Helgarpósturinn - 15.04.1981, Qupperneq 6

6
nn.
Miðvikudagur 15. apríl 1981
Kristján kóngur tiundi stóö I
réttstööu viö innganginn aö
geymslunni, þar sem stórmennin
stóöu eöa sátu i þrengslunum
alvarlegir á svipinn. Þarna stóöu
þétt saman og horfuöst I augu,
menn eins og Hitler og Napoleon,
Edison og Mussolini. Þaö var ekki
annaö aö sjá, en þaö færi tiltölu-
lega vel á meö þessum mis-
vinsælu kempum, a.m.k. kom
ekki til handaiögmála, þótt ekki
vantaöi einbeitinguna f andlit
þeirra.
Annars voru þau hálfankánna-
leg, þessi stórmenni veraldarsög-
unnar, þar sem þau stóöu i hópi
þekktra liöinna tslendinga, meö
gagnsæja og ógagnsæja plast-
poka yfir sér.
Um hvaö er eiginlega veriö aö
fjalla, kunna þeir aö spyrja, sem
þegar hafa lesiö þessi upphafs-
orö. Enda kannski ekkert skrýtiö.
En máliö er jú þaö, aö Helgar-
póstsmenn voru i heimsókn á
Þjóöminjasafninu — raunar á
geymslulofti ofan viö Bogasalinn,
en þar hefur veriö staflaö upp
vaxmyndasafninu, sem i eina tiö
var til sýnis fyrir Þjóöminja-
safnsgesti.
Þeir sem nú eru á þritugsaldri
og þar fyrir ofan, muna vafalaust
eftir vaxmyndasafninu, sem stóö
I Þjóöminjasafninu i tæpa tvo
áratugi. Þaö var opnaö áriö
1951 og tekiö niöur 1969. Óskar
Halldórsson útgeröarmaöur
stofnaöi safniö og gaf á sinum
tima i minningu sonar sins,
Óskars Theódórs, sem lést á sjó
fyrir aldur fram.
Vantar húsnæði fyrirsafnið
Aö sögn Þórs Magnússonar
þjóöminjavaröar vakti safniö
talsveröa athygli á sinum tima og
naut jafnframt mikilla vinsælda
hjá yngri kynslóöinni. Safniö var
hins vegar tekiö niöur vegna
rúmleysis i Þjóöminjasafninu,
enda er safniö raunar ekki i eigu
safnsins, heldur rikisins. Þjóö-
minjasafniö var þannig á sinum
tima, aöeins timabundinn
sýningaraöili fyrir vaxmynda-
safniö og þaö varö þvi aö vikja
þegar húsnæöiö varö aö nýta i
öörum tilgangi.
Og nú er þvi svo komiö, aö
Jónas frá Hriflu, Asgeir As-
geirsson, Winston Churchill og
allir hinir toppmennirnir veröa aö
kúldrast I rykinu og þrengslunum
i smágeymslu i Þjóöminjasafn-
inu. Stytturnar voru þegar opnaö
var alls 33 aö tölu, 18 Islendingar
og 13 útlendingar. Aöur en safniö
var tekiö niöur I lok siöasta
áratugs, þá höföu tvær styttur
þegar veriö teknar úr umferö og
settar til hliöar. Voru þaö styttur
af Kristjáni tiunda og Halldóri
Laxness. Sagöi Þór Magnússon
þjóöminjavöröur, aö mönnum
ISLENDINGAR:
1. ANNA BORG REUMERT, leikkona. (1903—1963).
2. DAVÍÐ STEFANSSON frá Fagraskógi, skáld og rithöfundur
(1895—1964).
3. SIGURÐUR NORDAL, dr. phil., prófessor, sendiherra (1886—).
4. HELGI PJETURSS, dr. phil., jarðfr. og heimspekingur
(1872—1949).
5. ASGEIR ASGEIRSSON, forseti Islands (1894—).
6. HERMANN JÓNSSON, alþingismaður og ráðherra (1896—).
7. ÓLAFUR THORS, alþingismaður og ráðherra (1892—1964).
8. BENEDIKT SVEINSSON, alþingism,, forseti n.d. Alþingis
(1877—1954).
9. JÓNAS JÓNSSON frá Hriflu, alþingismaður og ráðherra
(1885—1968).
10. ÓLAFUR FRIÐRIKSSON, stjórnmálam. og verkalýðsleiðtogi
(1886—1964).
11. VILHJALMUR STEFANSSON, landkönnuður i Vesturh.
(1879—1962).
12. SVEINN BJÖRNSSON, fyrsti forseti Islands (1881—1952).
13. BJÖRN ÞÓRÐARSON, dr. juris, forsætisráðherra (1879—1963).
14. EINAR ARNÓRSSON, dr. juris, ráðherra (1880—1955).
15. VILHJALMUR ÞÓR, bankastjóri og ráðherra (1899—).
16. BJÖRN ÓLAFSSON, alþingismaður og ráðherra (1895—).
NR. 12—16 sýna fyrsta rikisráðsfund lýðveldisins,
haldinn á Þingvöllum 17. júni 1944.
17. ÓSKAR THEODÓR ÓSKARSSON, sjómaður (1918—1941).
18. ÖSKAR HALLDORSSON, útgerðarmaður (1893—1953).
GTLENDINGAR:
19. WILLIAM SHAKESPEARE, enskt leikritaskáld (1564—1616).
20. THOMAS A. EDISON, ameriskur uppfinningamaður (1847—1931).
21. MARTIN LUTHER, þýskur siðskiptafrömuður (1483—1546).
22. HANS CHRISTIAN ANDERSEN, danstævintýraskáld (1805—1975).
23. ROALD AMUNDSEN, norskur heimskautafari (1872—1928).
24. ADOLF HITLER, einræðisherra á Þýskalandi (1889—1945).
25. BENITO MUSSOLINI, einræðisherra á Italiu (1883—1945).
26. CHIANG KAI-SHEK, kinverskur stjórnmálamaður (1887—).
27. NAPOLEON BONAPARTE, Frakklandskeisari (1769—1821).
28. JOSEPH VISSARIONOVICH STALIN, forsætisráðh. Rússa
(1879—1953).
29. PAUL VON HINDENBURG, þýskur hershöfðingi (1874—1934).
30. WINSTON CHURCHILL, forsætisráðherra Bretlands (1874—1965).
31. FRANKLIN DELANO ROOSEVELT, forseti Bandarikjanna
(1882—1945).
32. ROBERT BADEN-POWELL, upphafsm. skátahreyfingarinnar
(1857—1941).
Engaráætlanir um
nýtt húsnæði
Mörgun er vafalaust talsverö
eftirsjá I þessu vaxmyndasafni,
a.m.k. er það ýmsum enn I fersku
minni. Þór Magnússon sagöist þó
ekki telja aö vaxmyndasafn ætti I
raun heima i Þjóðminjasafni.
Slíkt þekktist ekki i nágranna-
löndum okkar. Hins vegar heföi
þaö veriö haft á oröi hjá Gylfa Þ.
Gislasyni, sem var menntamála-
ráöherra þegar safniö var tekiö
niöur, aö eölilegt væri aö leita eft-
ir nýjum staö, þar sem koma
mætti safninu upp til sýninga.
Ekkert mun þó hafa hreyfst i
málinu frá þeim tima og þegar
Helgarpósturinn haföi samband
Stalín, Hitler
og Churchill
nánast í
faðmlögum á
vaxmyndasafni
í geymslukompu
blauta málninguna á fingrum sér.
Þannig var þaö einnig meö vax-
myndirnar. Fólk klóraði I þær, til
aö kanna hvort þær væru raun-
verulega úr vaxi. Þetta þýddi
náttúrulega aö hendur og andlit
nokkurra styttnanna uröu útklór-
uö og rispuö og þyrftu lagfæringa
viö.”
Dýrar styttur
Sá er mótaöi þessar vaxmyndir
á slnum tlma er Bretinn, Richard
Lee og þaö mun ekki kosta litinn
skilding aö steypa eina svona I
vax. Sagöi þjóöminjavöröur, aö
það óhapp heföi eitt sinn oröiö, aö
ein vaxmyndin heföi falliö og
brotnaö. Sagöi hann gerö nýrrar
styttu heföi kostaö offjár. Þá
mun vaxmyndagerö háþróaö fyr-
irbæri, þannig aö þaö er hreint
ekki á allra færi aö fást viö slikt.
Sagöist Þór Magnússon ekki
reikna meö þvl, aö nokkur inn-
lendur aöili heföi tök á þvi aö
bæta viö vaxmyndasafniö eöa
lagfæra þaö.
Þjóöminjavöröur var aö þvi
spuröur hvort hann áliti ekki vera
sjónarsviptir af vaxmyndasafn- ’
inu. ,,Nei, ekkiget ég persónulega
tekiö undir þaö,” var svar hans.
„Ég skal játa, aö safniö vakti á
slnum tlma dálitla forvitni gesta,
en ég get ekki gert aö þvl, aö mér
finnst sjálfum þaö ekki sérlega
áhugavert fyrirbrigöi aö móta ef
til vill lifandi menn 1 vax og sýna
þá á safni, meðan þeir ganga
kannski I fullu fjöri um götur
borgarinnar. Ég tek þó fram, aö
hér er ég aðeins aö láta i ljós
minar persónulegar skoöanir á
þessu. Aö minnsta kosti myndi ég
Kristján kóngur tiundi stendur
bisperrtur I anddyri vaxmynda-
geymslunnar og hvessir brýrnar
á hvern þann, sem raskar ró stór-
mennanna.
eftir Guðmund
Árna Stefánsson
fir 30 stórmenni veraldar-
sögunnar í einni
kös
hafi þótt stytta Kristjáns mjög
frábrugöin raunverulega útliti
hans og þvl ekki réttmætt aö sýna
hana og þá mun Halldór Laxness
hafa óskaö eftir þvi aö styttan af
honum yröi fjarlægö. Ein stytta
bættist hinsvegar i safniö á þeim
tæpu tuttugu árum, sem þaö var
til sýnis. Þaö var vaxmynd af
gefandanum, Oskari Halldórs-
syni, sem sett var upp aö honum
liönum.
Mis ja f nar að gæðum
Nokkuö munu þessar
vaxmyndir hafa veriö misjafnar
aö gæöum, hvaö varöar
samanburðinn við fyrirmynd-
irnar. Sumar stytturnar voru
langt frá þvi aö likjast fyrir-
myndunum, aörar keimlikar
þeim. Þaö var stofnandi safnsins
— Óskar Halldórsson — sem valdi
þá menn er safniö skyldu skipa.
Margir þeirra Islendinga sem
sýndir voru I vaxlíki á safninu
voru lifandi lifs, þegar safniö var
opnað, en allar fyrirmyndir vax-
myndanna eru nú liönar.
Til frekari glöggvunar skulum
við láta fylgja sýningarskrána
fyrir vaxmyndasafnið, eins og
hún leit Ut á siðustu árunum fyrir
lokun þess:
viö Knút Hallsson hjá
menntamálráðuneytinu og
spuröist fyrir um áætlanir
tengdar húsnæöi fyrir vaxmynda-
safniö, þá kannaöist hann ekki viö
neinar slíkarráöageröir.,Ég man
til þess aö þetta mál komst aöeins
til umræöu fyrir nokkrum árum,”
sagöi hann, ,,en slöan ekki
söguna meir. Ég hef
ekki heyrt neitt talaö
um málefni vax-
myndasafnsins á
siöustu árum og veit
ekki til þess, aö
neinar áætlanir
séu uppi um aö f
standsetja þaö og sýna á nýjan
leik."
Þór þjóöminjavöröur sagði safniö
nokkuö illa fariö og þyrfti aö bæta
það og endurnýja ef þaö ætti aö
sýna almenningi. „Þaö voru
stundum unnin skemmdarverk á
vaxmyndunum, þegar þær voru
til sýnis,” sagöi Þór, „jafnvel
þótt. kaöall væri fyrir framan
bær og einnig skilti þar sem á
: Má ekki snerta. Þaö virtist
vera eins meö jwssi skilti og
skiltin, „nýmálað”, aö fólk viröist
alltaf þurfa aö snerta hlutina, til
aö kanna hvort þeir Séu
i raun nýmálaöir. Og
fólk viröist þá oft
ekki ánægt fyrr
en þaö finnur
Blaðamaður reyndi án árangurs aö fá yfirlýsingu eöa einhver andsvör
frá þessum mikilmennum veraldarsögunnar. Einar Arnórsson viröir
þarna ekki blaöamann viölits og Ólafur Friöriksson (til vinstri) sýnir
máiinu litinn áhuga.
ekki vilja aö minn lfkami yröi
settur I styttuliki og haföur til
sýnis fyrir almenning.”
Alvarlegirog virðu-
legir í fasi
Þótt styttur stórmenna séu
mjög misvel geröar, þá veröur
þvi ekki neitaö aö viö fyrstu sýn
viröast vaxmyndirnar sprell-
lifandi. Þegar viö Helgarpósts-
menn heimsóttum geymsluna,
þar sem vaxmyndunum hefur
veriö staflaö upp, þá var ekki
laust viö, aö ákveöinn beyg setti
að okkur.
Þarna sátu meðfram veggj-
um styttur af velþekktum Islend-
ingum, meö plastpoka á höföinu,
uppáklæddir og alvarlegirá svip.
Jim ljósmyndari haföi a.m.k. á
oröi, aö ekki vildi hann þurfa aö
eyöa heilli nótt aleinn meö
þessum vaxmyndum. „Maöur
hefur á tilfinningunni, aö þær
hefji upp raust sfna, þá og
þegar,” sagöi hann. „Og þaö er
lika eins gott aö segja ekkert
misjafnt um þær persónur sem
hér eru. Maöur gæti móögaö ein-
hvern. Og ekki sé ég betur, en
þeir tækju slikt óstinnt upp, þeir
eru svo ansi hreint alvarlegir á
svipinn”.
Það veröur aö segjast eins og
er, aö enda þótt þær styttur sem
viö sáum þarna i geymslunni á
Þjóöminjasafninu séu mjög
misjafnar aö gæöum, þá er það
áhrifarik tilfinning aö sjá þessa
frómu menn I fullri llkamsstærö,
Iklædda fötum slns tima og I
sumum tilvikum meö nákvæm-
lega sama svipmót og fyr-
irmyndin.
Þaö var eiginlega of mikil
kyrrö yfir vaxmyndunum þarna I
geymslunni til þess aö viö Jim
hefðum I okkur uppburö til aö
klæöa þær úr plastinu, sem sett
haföi veriö yfir þær. Þaö var eins
og við værum að raska ró þessara
manna. Við létum þó verða að þvi
og engar athugasemdir heyrðust.
Vaxmyndirnar létu ekki i sér
heyra.
Þegar vaxmyndirnar voru
haföar til sýnis, þá stóöu þær hliö
við hliö, án tilbúins umhverfis I
stíl. Ef vel ætti aö vera, þá þyrfti
nauösynlega aö setja þær I sitt
rétta þjóöfélagslega og sögulega
umhverfi. Þannig munu þeir, til
dæmis, hafa staöiö hliö viö hliö,
Lúther, Hitler og Roosevelt, enda
þótt þeir hafi aldrei séö hvern
annan á sinum tlma.
Stalín með
rólegra móti
Viö olnboguöum okkur
framhjá hverjum
kappanum af fætur