluþjónn. „Þaö er Iika
óhætt að staðfesta aö þeir sem
sitja i fangelsum hérna, til dæmis
á Litla Hrauni eiga langflestir viö
áfengisvandamál aö striða. Lik-
lega um eða yfir 80 prósent. Um
tiu :prósent fanganna eiga viö
fikniefnavandamél aö etja,
þannig að i allt eiga niu af hverj-
um tiu föngum á landinu i
einhverjum likum vandamálum.
Þaö gefur þvi auga leið aö áfangið
er býsna stór póstur i störfum
lögreglunnarr
Bjarki sagöi áfengisneysluna
þó vera miklu viöar til vandræöa
en uppá yfirborðið kæmi, og tók
þvi i sama streng og lögreglu-
þjónninn hér aö framan. „Þaö er
ekki nema I einstaka tilfellum aö
þetta brýst út eins og hjá konunni
þarna i Breiöholtinu, — en viða er
örvæntingin litlu minni. Þaö
þekkja lögreglumenn vel úr starfi
sinu.”
Bjarki sagöi það jafnvel eiga
sér staö að fólk, sem einhver
kynni heföu haft af lögreglunni
áöur, hringdi áöur en það dytti i
þaö, og bæöi lögregluna um aö
hafa gætur á sér. Passa aö þaö
geröi ekki einhvern óskunda.
Flestir skoðendur nútima þjóö-
félagsins telja glæpi félagslegt
fyrirbæri. Enginn sé fæddur
glæpamaður, heldur ráöi þar
uppeldi og aðstæöur feröinni fyrst
og fremst. Þaö sama á viö um
áfengisdrykkju, aö einhverju
leyti aö minnsta kosti. Þaö má þvi
segja aö vafasamt sé að fullyrða
að áfengisnotkun leiði af sér
Einhver afdrifarikustu þátta-
skil á þróunarbraut lifsins á
jöröinni urðu, þegar kynæxlun
kom til sögunnar. Blöndun erfða-
eiginleika frá tveim foreldrum i
nýjum einstakling skóp skilyröi
fyrirþeirri fjölbreytni tegunda og
mismun einstaklinga innan teg-
undanna sem myndað hafa rikj-
andi lífheim jarðar.
Fyrir nokkrum áratugum varð
visindamönnum ljóst, aö tök
kynnu að vera á þvi að taka fyrir
óendanlega og ófyrirsjáanlega
fjölbrey tni einsta klinganna
meðal tegunda sem timgast meö
kynæzlun, og rækta I rannsóknar-
stofum raðir einstaklinga sem
allir eru nákvæmlega eins, af þvi
þeir eru allir búnir sömu erföa-
eiginleikum.
Slikt er alkunna úr jurtarikinu,
þar sem græðlingur tekinn af tré
eða runna verður sjálfur með
timanum fullburöa jurt. En þegar
þvi var fyrst haldið fram, aö svip-
aö mætti fara með dýr, jafnvel
gersneyddar eiginleikum þeirra
músa sem lögöu til eggin eða báru
græöifóstrin og ólu.
Fram til þess haföi græöi-
fjölgun ekki heppnast hjá æöri
dýrategundum en láðs- og lagar-
dýrum. Margendurteknar og
árangursrikar tilraunir meö
græöifjölgun froska, sem breski
vísindamaðurinn dr. John Gordon
gerði fyrir tæpum tveim
áratugum, uröu til aö vekja
heimsathygli á möguleikunum
sem I þessari aöferð felast til að
koma upp kyni þar sem sérhver
einstaklingur er nákvæm eftir-
mynd annars. En jafnframt
vaknaði uggur um hvaö af hlytist,
sér i lagi ef tekiö væri að beita
græðifjölgun á mönnum.
Dr. Gordon vakti rækilega at-
hygli á, að allt annaö og vanda-
samara verk væri að koma við
græðifjölgun á spendýrum en
froskum. Egg froska eru stór og
meöfærileg, en spendýraegg
veröa ekki meöhöndluö nema
t Genf hefur tekist að rækta mýs
með græðingu.
Músagræðlingar færa nær
stöðluð spendýrakyn
spendýr meö langa og flókna
fósturþróun, rak flesta i
rogastans. Siöan hafa græðlingar
með mannsmóti veriö eitt helsta
yrkisefni i visindaskáldsögum.
Skáldskapurinn um græölinga i
dýrarikinu færðist risaskrefi nær
veruleika á siðasta ári. Skömmu
eftiráramót vitnaöist, aö visinda-
mönnum viö háskólann i Genf
hefur tekist aö rækta mýs meö
græðingu. Er þaö fyrsta staðfesta
græöifjölgun spendýra.
Með þvi aö taka frumur úr
músafóstrum, koma þeim fyrir i
nýfrjófguðum músaeggjum sem
kjarninn haföi verið numinn úr
og koma græðifóstrunum fyrir I
enn öörum músum, tókst dr. Karl
Illmensee frá Genfarháskóla og
dr. Peter Hoppe frá Jackson
tilraunastofunni i Bar Harbor i
Maine i Bandarikjunum að rækta
þrjár mýs, sem einvöröungu
höfðu úl að bera erföaeiginleika
fóstranna sem igræðslufrumurn-
ar voru teknar úr en reyndust
undir smásjá. Vandann sem i
þessu felst hafa þeir dr. Illmensee
og dr. Hoppe leyst.
Aðferð þeirra er sú, aö þeir
beittuhárfinni, vélstýrðri sogpipu
undir smásjá til að fjarlægja
frumukjarnana úr frumum mús-
arfósturs á blöðrustigi (blastúlu).
Siöan var sogpipunni beint aö
ööru eggi, svo nýfrjófguöu aö
kjarnar eggfrumu og sáöfrumu
höföu ekki enn náö að sameinast.
1 þessu eggi var kjarninn úr fóst-
urfrumunni skilinn eftir en
kjarnar sáöfrumu og eggfrumu
sem þar voru fyrirfjarlægöir með
sogpipunni.
Eggið meö kjarnanum úr fóst-
urfrumunni var nú geymt i
næringarvökva I fjóra sólar-
hringa, en aö þeim tima loknum
komið fyrir i legi músar, sem
búin hafði verið undir þungun
meö hormónagjöf. Þeir músar-
ungar sem fæddust eftir þessa
græöingu reyndust hafa til að
bera erfðaeiginleika frá fóstrinu
sem lagði til aðflutta frumu-
kjarnann en alls engar erföir hafa
þegiö frá músunum sem lögöu til
eggið og meðgönguna.
Visindamennirnir i Genf fram-
kvæmdu alls 542 kjarnatilfærslur
i músaegg. Þar af heppnuðust 142
að einhverju leyti, og var i öll þau
skipti um að ræða kjarna úr
írumum innan úr blastúlunni.
Frumukjarnar úr ytra byrði
blastúlunnar, sem við fóstur-
þróun veröur að legköku og likna-
belg, reyndust gagnslausir til
græðifrófgunar.
Af igræddu eggjunum 142 sem
einhver lffsmörk sýndu og komið
var fyrir i næringarvökva, fór
fram aö minnsta kosti ein frumu-
skipting hjá 96. Að fjórum sólar-
hringum liönum hafði af 48
myndast fóstur á belgstigi. Þau
sextán fóstur sem virtust i alla
staðieðlileg voru að svo búnu sett
i leg fimm hvitra músa. Eggin
sem kjarnarnir vöru græddir i
voru öll úr svörtum músum og
glæpi, eða að glæpir kalli á
áfengisnotkun — þjóöfélags-
mynstriö sé þannig aö þaö kalli á
hvort tveggja. En þaö er hinsveg-
ar varla tilviljun hve oft þessi tvö
þjóöfélagsmein fara saman. Stór
hluti fanga kemur frá heimilum
þar sem áfengi er eöa var vanda-
mál.
„Oft á tiöum er um algjörlega
óstöövandi hringrás aö ræöa”,
sagöi Bjarki. „Nákvæmlega
sömu hringrásina og hjá fikni-
efnaneytendum. Maöur lendir á
fyllerii og gerir einhverja gloriu.
Hann lendir ef til vill i fangelsi.
Hann missir vinnu sina og veröur
fyrir áfalli, sem aftur dregur
hann aö flöskunni. Hún gerir þaö
aö verkum aö hann á erfitt meö
aö fá vinnu, eöa komastaftur inn i
sinn staö i þjóöfélaginu, og þaö
leiöir til ennfrekari afbrota. Oft á
tiöum hreinlega til að eiga fyrir
annarri flösku. Þetta ér
óstöövandi afturgerö hringrás.
Bæöi er aö áfengiö leiöir fólk úti
aliskonar mistök og aö glæpir
leiða fólk úti ofneyslu
áfengis.”Lögreglumaöurinn fyrr-
verandi, sem rætt var viö hér aö
framan, var sannfærður um að
lögreglan heföi langtum minna aö
gera nú, ef ekki væri áfengið. Það
mætti fækka lögreglumönnum til
muna. „Allt aö 80 prósent vanda-
málanna sem upp koma, eru
tengd brennivini”, sagöi hann.
Njöröur Snæhóim, hjá
rannsóknarlögreglunni var á
svipaðri skoöun. „Viö veröum
ekki varir viö þetta vandamál á
sama hátt og almenna lögreglan.
En þau mál sem koma til okkar
tengjast oftast á einhvern hátt
áfengisnotkun.”
Og Óskar Clason , yfirmaöur
umferðamála lögreglunnar i
Reykjavík, haföi scmu sögu aö
segja. „A siöastliönu ári var tekiö
ÍNNLEND
YFIRSÝN
ERLEND
blóö úr 1046 ökumönnum, sem
teknir voru ölvaöir viö akstur. Og
af þessum rúmlega þúsund höföu
186 lent i einhverskonar óhappi
áöur en þeir voru stöövaöir. Allt
frá þvi aö keyra á ljósastaur I þaö
aö valda alvarlegum slysum og
örkumli á ööru fólki,” sagöi hann.
Þrátt fyrir allverulegan áróöur
lögreglunnar og hert eftirlit þá
lækka þessar tölur ekki neitt. Þær
fara hækkandi ef eitthvað er. Ariö
1979 voru til dæmis um ellefu
hundruö ölvaöra ökumanna tekn-
ir i Reykjavik, og 161 af þeim, eft-
ir aö hafa valdiö slysum eöa
skemmdum. „Þessi tala viröist
haldast, hvaö sem viö gerum.
Okkur er það nánast óskiljanlegt
aö fólk skuli vera óánægt yfir þvi
aö lögreglan stöövi ökumenn af
handahófi til aö athuga hvort þeir
eru i ökufæru ástandi,” sagöi
Óskar. „Ekki sist þegar um einn
fimmti hluti þeirra sem teknir
eru fyrir ölvun viö akstur, hafa
lent i einhverskonar óhappi.”
Bjarki Eliasson hafði annaö
dæmi um umsvif lögreglunnar i
kringum áfengiö. „Hjá okkur
hérna á lögregiustööinni gista i
allt milli sex og tiu þúsund manns
á ári. Þar af talsveröur hluti sem
er oftar en einu sinni. Þetta er þó
ekki nema um þaö bil einn þriöji
hluti af ölium þeim sem við höf-
um afskipti af. Og allt tengist
þetta áfenginu.”
Aö sögn Bjarka er I rauninni
aðeins ein tegund afbrota
hérlendis sem ekki tengist áfeng-
inu á einn eöa annan hátt, og þaö
eru hin svokölluöu hvitflibba-af-
brot. Fjárdrættir, bókhaldssvik
og svo framvegis. En jafnvel þar
er brennivinið ekki alltaf langt
undan.
fóstrin sem frumukjarnarnir
voru teknir úr komin úr gráum
músum eða brúnum.
Auk græðifrjófguöu eggjanna
var komiö fyrir i meögöngumús-
unum 44 fóstrum teknum úr
hvitum músum, svo þær gutu
allar eölilegri tölu unga. Af 35
ungum reyndust allir hvitir nema
þrir, sem báru lit músanna sem
lögöu til frumukjarnana i græði-
frjófguðu eggin. Vefjasýni úr
þessum þrem mislitu músum
tóku af allan vafa um aö þær
höfðu alla sina erföaeiginleika frá
fósturfrumukjörnunum, en enga
frá framandi eggjum né með-
göngumúsum, sem verið höfðu
umgerð um þróun þeirra til
fullburða, lifandi dýra.
Tvær þessara þriggja
græðlingsmús hafa nú eignast
afkvæmi saman, en sú þriðja
varð ekki nema sjö vikna gömul.
Við krufningu kom ekki fram nein
vansköpunsem unnt var aðsetja i
samband við græðsluna.
Dr. Illmensee og dr. Hoppe
taka fram, að tilraun þeirra sé
ekki raunveruleg græðlinga-
fjölgun, eins og slikt verk er
skilgreint fræðilega, vegna þess
að ekki er um aö ræöa að af
græðlingamúsunum þeirra geti
sprottiö óendanleg röð sams-
konar einstaklinga. Engu að siður
bendir verk þeirra til aö slikt geti
átt sér staö, einnig þegar spendýr
eiga I hlut.
Búist er viö aö næsta skref
þessara rannsókna verði að
ganga úr skugga um, á hvaða
stigi einstaklingsþróunar frumu-
kjarnarnir verða ófærir um að
leggja til alla erfðaforskriftina til
að mynda nýjan einstakling, en
fengin reynsla bendir til að sá
hæfileiki dofni ört með aldri.
Hry llingssýnir visinda-
skáldsöguhöfunda, þar sem
harðstjórar framleiöa urmul
hálfmennskra þræla með græði-
fjölgun, hefur færst nær eftir
árangur visindamannana i Genf.
En sama máli gegnir um ýmsa
möguleika sem fyrir rannsóknar-
mönnum vaka. Sumir þeirra telja
að með þessu móti megi fjölga
bestu afbrigðum búpenings i stór-
um stíl. Ekki er siður áhugi á að
nota græðifjölgun til að komast að
raun um eðli fósturþróunar og
uppvaxtar og öðlast i leiðinni
fyllri skilning á fóstursköðum og
vansköpunum. Ekki er loku fyrir
það skotið, aö hæfileiki láös- og
lagardýra eins og froska til að
láta sér vaxa nýja likamshluta i
stað glataöra, sé aö einhverju
marki fyrir hendi hjá spendýrum.
Helstu not af músakyni, þar
sem allir einstaklingar eru sömu
geröar aö öllu leyti, verða þó i
tilraunastofum. Þar sjá menn
mikla möguleika til aö ná meö
notkun slikra tilraunadýra áöur
óþekktum árangri viö krabba-
meinsrannsóknir, öryggisprófun
nýrra lyfja og aðrar umhverfis-
rannsóknir. Loks ætti með græöi-
fjölgun að vera fundin leiö dl aö
prófa samspil erföa og
umhverfis i mótun einstak-
lingsins.
XXX
Leiðrétting
Rétt eitt prentsmiöjuslysið
bitnaöi á upphafi Erlendrar yfir-
sýnar i siðasta blaði Þar féll niður
'i fyrstu málsgrein sá kafli, i sem
hér á eftir er feitletraður:
„Likurnar á að breski Verka-
mannaflokkurinn klofni hafa
aukist dag frá degi, eftir að
flokksráðstefna á sunnudag
ákvaö aö veita forustumönnum
sambanda verkalýösfélaga úr-
slitavald i vali á foringja
flokksins. Tylft Verkamanna-
flokksþingmanna hefur myndaö
Ráö sósialdemókrata og draga
enga dul á að það geti orðiö upp-
haf á stofnun nýs flokks.”