Helgarpósturinn - 11.12.1981, Blaðsíða 9

37
halllJF^rpnc^tl irinn Föstudagur H. desember 1981
„Röddunar-
fram-
burðurinn á
undanhaldiM
segir Valdimar
Gunnarsson mennta-
skólakennar i á
Akureyri.
„Ég býst viö að harð-
mælið svokallaða standi
einna þéttast fyrir, en að
röddunarframburðurinn sé
á undanhaldi. Við reynum
þó að þæfast við með kö-
kurnar okkar. Ég held að
það haldist miklu lengur”,
sagði Valdimar Gunnars-
son menntaskólakennari á
Akureyri, þegar hann var
spurður hvernig norð-
lenskunni vegnaði.
Valdimar sagði, að-
spurður, að i þéttbýli bæri
meira á þessum norðlenska
framburði hjá eldra fólki,
en i sveitunum væri minni
munur á máli kynslóöanna.
Um ástæðurnar fyrir þvi,
að þessi séreinkenni væru á
undanhaldi, sagði Valdi-
mar, að það væri spurning
um meirihluta og að lang-
oftast heyrðu norðlending-
ar annan framburð i fjiS-
m®lum, útvarpi og sjón-
varpi. Þar væri þó meira
um harðmæli.
— Gera skólarnir á
svæðinu eitthvað til að við-
halda þessum séreinkenn-
um?
„Mérerekki kunnugt um
það yfirleitt, en ég býst við,
að það sé frekar ýjað i þá
áttina. Ég þykist heyra það
i þeim skóla, þar sem ég
kenni, að þeir eru dálitið
hreyknir af þessum fram-
burði sem hafa hann”,
sagði Valdimar.
Hann taldi það æskilegt,
að til væri einhver stefna i
þessum málum. Eiga
kennarar að gera eitthvað
til að halda i þetta og er
ætlast til þess af þeim, eða
á að láta hlutina ráðast eins
og nú er gert?
„Hardur
nordan
gardur”
útdauður
Rætt við Gunnar
Ragnarsson skóla-
stjóra í Bolungarvík.
„É g kann enga vest-
firsku. Ég held að það sé
ekkert til, sem heitir vest-
firska lengur. Hún er þó
kannski eitthvað til hjá
eldra fólki”, sagði Gunnar
Ragnarsson, skólastjóri i
Bolungarvik, þegar
Helgarpdsturinn spurði
hann hvernig vestfirskunni
vegnaði.
Gunnar sagði að það væri
eitthvað um þennan sér
vestfirska framburð i
langur, gangur, svangur,
o.s.frv.,en hann væri mjög
á undanhaldi. Þó sagðist
Gunnar hafa tekið eftir þvi,
að menn sem hefðu alist
upp fyrir vestan hefðu
haldið i þennan framburð,
og nefndi hann til Sigurð
Bjarnason frá Vigur
sendiherra og Jón Baldvin
Hannibalsson ritstjóra.
„Ég er nú alinn upp við
þennan framburð að ein-
hverju leyti i Arnarfirðin-
um, en ég týndi honum
niður þegar ég fór héðan.
Ég held, að þetta sé eitt-
hvað blandað hjá mér. Það
getur vel veriö að ég segi
langur gangur stundum”,
sagði Gunnar.
Eitt einkenni i fram-
burðaráherslum sagði
Gunnar, að væri mjög
i
áberandi fyrir vestan, en
það er áhersla orðsins
ofanf, þar sem áherslan er
á i-ið, en ekki á of. Þá
sagðist Gunnar muna eftir
karli i' Arnafirðinum, frá
þvi hann var strákur, og
sagði gamli maðurinn
nordan og hardan. Þennan
framburð mætti hins vegar
telja útdauðan.
Bo-gi og
sti-gi lifa
góðu lífi á
Hornafirði
Rætt við Stefán
Ólafsson móðurmáls-
kennara.
,,Ég hef engar rannsókn-
ir til að styðjast við, sem
marktækar eru. Við höfum
gert smá athugun á Höfn,
en það er ekki hægt aö
draga þá ályktun að það sé
einkennandi fyrir allt
byggðarlagið eða sýsluna.
Eftir því, sem manni skilst,
eru ýmis einkenni á meira
undanhaldi hér heldur en
t.d. i sveitunum.
Við athuguðum sérstak-
lega tvö atriði. Annars veg-
ar einhljóðaframburðinn
(bo-gi i staðinn fyrir bogi)
og hins vegar hv- og kv-.
Þetta var eingöngu gert á
meðal skólabarna og virð-
ist einhljóðaframburðurinn
lifa nokkuð góðu lifi, en hv-
og kv- virðast vera að
hverfa meðal unglinga.
Það voru þrir krakkar af
milli 60 og 70, sem höfðu
hreinan hv- framburð, en
allmörg voru með það á
reiki. Hins vegar halda
sennilega milli 50 og 60%
einhljóðaframburðinum”,
sagði Stefán ólafsson móð-
urmálskennari við Gagn-
fræðaskólann á Höfn i
Hornafirði, þegar hann var
spurður hvernig sérein-
kennum Hornafjarðar-
svæðisins vegnaði. En Stef-
án tók það skýrt fram, að
hér hafi ekki verið um vis-
indalega könnun að ræða.
Hún var framkvæmd af
nemendum sjálfum undir
leiðsögn kennara.
Um rn framburðinn
sagði Stefán, að hann
heyrði hann meðal eldra
fólks, en aldrei hjá yngri
kynslóðinni. Hins vegar
segðu kollegar hans i sveit-
unum i kring, aö ástandið
væri ekki jafn slæmt og j
hann vildi vera láta, en þeir
drægju ályktun af allt öðr-
um hópi, þ.e. nemendum úr |
sveitunum.
Ekki sagðist Stefán vita
ástæðuna fyrir þvi, aö þessi
framburður væri á undan-
haldi, þvi yrðu meiri mál-
visindamenn en hann að
svara. En hann benti á það,
að i eyrum glymdi allur
annar framburðuren þessi.
Honum þætti merkilegt
hvaö einhljóðaframburöur-
inn væri sterkur, og hann
sagði, aö i þessari könnun
hefðu þau orðið vör við það,
að börn, sem flyttu til stað-
arins ung að árum.tækju
þennan framburð upp.
Gerið þið eitthvað i skól-
unum til að viðhalda
þessu?
„Ekki neitt kerfisbundið.
Sjálfurhefég tekiðuppein-
hljóðaframburöinn alveg
ákveðið.”
— Hvers vegna?
„Vegna þess að mér
finnst hann fallegri, og ég
vildi reyna að leggja mitt
af mörkum til að halda
þessu við, en hitt gengur
mun verr”, sagði Stefán
Ólafsson að lokum.
^mdíTíínrÍinárt
ur. En maður þessi var þá nýstig-
inn upp úr veikindum. Þá munu
Norðlendingar hlæja, þegar þeir
heyra orðið lognbylur.þvi' að hjá
þeim er alltaf rok i byl.
Um mestan hluta landsins nota
menn orðið bænadagar yfir skir-
dag og föstudaginn langa. A Aust-
fjörðum tala menn hins vegar að
jafnaði um lægri helgar, eða lág-
helgar. Þó þekkjast bænadagar,
einkum sunnan til, i Djúpavogi
og þar suður af. Þingeyingar hafa
afturá mótinotað skíndagshelgar
um þessa daga. Telur Jón Aðal-
steinn Jónsson i áðurnefndri
grein, að þetta siðasta dæmi
varpi nokkru ljósi á þann mál-
lýskumun, sem enn verður vart i
orðaforða islenskunnar.
Það atriði, sem mönnum kemur
kannski fyrst i' hug, þegar þeir
heyra nefndan mállýskumun á Is-
landi.er liklega hinn mismunandi
framburður eftir landshlutum:
sunnlenska, vestfirska, norð-
lenska, o.s.frv.
Sá maður, sem hefur rannsak-
að þetta itarlegast.er Björn Guð-
finnsson prófessor, en rannsóknir
sinar framkvæmdi hann á árun-
um 1941 - 43. Hann ferðaðist um
allt land og lét skólabörn á aldrin-
um 10 -13 ára lesa texta, þar sem
ætla mætti, að þau hljóðfræðilegu
fyrirbrigði kæmu fyrir, sem ein-
kenndu þann landshluta eða
byggðarlag.
Samkvæmtrannsóknum Björns
eru aðalmállýskuflokkarnir átta.
Fyrst skal telja svonefnt harð-
mæli — linmæli. Eins og öllum er
kunnugt, er meðharðmæli átt við
það þegar stafirnir p,t,k i orðum
eins og ta-pa, lá-ta og a-ka, eru
bornir fram sem p,t,k, en ekki
sem b,d,g, eins og i linmæli.
Harðmælissvæðið er á Norður-
landi, frá vestari kvisl Héraðs-
vatna að Sandvikurheiði fyrir
norðan Vopnafjörð. Hvergierþað
þó algert, en mest i Eyjafirði.
Beggja vegna harðmælissvæðis-
ins eru svo blendingssvæði, þar
sem framburður er bæði harður
og linur.
Annar er sá framburður, sem
er einkennandi fyrir Norðurland,
en hann er að segja stul-ka og
mjól-k i' staðinn fyrir stúlka og
mjólk. Þessi framburður nefnist
raddaður framburður og er hann
sterkastur i Eyjafirði, en þar
næst i Þingeyjarsýslum. Honum
bregður þó viðar fyrir.
Harðmælið er talið standa nær
upprunalegum framburði en lin-
mælið, og raddaði framburðurinn
er talinn vera upprunalegur, þar
sem hann er enn allsráðandi i
grannmálum okkar.
Annar upprunalegur framburð-
ur, sem helst á Suöurlandi r\
á mjög undir högg að [35
sækja fyrir nýrri Sr'