Helgarpósturinn - 05.03.1982, Blaðsíða 27

27
helgarpósfurinn
Þaö er ekki laust við, aö jöröin sé farin aö
hitna undir fótum þeirra hjá Hitaveitu
Reykjavikur. Tilkynningu þeirra um að
þeir ætli upp á sitt einsdæmi aö hækka
gjaldskrá Hitaveitunnar hefur ekki verið
vel tekiö i Stjórnarráðinu, en embættis-
menn Reykjavikurborgar eru staðráönir í
aö styöjafastvið bakiöá borgarfyrirtækinu
i þessu máli.
Undirskrift ráöherra er einungis forms-
atriöi. En tef ji hann aö hækkunin taki gildi
meö þvíað draga undirskriftina gerist hann
sekur um valdniöslu, og þá erum viö þess
albiinir að fara i mál til aö ná okkar fram,
segir áreiðanlegur heimildamaður i
borgarkerfinu.
Og Jóhannes Zoega hitaveitustjóri staö-
festir, aö málshöfun komi fyUilega til
greina fái Hitaveitan ekki þessa auka-
hækkun.
Þaö erákaflega erfittaö átta sig á þvi ná-
kvæmlega hvaö er aö gerast i málefnum
Hitaveitu Reykjavikur. Ekki sist vegna
þess,aö siöustu mánuðina hefurheita vatn-
iö blandast mjög borgarpólitik. Sem er ekki
óeðlilegt svona i upphafi kosningabaráttu
fyrir sveitarstjórnarkosningar.
Deilur um hækkanir á töxtum Hitaveit-
unnar eruþó ekki nýjar af nálinni. í mörg
undanfarin ár hefur átt sér stað togstreita
um verðið á heita vatninu i'hvert skipti sem
hækkunarbeiönihefurkomiö fram— en þaö
geristsem kunnugt er f jórum sinnum á ári.
1 þessari baráttu hefur Hitaveitan stööugt
beðið lægri hlut; gjaldskrárnefnd hefurallt-
af mælt með mun minni hækkun en farið
hefurverið framá. Og einmitt f haust, þeg-
ar farið var aö hilla undir borgarstjórnar-
kosningar,var farið aö blása út þær alvar-
legu afleiðingar sem það hefur haft á Hita-
veituna, að nægar hækkanir hafa ekki feng-
ist. Ekki nóg meö það, heldur er bent á, aö
Hitaveitan vill bora, en gjaldskrárnefnd
telur sighafa kontiö i veg fyrir nýtt Kröflu-
ævintýri.
Hitaveitumönnum hitnar í hamsi
verðið á heita vatninu sé um helmingi
lægra nú en það var 1970, miðað við al-
mennt verðlag.
Þessu átti enn einu sinni að kippa i lag
með hækkuninni 1. febrúar i ár. Þá fór
Hitaveitan fram á 45% hækkun. Iðnaðar-
ráðuneytið skipaði þá i snatri þriggja
manna nefnd, sem skyldi kanna hækkun-
arþörf Hitaveitunnar. Niöurstöðurnar
komu fljótt og vel,og álit meirihluta hennar
var það, að leyfa skildi 30% hækkun 1. febr-
úar.eða 18% umfram almennar verðhækk-
anir. Siðan 10% i mai, ágúst og nóvember,
eða sem svarar áætlaðri verðbólgu, þannig
að samtals yrði hækkunin 73% á árinu, og
yrði þá rúmmetrinn af vatninu kominn upp
i 4.78 kr. Með þessu móti var þó ekki reikn-
að með þvi, að endar næðu saman miðað
við nauðsynlegar framkvæmdir á árinu,
heldur talin þörf áað taka 17 milljón króna
lán til rekstrarins.
kki var þó starfshópurinn sammála um
þetta, og skilaði Valdimar K. Jónsson,pró-
\ ' .. —.........-................................... I
fessor og formaöur stjórnar veitustofnana
séráliti þar sem hann studdi 45% hækkun-
arbeiðni Hitaveitunnar.
En ekki einu sinni 30% tillaga starfshóps
Iðnaðarráðuneytisins náði fram að ganga.
Þann 19. janúar skrifaði gjaldskrárnefnd
iðnaðarráöherra bréf þar sem lagt var til,
aö ekki skyldi leyfa nema 15% hækkun, sem
þýðir aöeins 3 - 4% umfram verðbólgu sið-
ustu mánaða. Og það fór eftir.
— 1 rauninni er enginn ágreiningur um
það, að hækkunar umfram verðbólgu er
þörf á árinu. En við leggjum til, að hún
komi i áföngum, i samræmi við stefnu rik-
isstjórnarinnar um strangt aðhald i verö-
lagsmálum, segir Georg ölafsson verðlags-
stjóri um þetta.
Georg bendir lika á, að i ljósi fyrri
reynslu af fjárhagsáætlunum Hitaveit-
unnar verði aö kanna betur nauösyn auk-
ningar i rekstri og framkvæmdum sem
fyrirtækið ráögerir, auk þess sem fjárhags-
leg staða þess sé ákaflega sterk.
En aðalmálið er þó, að með þessu hefur
okkur tekist að koma i veg fyrir þá ótima-
bæru og verðbólguhvetjandi fjárfestingu
sem Nesjavallaveita hefði orðið; það er
nægilegt vatn i borgarlandinu til næstu ára.
Agreiningurinn milli gjaldskrámefndar og
borgaryfirvalda var leystur þannig, að nú
eraðeins talað um tilraunaboranir á Nesja-
völlum, og það er fyrstog fremst skýringin
áþvi, að hækkunarbeiðni Hitaveitunnar er
miklu minni nú en hún var fyrir einu til
tveimur árúm, segir verðlagsstjóri.
kalt vatn upp úr hrauninu og hita það sfðan
upp með gufu, sem jafnframt yrði notuö til
að framleiða raforku i þvi skyni að dæla
upphituðu , Jcaldavatninu” til Reykjavikur.
Þá orku sem þá yrði afgangs mætti siðan
leiða beint inn á raforkukerfiö.
— Nesjaveita er liklegasta svæðið eins og
sakir standa og er þvi efst á blaði. Þaö eina
sem við förum framá er að fá fé til að gera
tilraunaboranir, en undanfarin tiu ár höf-
um viö ekki snert viö neinum rannsóknum;
það er þaö sem er vitaverðast i þessu öllu
saman, segir Jöhannes Zoéga hitaveitu-
stjóri.
Ekki telur verðlagsstjóri, að hitaveitu-
stjóri hafi alltaf veriö svona hógvær i kröf-
um sinum. Hann bendir á, aö þegar á fjár-
hagsáætlun 1980 hafi verið áætlað aö hefja
framkvæmdir á Nesjavöllum af fullum
krafti á siðasta ári og i ár. Það hefði aö
hans mati verið nýtt Kröfluævintýri.
Nú nýverið kom svo upp nýr flötur á mál-
inu. A ráðstefnu Sambands islenskra sveit-
arfélaga i siðustu viku fullyrti Björn Friö-
finnsson,f jármálastjóriborgarinnar og for-
maöur orkusparnaðarnefndar iðnaöar-
ráðuneytisins, að við sóuðum 200 milljónum
króna vegna illa einangraðra húsa. Þessar
milljónir smjúga út um veggi og þök húsa.
Aö sjálfsögöu á þessi sóun sérað mestu stað
þar sem dýrasti orkugjafinn, olian, er not-
uð. Engu að siður er þarna um að ræða
svipaða upphæð og rekstur gufubors rikis-
ins og Reykjavikurborgar kostaði árið 1980.
“að er einmitt þarna sem hnifurinn stend-
ur i kúnni. Forráðamenn Hitaveitunnar
segja, þvert á móti, að mjög sé farið að
ganga á heita vatnið i landi Reykjavikur og
benda á að mjög dýrar aðgerðir þurfi til að
halda þeim virkum. Meöal annars þurfi að
sökkva dælum talsvert dýpra en nú er, en
það kosti mjög aukna rafmagnsnotkun.
Þeir benda lika á, að undanfarin ár hafi
vegna fjárskorts nær ekkert verið hægt að
bora til að afla meira vatns. I þeim efnum
hefur Hitaveitan þó haft stórar áætlanir á
prjónunum. Þeir hafa lengi rennt hýru
auga til Nesjavallasvæðisins svonefnda,
sem er við suðvesturhorn Þingvallavatns.
Það er reyndar háhitasvæði þar sem
kemur upp gufa i stað vatns. Hugmyndin er
að hafa þar sama háttinn á og Hitaveita
Suðurnesja hafði á Svartsengi, þ.e. að fá
YFIRSÝN
§^aö hefurlika verið reiknaðút, að vegna
þess hvað heitavatnið i Reykjavik er ódýrt,
tæki það um 20 ár að fá til baka kostnað við
að endurbæta einangrun i meðalstóru ein-
býlishúsi, þannig að betri nýting fáist út úr
hitaveitunni. Odýr hitaveita hvetur menn
þvi ekki til orkusparandi aðgerða.
Þessi nýja hlið á málinu einfaldar það
siður en svo. En er það ekki hugmynd sem
er þess virði að velta henni fyrir sér,- aö ýta
undir það að menn reyni að halda hitanum
frá heita vatninu innandyra?— An þess þó
að við séum aö mæla með þvi að fórna þeim
miklu hlunnindum sem lágur upphitunar-
kostnaður er.
«ftir
Þorgrim
Gestwon
r
]
1 gær voru kunngerö úrslit i borga- og
sveitastjórnakosningum i Transvaal,
lang fjölmennasta héraöi Suður-Afriku. Úr-
slit urðu aö flokkurinn sem hefur stjórnað
Suöur-Afriku undanfarin 34 ár, Þjóðlegi
flokkurinn, beið verulegt afhroð. 1 stór-
borginni Jóhannesarborg og höfuðborginni
Pretoria unnu frambjóðendur helsta
stjórnarandstöðuflokksins, Framfarasinn-
aða sambandsflokksins, verulega á. Sömu-
leiðis var um fylgisaukningu að ræöa hjá
frambjóðendum flokks ofstækisfullra hægri
manna, Herstigte þjóðlega flokksins, en
hvergi nærri til jafns viö Sambandsflokk-
inn.
Svo undarlegt sem þaö kann að viröast,
er ósigur Þjóðlega flokksins i þessum kosn-
ingum i Transvaal talinn styrkja i sessi nú-
verandi foringja flokksins og forsætisráð-
herra Suður-Afriku, Pieter W. Botha. Stór-
aukiö fylgi Sambandsflokksins en tak-
markaöur ávinningur Herstigte er tekið til
marks um að meöal hvitra manna i þvi hér-
aöi, sem vegna mannfjölda og auðlegðar
myndar hjarta Suöur-Afriku, sé stórvax-
andi fylgi við umbætur á stjórnarfari i
landinu, á þá lund að lina á aöskilnaði kyn-
þáttanna. Þau sinnaskipti eru eins og á
Ósigur Þjóölega flokksins i
Transvaal eflir Botha til
slökunar á kynþáttaaðskilnaði
stendur likleg til aö styrkja Botha i harð-
vitugri valdabaráttu sem við blasir i Þjóö-
lega flokknpm.
Botha gerði i fyrradag alvöru úr hótun
sinni um að láta vikja 17 hægrisinnuðum
þingmönnum úr þingflokki Þjóðlega flokks-
ins á rikisþinginu. Þeir höfðu ásamt fimm
öörum, sem siöan hafa tekið sinnaskiptum,
greitt atkvæði gegn traustsyfirlýsingu á
Botha og stefnu hans á þingflokksfundi fyr-
ir rúmri viku. Foringi uppreisnarmanna og
einn þeirra brottreknu er Andries Treur-
nicht, foringi flokksdeildarinnar i Trans-
vaal. Eftir það sem á undan er gengið er
fyrjrsjáanlegt, að úrslitaátökin milli Botha
ogTreurnicht hijóta aö snúast um yfirráðin
i Þjóölega flokknum i Transvaal. Úrslit
bæja - og sveita stjórnakosninga benda til
að hjá almenningi þar um slóöir eigi sjón-
armið forsætisráöherrans meiri hljóm-
grunn en fastheldni Treurnicht viö óbreytta
kynþáttaaðskilnaöarstefnu til aö tryggja
algera valdeinokun hvita minnihlutans i
landinu. Réttur helmingur þingfylgis Þjóð-
lega flokksins á ríkisþinginu, 71 þingmaö-
ur, er frá Transvaal. Af þeim stóðu 19 meö
Treurnicht, þegar i odda skarst á þing-
flokksfundinum.
Frá þvi skömmu eftir aö Botha tók við
forustu I flokki og rikisstjórn fyrir fjórum
árum, hefur hann hvaö eftir annað gefið i
skyn, aö nauðsyn beri til að slaka á stefnu
kynþáttaaöskilnaðar og pólitisks réttleysis
allra sem ekki eru af hvitum kynstofni.
Aldrei hefur þó oröið af þvi að forsætisráð-
herrann léti frá sér fara mótaðar tillögur i
þá átt. Hefur hik Botha verið skýrt svo, að
hann kinokaöi sér við að láta sverfa til stáls
gagnvart Treurnicht og skoðanabræðrum
hans, af þvi þá yrði ekki hjá klofningi Þjóð-
lega flokksins komist.
Nú er klofningurinn staðreynd, og I átök-
unum sem framundan eru getur Botha ekki
komist hjá aö greina nánar en áður frá
hvað fyrir honum vakir. Af þvi sem hann og
fylgismenn hans hafa hingað til sagt, virð-
ist að þeir hugsi sér einkum til hreyfings á
tveimur sviðum. Annars vegar vilja þeir
nema úr gildi það sem þeir kalla „særandi”
þætti kynþáttaaðskilnaðar, sem sé ákvæöi
og venjur sem litillækka landsmenn af lit-
uðum kynþáttum og gera þeim erfitt fyrir i
daglegu lífi, án þess að vera ómissandi til
aö varöveita valdeinokun hvita minnihlut-
ans. Hins vegar hefur Botha rætt um „sam-
ábyrgö” Suöur-Afrikumanna af fleiri kyn-
þáttum en hvitumog komst svo að orði i
ræöu nýlega, að i henni fælist „valddeiling i
heilbrigöri mynd”.
Af þvi sem ýmsir stuðningsmenn forset-
ans hafa látiö frá sér fara, er ljóst að þaö
sem fyrir honum og þeim vakir er aö leitast
viö að lina kynþáttaaöskilnaðinn að þvi
marki, að takmarkaðir hópar litaðs fólks
fái pólitisk réttindi. Þar er einkum um að
ræða kynblendinga, sem eru fjölmennir I
Höföaborgarhéraði, og fólk af indverskum
ættum, sem einkum býr i Natal.
Svo vill til að þessir tveir hópar litaðra
manna fengu pólitísk réttindi tryggö I laga-
setningu frá breska þinginu, þegar Suð-
ur-Afrika var gerð að bresku samveldis-
landi. Markmið Þjóðlega flokksins með þvi
að segja Suöur-Afriku úr samveldinu og
lýsa yfir stofnun lýðveldis var ekki sist að
eftir
Magnús
Torfa
Ólafsson
skapa sér lagagrundvöll til að nema þessi
réttindi hluta litaðra landsmanna úr gildi.
ess vegna telja Treurnicht og fylgis-
menn hans, aö með þvi aö slaka á kynþátta-
aðskilnaði gagnvart kynblendingum og
fólki af indverskum ættum, sé kenningar-
grundvöllur þess fyrirkomulags rofinn og
gáttir opnaðar til að veita svertingjum,
miklum meirihluta landsmanna, pólitisk
réttindi siöar meir.
Ekkert bendir til aö neitt af þvi tagi vaki
fyrir Botha og þeim sem á hans bandi eru.
Þeirra markmið er aö draga úr spennunni
innanlands i samskiptum kynþáttanna,
sem þegar hefur orðið til þess að stjórn-
málasamtök svertingja eru tekin að mynda
skærusveitir, og létta jafnframt á einangr-
un Suöur-Afriku á alþjóðavettvangi með
þvi aö geta bent á að tilteknir hópar litaðs
fólks njóti borgaralegra réttinda i landinu.
Stjórn Suður-Afriku telur sig hafa sér-
stakt tækifæri til að brjóta niöur einangrun-
armúrana sem um landið hafa veriö reistir
einmitt nú, þegar Ronald Reagan er við
völd I Bandarikjunum. Meðal stuðnings-
manna Reagans eru hópar, sem hafa að
höfuömarkmiði aö koma á einhverskonar
bandalagi milli Suður-Afriku og Bandarikj-
anna. Skilyrði þess að þeim veröi eitthvaö
verulegt ágengt, er að valdhafar i Suö-
ur-Afriku sýni Iit á að slaka á stefnu kyn-
þáttamisréttis.
E inmitt núna I vikunni lét stjórn Reagans
aflétta hömlum sem verið hafa á almenn-
um verslunarviöskiptum milli Bandarikj-
anna og Suður-Afriku. Sú ráðstöfun hlýtur
að hafa veriö Botha kærkomin, einmitt þeg-
ar hann herðir loks upp hugann til höfuö-
orrustu við þá af flokksbræörum sinum,
sem hafa þaö fyrir meginreglu að taka ekk-
ert tillit til umheimsins, heldur halda sitt
strik byggt á sérstæöri túikun á nokkrum
I versum i Gamla testamentinu.