Helgarpósturinn - 04.12.1981, Qupperneq 2

30
Föstudagur 4. desember 198Í halgarpn^tl'trihri .
Geirharður Þorsteinsson: —Skipulagiö var Gunnlaugur Halldórsson: — Þetta þótti slik
barn sins tima... bomba þá, aðekki þótti fært að $lik bók lægi á
giámbekk...
Hjörleifur Stefánssonr — Sveitarstjórnar-
menn settu honum stólinn fyrir dyrnar...
Hreppapólitík
Það var fyrir fyrra strið, aö sett
var fram sú skoðun af merkum
manni, Alfred Raaved sem var
bróðir Thor Jensens. Raaved var
mikill sveitastjórnaarkitekt og
skipulagsarkitekt, ágætur maður.
Hann bendir á i bók sem hann
skrifaði (bókin heitir „De danske
Rigslande” — litil upphefð fyrir
okkur) hvernig honum finnist að
Reykjavik eigi að þróast. Hann
gerði teikningar af þessu og hann
bendir á að „austurþróunin” sé
ekki heppileg og verði að sporna
gegnhenni.Og hann bendirá suð-
urþróunina til Hafnarfjarðar,
sem hann telur vera þá einu réttu.
1 þessum plöggum gerir hann
griðarmikla og breiða götu suöur
i Fjörð. Samkvæmt þessum hug-
myndum átti nýr miðbær að vera
i Kringlumýrinni, þar sem hann
er áætlaður núna. Hann vildi svo
hafa rikisborg á iitlu öskjuhliö-
inni fyrir sunnan, en háskóla-
hverfi og „botanisk-have” á aðal
öskjuhli'ðinni. Þegar svo Breds-
dorf prófessor kom hingað.þá tók
hann upp þessa hugmynd og lagði
fyrir borgarstjórn — en borgar-
stjórn sagði neitakk. Og það var
ekki gerð grein fyrir þvi, hvers
vegna þeir viidu þetta ekki. En
vitanlega hefur það verið vegna
þess, að sveitarfélögin i kring
hefðu hagnast á þessu, en ekki
Reykjavik.
Það var gefin út bók um þessi
mál. Sú bók er í fárra manna
höndum og hún var fjölrituð sem
handrit, vegna þess að ekki mátti
vitna í þetta. Varðandi suðurþró-
unina, þá segir þar: „Hvort sem
mönnum er ljúft eða leitt, þá
veldur þróun samgöngutækninn-
ar þvi, að bæjarfélag eins og
Hafnarfjörður, sem hingað til
hefur verið alveg sjálfstætt, verö-
ur i vaxandi mæli hluti af heildar-
byggðinni. Koma þar til húsnæð-
ismál, atvinnumál, viðskiptamál
og menntamál, svo nokkuð sé
nefnt. Gott gatnakerfi og kerfi
strætisvagna, verður hvort eð er
að vera á milli Reykjavikur og
Hafnarfjaröar. Ef ákveöin verður
frekari byggö en fyrir er á svæð-
inu milli Reykjavikur og Kópa-
vogs annars vegar og Hafnar-
fjarðar hins vegar, er unnt að
nýta betur það kerfi sem hvort eð
er er nauðsynlegt. Við það skap-
ast samfellt stórborgarsvæði.
Byggingasvæðin á þessum
strandkafla veröa auk þess ein-
hver allra bestu og eftirsóknar-
veröustu ibúöarsvæðin i nágrenni
Reykjavikur, útsýni til sjávar,
meöalhiti hærri og úrkoma minni
enþegar lengra dregur inn i land-
ið”. Þetta hefur þótt slik bomba
þá, að ekki þótti fært aö þessi bók
lægi á glámbekk. Nú — og
Reykjavikurborg beindi sinni
þróun I austur.
1 tillögu sinni vill Þórður Ben.að
byggðin þróist ekki lengra til
austurs en að Elliðaánum — hann
bendir ákveðið á suðurþróun.
HP: Við athugun á sýningu
Þórðar Ben.og svo þvi sem kemur
fram hér að ofan, kemur manni
fyrst i hug að stórkostleg mistök
hafi áttsér staö við skipulagningu
Reykjavikur. Mistök, sem eru af-
leiðing skammsýnnar hreppa-
pólitikur.
HS: Þaö er villandi að tala um
mistök. Prófessor Bredsdorf var
talinn einhver færasti maður á
sinu sviði. Og þegar hann gerði
sitt plan, þá fékk hann til liðs
I marga sérfræðinga og gat safnað
isaman eins mikilli þekkingu og
hugsast gat. Það var ekkert spar-
að. Og hér fékk hann raunveru-
lega frjálsari hendur en hann
hafði nokkurn tima fengið áður til
þess að virkja þær fræðikenning-
iar sem hann vissi bestar. NU eru
breyttir timar og breytt viðhorf.
Eins og Gunnlaugur benti á áðan,
þá voru áður komin fram viðhorf
um að byggja til suðurs, en það
voru sveitarstjórnarmenn sem
settu honum stólinn fyrir dyrnar,
og sögðu honum að það skyldi
byggt til austurs.
GÞ: Það má til gamans benda
á,að um leið og viðerum núna að
færast meira yfir á lága, þétta
byggð, þá eru til setningar i aðal-
skipulaginu, þar sem Breds-
dorf bendir á þá þróun og segir
hana mjög liklega á næstu árum.
Við byrjuðum reyndar fyrst á þvi
að þétta byggðina með hærri
byggingum. Siðan hverfum við
frá því, þegar við sjáum hve
margir gallar fylgja þessari háu
byggð. Núna, einum tiu eða
fimmtán árum seinna, erum við
að gera þá hhitisem hann benti á
þá. Við skulum leyfa honum að
eiga það sem hann á, þó honum
hafi ekki lánast að vera nægilega
varkár gagnvart umferðarmál-
unum.
Bredsdorf gefur sér það, að
umferðarmálin verði að leysa út
frá einkabilnum. Hann setti ekk-
ert spurningamerki við þá þróun.
Hann fékk til samstarfs við sig
færustu menn i að skipuleggja
miðað við það.
GH: Það er bein afleiðing af
þeirri stefnu sem hann hefur ver-
ið látinn taka.
GÞ: Já. já. Hann ákvað þetta
ekki á eigin spýtur. Honum hefur
verið þröngvað til að ganga svona
langt i þessu. Þetta er ein af for-
sendunum, sem hann neyðist til
að taka inn imyndina. Hann hefði
vafalaust verið til viðtals um að
byggja borgina fyrst og fremst
miðað við stætisvagnakerfi, eða
eitthvað shkt. En í aðdragandan-
um að skipulaginu, var meira að
segja ákveðið, að strætisvagna-
kerfi væri svo flókið og hefði svo
ólikar þarfir borið saman við
einkabilakerfið, að rétt væri að
taka það bara inn í myndina
seinna. Það er til skýr ályktun um
þetta —,að fresta þvi að fjalla um
almenningsumferð eða strætis-
vagnakerfið, vegna þess að það
muni trufla svo mikið árangurinn
af þviað sinna hinu kerfinu. Það
má segja, að þegar við horfum á
þetta skipulag raina, þá hafi mað-
ur mest út á það að setja, hve
hugmyndirnar um einkabilinn
komust á einrátt stig.
HS: Þessar hugmyndir um að-
alskipulagið leidduvarla tilnokk-
urra mötmæla eða gagnrýni. Það
er lika eitt af þvisem hefur breyst
frá þessum tima, að þátttaka al-
mennings og umræða um þessa
hluti, er orðin miklu meiri.
GÞ: Það erkannski ágættdæmi
úr þessu skipulagi, aö til þess að
geta ekið upp Grettisgötuna, þá
átti að rifa fangelsið við Skóla-
vörðustig9. Það áttii fullri alvöru
að rifa það niður stein fyrir stein
og færa það um breidd sina, til
þess að það væri hægt að keyra á
fullri ferð þarna i'nn i Grettisgöt-
una. Þannig voru hugmyndir
manna þá um verndun og þ.h. þvi
var ekki ansað að verja svona
hús. Og þannig var það með fleiri
hluti.
HP: Gáfu menn þvi engan
gaum, hvað það myndi kosta að
reka alla þessa bila sem áttu að
streyma um borgina?
GH: Það var miðað við vissan
bilafjölda á þúsund manns. Og sú
þróun hefur orðið. Forsendurnar
hafa ekki breyst svo ýkja mikið.
GÞ: En það er annað sem hefur
breyst. Skipulagið verður til, þeg-
ar ágengni einkabilsins hefur náð
hámarki. Við fáum svo skipulag
sem ber mikinn keim af þessu —
og við tekur andófið.Við upplifum
sem sagt niðurlag bilismans og
byrjunina á andófinu i umræðum
okkar um skipulagið.
HP: Hvaða gagn getur umræða
um skipulag, eða skipulag fram-
tiðarinnar haft af framlagi Þórð-
ar — þessari sýningu hans á K jar-
valsstöðum?
GÞ: Mér finnst hans framlag
fyrst og fremst vera hugvekja.
Ég vil benda á það, að hans fram-
lag hefur öll einkenni hugvekju,
fremur en að geta talist leið til
lausnar. Þetta er náttúrlega eng-
inlausn— þessi „lausn” hans eða
uppástunga hefur náttúrlega
marga faglega galla — og reynd-
ar tel ég rangt að leggja þessa
hugvekju hans undir faglega
smásjá. En tillagan er mikils
virði sem hugvekja. Ég tel hana
mikilvæga og merkilega.
GH: Þetta er hugsjón.
GÞ: Já, hugsjón,og hún er mik-
ilvæg, vegna þess að við erum
honum sammála i grundvallarat-
riðum —sammála um það, að það
eru ekki nógu jákvæð tiðindi fyrir
dyrum i skipulagsmálum, sér-
staklega i' sambandi við miðbæj-
arþróun. Það er þvi mikill fengur
i svona liðsauka. Og mér finnst
merkilegt við framlag Þórðar
Ben. að hann beitir aðferðum
myndlistarmanns, en ekki venju-
legs skipulagsfræðings við aö
koma þessum hugmyndum á
framfæri. Fagmenn hefur eigin-
lega dagað uppi I þessum málum
núna lengi — vegna þess að þeir
hafa ekki náð tilalmennings. Það
getur einmitt vel verið, að þessi
utangarðsmaður i þessum mál-
um verki sem hvati I þessu efni.
En ég er afskaplega ósammála
tæknilausnum hans, vegna þess
að mér finnst ég sjá svo mörg
óraunhæf atriði i þvi öllu. En það
er allt annað mál.
HS: Þaö er rétt. Ég held við
eigum ekki að ræða þessa tillögu i
smáatriðum, heldur athuga þá
heildarmynd sem tillagan gefur
okkur — Reykjavik — eftir að
hundraöþúsund manns hafa bæst
Við þann fjölda sem fyrir er. Mér
finnst hann sýna okkur skýrt
fram á.aðþaðerfullástæða til að
taka skipulagsmálin til umræðu á
nýjan hátt. Hann bendir til dæmis
á eitt merkilegt atriði — þegar
hann talar um þessi ylstræti —
sem ég tek sem ábendingu um,
hvort við getum ekki nýtt okkur
þennan ódýra varma og þannig
gertli'fið enn þá yndislegra heldur
en það er fyrir. Það sama gildir
um samgöngutæki. Hann bendir á
aö við gætum notað okkur is-
lenska orku og þróað okkar eigin
samgöngutækni miðað við þær
sérstöku kringumstæður sem hér
eru. Hann nefnir nauðsyn um-
ræðu um skipulag bæja og gerðir
húsa. Ennfremur nefnirhann ein-
hverja arkitektúrstofnun, sem
værióháö Arkitektafélaginu, sem
hann réttilega bendir á að sé
hagsmunafélag. Hann telur eðli-
legt að hér sé til einhver stofnun,
sem láti sig fyrst og fremst varða
faglega umræðu um þessi mál.
GÞ: Arkitekturstofnun, t.d.
innan vébanda Háskólans, gæti
þróað heildarstefnu — og þá á
vegum þjóðarinnar, en ekki ein-
hverra utanaðkomandi fag-
manna.
HP: Þórður Ben.segir, að borg-
arskipulag verði að svara þrenns
konar kröfum. I fyrsta lagi verði
það að vera hagkvæmt, i öðru lagi
fallegt, og i þriðja lagi félagslega
fullnægjandi. Hvernig svarar nú-
verandi skipulag þessum kröf-
um?
GÞ: Eins og Hjörleifur sagði
áðan, þá er naumast hægt að tala
um mistök i skipulagi, þvi að
skipulag speglar ástand hvers
tima. Við erum sifelltað vinna aö
skipulagi og það tekst upp og of-
an. Þi'n spurning er svo stór, að
henni verður tæplega svarað
nema með langri umhugsun og
ýtarlegri umfjöllun.
HS: Já - en það er kannski vert
að benda á þá staðreynd, að við
lifum og búum i þessari borg og i
grófum dráttum liður okkur vel.
Við höfum góða heilsu og afköst-
um allmiklu i vinnu — þannig, að
ef við litum á málið frá þessu
sjónarhorni — þá stendur borgin
sig vel. Við sjáum þó ótal galla á
henni. Við gætum hugsað okkur
úrbætur. Umferðarkerfi borgar-
innar er i raun og veru helsjúkt.
Við erum að byggja hér upp borg
úr efnum og með þannig aðferð-
um, að likast til stendur þessi
borg hér um ókomnar aldir, en
við vitum, að þær grundvallar-
reglur sem umferðarkerfið bygg-
irá,ermiklu miklu skammlifara.
HP: Heldur borgin ekki áfram
að þróast eins og hún hefur gert
og verður á endanum stór
Þórður Ben.
harðri gagnrýni borgar-
búa. Það er vafalaust, að
margir telja að umhverfi
okkar hafi teygst um of út-
yfir viðáttu og að húsin séu
of dreift og of stór. Vlöa
hafa orðið slys I skipulagn-
ingu og hönnun. Nægir að
nefna iðnaðarhúsnæði sem
komið er fyrir viö sjávar-
’siðuna á þeim stöðum sem
fegurstir teljast. Þá má og
nefna hina umdeildu Hall-
grimskirkju, Múlahverfið i
Reykjavik, sem eflaust er
hið kuldalegasta og ljótasta
sem gefur aö lita.
Þórður Ben. benti á, aö
með þvi að dreifa byggö-
inni eins og gert hefur ver-
ið, láta borgina svo til ein-
vöröungu vaxa til austurs,
þá verði hún óhjákvæmi-
lega afskaplega dýr.
„Hún verður dýr fyrir hið
opinbera. Það er dýrt aö
leggja langar akbrautir.
Það er dýrt að leggja þess-
ar löngu leiðslur. Og það er
dýrt að halda úti strætis-
vagnakerfi fyrir svo
dreifða byggð. Og borgin
verður lika dýr fyrir ein-
staklinginn. Fólkiö I borg-
inni verður aö reiöa sig á
einkabilinn, þvi að það hef-
ur I raun enga aðra mögu-
leika á að komast milli
staða. Bilar eru dýrir. Og
tlminn sem fer I þessi
ferðalög er dýrmætur. Þar
aö auki er viöbúið, að
timi komi, aö við höfum
ekki efni á að reka alla
þessa bila. Efnið til þeirra
og eldsneytið getur allt i
einu oröið svo dýrt, aö viö
getum ekki rekið bifreiö-
ina”.
Fólkhefur lengi
skynjað gallana
Þaö er ljóst, að hefði
Reykjavik verið skipulögö
ööruvisi siðustu áratugina,
byggðin t.d. höfð þéttari,
væru likur á að rekstur
hennar hefði veriö hag-
kvæmari. En þegar borg er
skipulögö, þarf jafnframt
að huga að félagslega þætt-
inum.
„Við búum I þannig sam-
félagi”, sagði Þórður, ,,að
það er full ástæða til fyrir
okkur að tala saman, frem-
ur en að vera áhugalaus og
atkvæðalitil og taka aöeins
við boðum að ofan. Þess
vegna þarf að skipuleggja
umhverfiö þannig, að það
ýti undir og auðveldi mönn-
um að hittast og taka sam-
an tal. Núverandi skipulag
gerir borgina stirða. Hún
verður ekki eins félagslega
lifandi og opin”.
Þriðji þátturinn sem
hverri borg er nauösyn og
Þórður gaf mikinn gaum á
sýningu sinni, er svo fagur-
fræöi umhverfisins.
„1 Reykjavik hefur
myndast fagurfræðilegt
ójafnvægi”, sagði Þórður
—■ ,,en fólk hefur lengi
skynjaö þessa galla á um-
hverfinu. Þegar ég kom
hingað heim eftir áralanga
dvöl erlendis — það var ár-
iö 1976 — sló þaö mig
sterkt, að hér var verið að
gera og höfðu reyndar þeg-
ar verið framin, alvarleg
mistök i skipulaginu. Ég
hef siðan oröið var við, aö
fólk hefur tekið minum
hugmyndum fagnandi. Það
hefur lengi vitað innra með
sér, að það vildi öðru visi
umhverfi. Minar hug-
myndir eru kannski ekki
svo óskaplega frumlegar,
en með þessari sýningu,
hef ég tekið á kýlinu
sprengt einhverja bólu sem
fyrir var.
Er þá allt vitlaust, sem
gert hefur verið i skipu-
lagningu hér á landi?
„Nei, ég vil ekki segja að
þær hugmyndir sem liggja
núverandi skipulagi til
grundvallar, séu vitlausar.
En ég held, að þetta hafi
ekki veriö gert rétt. Menn
hafa veriö aö byggja blokk-
ir til að spara jarðrými og
svo byggja menn bilskúra,
stór bilastæöi og verslanir
á einni hæð og búa til stóra
geira sem nýtast ekki borg-
aranum. Svo held ég að
þessi arkitektúr, sem viö
höfum búið við hér og ann-
ars staöar i Evrópu, hafi
ekki verið hagstæður fyrir
svona blokkaumhverfi —
fyrir umhverfi mannsins.
En umhverfið endurspegl-
ar menningarstigið, feg-
urðartilfinninguna”.
En eitthvaö I Reykjavik
hefur tekist vel — hvaða
svæði finnst þér fallegt?
„Svæöið kringum Tjörn-
ina. Þar eru hús af eölilegri
stærð, garöar, grindverk,
gangstéttir, bilar á götum
— vatnið og hæðirnar
beggja vegna. Þetta er
vissulega fallegasti staður-
inn i Reykjavik. Og það eru
til fleiri fallegir blettir”.