Helgarpósturinn - 05.03.1982, Blaðsíða 26

26
Föstudagur 5. mars 1982
Jietgarpósfurinru
Máttur
dáleiðslunnar
Alltaf öðru hverju undanfarin tvö hundruð ár hafa kviknað
umræður um það hvað dáleiðsla sé. En dáleiðsla hefur hagnýtt gildi
við lækningar, rannsókn afbrota og við rannsóknir á endurholdg-
unarkenningunni.
Flestir telja enn dávalda heldur vafasama náunga og iðju þeirra
skuggalega. Menn sjá fyrir sér fúlmennið Svengali úr skáldsögu
George du Mauriers, ,,Trilby". Svengali beitti dáleiðsluhæf ileikum
sínum á söngkonuna Trilby með þeim árangri að hún varð heimsf ræg
söngkona þótt eiginleg söngrödd hennar væri hræðileg. Skemmti-
kraftar, sem f ást við dáleiðslu, minna í engu á Svengali. Þeir eru vel
til fara, með lipran talanda og tilburði sjónhverf ingamannsins.
Skemmtiatriði þeirra eru í föstum skorðum. Óskað er eftir sjálf-
boðaliðum. Dávaldurinn talar við þá líkt og móðir sem svæfir börn
sin. Þeim, sem bregðast rétt við, er haldið eftir, hinir eru sendir til
sæta sinna. Dávaldurinn segir þeim, sem eftir eru, að þeim sé kalt eða
heitt, séu þyrstir eða drukknir og hegðun þeirra verður samkvæmt því
—kjánaleg.
Enn hefur ekki tekist að varpa ljósi á
eðli dáleiðslu. Venjulega er hún skilgreind
sem trans, stigbreyting meðvitundar. Það
er undir hverjum og einum komið hve
djúpur transinn verður. Sumir muna allt
sem gerðist meðan þeir voru dáleiddir,
aðrir muna ekkert.
„Tilraunadýrin” hafa sem sé losað
nokkuð um þá sjálfstjórn sem þau hafa
annars tamið sér. Dávaldurinn einn hefur
vald yfir hinum dáleidda. Aðrir hafa ekk-
ert yfir honum að segja, ne?na
dávaldurinn skipi svo fyrir.
F'imur dávaldur getur gefið hinum
dáleidda fyrirmæli sem hann hlýðir fyrst
þegar hann er kominn úr transinum og
sestur i sæti sitt frammi i sal. Það er t.d.
vinsælt þegar fórnarlambið stendur upp
þegar ákveðið lag er leikið og hrópar
„húrra!”
Við dáleiðslu virðist tekin úr sambandi
sú stöð heilans sem stjórnar hegðun
Atriði úr kvikmyndinni Svengali sem gerð var árið 1954 eftir skáld-
sögu Gcorge du Maurier, Trilby. Donald Wolfit lék hinn djöfullega
dávald Svengali og Hildegarde Neff fórnarlamb hans, kabarettsöng-
konuna Trilby.
Óvandir skemmtidávaldar geta komið óorði á stéttina. A sýningu þessa franska dá-
valds svipti stúlka, sem átti að vera undir dáieiðsluáhrifum, sig einhverjum klæðum.
Sama stúlkan kom upp á sviðið á hverju kvöldi!
manna við ákveðnar kringumstæður,
þannig að menn bregðast hugsunarlaust
við ákveðinni áreitni.
Þegar menn verða þannig að viðundri,
öðrum til ólýsanlegrar skemmtunar,
mætti ætla að sýningin staöfesti hæfileika
dávaldsins. Þvert á móti er hér um að
ræða hæfileika hins dáleidda. Þessir hæfi-
leikar eru miklu meiri og dýrmætari en
almennt er vitað.
Dáleiösla i einhverri mynd hefur þekkst
frá örófi alda. Skottulæknar frumstæðra
þjóða og prestar Forn-Grikkja færðu sér
hana i nyt. En dáleiðsla eins og við þekkj-
um hana á upphaf sitt hjá Franz Mesmer
og lærisveinum hans. Fvrir tvö hundruð
árum komust þeir að þvi að unnt var að
láta dáleitt fólk gera næstum hvað sem er.
Það eru einkum tvær uppgötvanir
Mesmers sem hafa enn mikið gildi.
í fyrsta lagi komust þeir að því aö unnt
var að dáleiða fólk þannig að það fann
ekki til sársauka. A þennan hátt mátti
framkvæma sársaukalausar skurðað-
gerðir fyrir daga svæfinga.
Þetta töldu læknar hinn mesta
þvætting. Frægum læknum var boðið að
horfa á er fótur var tekinn af dáleiddum
manni. Þeir fullyrtu að sjúklingurinn
hefði aðeins þóst finna ekki til sársauka!
Dáleiðsla væri bara gagnslaust kukl.
Hin uppgötvunin var sú að stundum
kom i ljós að menn, sem voru undir
dáleiðsluáhrifum, bjuggu yfir hæfileikum
sem fóru leynt allajafna. Einn gat teiknað
listavel dáleiddur og annar sungið (að þvi
leytinu þarf sagan um Svengali ekki að
vera ósönn). Sumir bjuggu yfir skyggni-
gáfu og gátu lýst stöðum sem þeir höfðu
aldrei komið til. Þessu var lika hafnað
sem kukli. Og enn fer visst óorð af
dáleiðslu.
Samt þykja tilgátur mesmeristanna nú
fullsannaöar. Ef dáleiddur maður stingur
fingri i kertaloga og honum er sagt að
hann finni ekki fyrir þvi, þá finnur hann
ekki fyrir þvi. Enn furöulegra er að ef
honum er sagt að hann fái ekki bruna-
blöðru, fær hann ekki blöðru.
Og öfugt: Ef dáleiddum manni er sagt
að hann muni brenna sig á glóandi teini,
rekur hann upp skaðræðisóp þótt teinninn
sé kaldur. Og hann fær brunablöðru af
köldum teininum.
Sönnun endurholdgunar?
Það er alkunna að dáleiddur maður
getur lýst i smáatriðum atburðarás
ákveðins dags fyrir mörgum áratugum,
dags sem er annars löngu gleymdur. Lög-
reglan i Bandarikjunum fær stundum
vitni að glæpum eða slysum til að láta
dáleiða sig. A þennan hátt getur fólk t.d.
stundum rifjað upp númer stoiins bils,
sem það taldi sig ekki leggja á minnið,
þegar eitthvert tiltekið atvik gerðist.
Fyrir um hundrað árum kom i ljós að
dáieitt fólk gat rifjað upp atvik sem höfðu
Franski dávaldurinn Oudet
dregur tönn úr konu sem er I
transi. Þetta gerðist 14. nóvem-
ber 1836. Dáieiðsla til deyfinga
átti sér lengi fáa formælendur
en varð allútbreidd áður en yfir
lauk.
gerst mörgum öldum áður. Nýlega var
aftur tekið til við rannsóknir i þessum
dpr.
Enn er eftir að sanna hvort hinir
dáleiddu eru að lýsa atburðum úr fyrra
lifieða „kveikja á myndsegulbandi undir-
meðvitundarinnar” ef svo mætti að orði
komast, en samt þykir vist að menn eru
ekki að endursegja það sem þeir hafa
annaöhvort lesið eða heyrt einhvers
staðar.
Það hlýtur stundum að koma sér vel að
geta dáleitt sjálfan sig. En hvi er sjálfs-
dáleiðsla ekki algengari en raun ber
vitni?
Svarið er ótti, ótti við að dáleiðsla sé
kukl en ekki vfsindagrein og ótti við aö
verða fórnarlamb einhvers i likingu við
Svengali.
A siðari árum hafa æ fleiri lært sjálfs-
dáleiðslu. Þannig má ná valdi yfir ýmiss
konar likamsstarfsemi, svo sem hjart-
slættinum, blóðþrýstingi, meltingu
o.s.frv. Það kvað vera mjög auðvelt að
lækna vörtur og annan húðkvilla með
dáleiðslu. A þennan hátt geta menn einnig
læknast af ofnæmi og hætt að reykja (sem
gerist þó ekki nema menn vilji i rauninni
hætta að reykja).
Dáleiðsla getur gert ólæknandi krabba-
meinssjúklingum gott. Hún dregur ekki
aðeins úr kvölum heldur fá sjúklingarnir
kærkomnara umhugsunarefni en hinn
óumflýjanlega dauða.
Dáleiðsla við lækningar hefur þá kosti
að menn geta lært að beita henni á
sjálfum sér. Þannig geta migrenu-
sjúklingar lært að halda höfuðverknum i
skefjum, jafnvel komist algerlega hjá þvi
að fá hann. Og dáleiðslan kostar ekkert
nema örlitla þolinmæði meðan hún er að
lærast.
En það er viðar en i læknisfræöinni sem
dáleiðsla getur orðið að gagni, t.d. á sviði
iþrótta. 1 golfi hefur ekki litið að segja að
vera sterkur á taugum og góður dávaldur
getur orðið taugaslöppum kylfingi að
ómetanlegu liði.
Hvert sem eðli dáleiðslu er, má fullvist
telja að hún geti læknað sjúkdóma bæði á
likama og sál.
Dáleiðslulæknir á átjándu öld. A þessum
timum var taliö að lækningamáttur væri
fólginn i segtflafli handanna. Franz Mes-
mer og áhangendur hans töldu sig hafa
fundið nýjan lækningamátt sem nefndist
lifsegulafl. Kenningar þeirra félaga þóttu
algert æði i Evrópu á sinum tíma.