Helgarpósturinn - 04.03.1983, Síða 13

irinn Föstudagur 4. mars
þátt fyrsta kvöldið, sem sjónvarpið sýndi.
Sjónvarpið hafði verið í undirbúningi í tals
verðan tíma og tæknimenn og dagskrárgerð-
armenn höfðu verið sendir til náms, en það
kom í ljós, að það hafði ekkert verið hugsað
fyrir því, að það þyrfti teiknistofu eða að
hugsa um leikmyndir eða útlit þátta. Þegar
kom að því að vinna okkar þætti, var ég
spurður hvort ég vildi ekki annast það. Þá
hafði ég gert leikmyndir fyrir Herranótt öll
mín menntaskólaár og var kominn á kaf í
þetta. Ég tók þetta að mér og ílentist þarna
upp úr því. Ég var lengi vel einn, svo vorum
við tveir og þrír, og síðan smá stækkaði þetta.
Ég var forstöðumaður leikmyndadeildarinnar
í tíu ár og þegar ég hætti, störfuðu þar sautján
manns”.
— Hvert er hlutverk leikmyndateiknar-
ans? Er það eingöngu að teikna leikmyndina,
eða er það miklu víðara?
„Það er misjafnt. í kvikmyndum er það
mjög víðtækt. Leikmyndateiknarinn hefur
umsjón með öllu ytra útliti og hann tekur þátt
í að móta stíl myndarinnar strax í upphafi. í
stórum löndum skiptist þetta niður í ótal
greinar; leiktjöldin, förðun, búninga, leik-
muni og jafnvel grafík. Þegar mynd er mikið
tekin á raunverulegum stöðum, er það hlut-
verk leikmyndateiknarans að velja þessa staði
í staðinn fyrir að smíða þá. Oft þarf að gera
hvort tveggja og aðlaga staðina handriti og
þeim hugmyndum, sem leikstjóri hefur. Þetta
er auðvitað mjög misjafnt eftir því hvaða
mynd er verið að gera. Éf verið er að taka ein-
falda nútímamynd, sem öll er tekin á raun-
verulegum stöðum, er það spurningin að þefa
þá staði uppi, laga þá aðeins til og útvega allt,
sem þarf að nota. Svo eru það kannski myndir
eins og Útlaginn, þar sem þarf að búa til hvern
einastahlut.Þá er það miklu meiri teikni- og
rannsóknarvinna. Hvort tveggja er mjög
skemmtilegt”.
Herbergi í
Vesturbœnum
— Nú hefur þú líka unnið mikið fyrir leik-
hús, auk þess náttúrlega að hafa unnið fyrir
sjónvarp. Er mikill munur á þessu tvennu og
kvikmyndum?
„Leikhús og kvikmyndir eru mjög ólík en
sjónvarpið er einhvers staðar þar mitt á milli.
Leikhúsið er svo ólíkt kvikmyndinni að því
leyti, að þér er skammtað sjónarhornið. Þú
sérð þetta allt I einni víðari mynd. Sérhver á-
horfandi hefur sinn fasta stað í húsinu. En í
kvikmynd er eins og áhorfandinn rísi á fætur
og labbi upp á sviðið og hringinn i kringum
leikarana.
Mér þykir skemmtilegra að vinna við kvik-
myndir. Það er miklu fjölbreyttara, því leik-
húsið setur manni strax mjög þröngar skorð-
ur. Ef áhorfanda leiðist leikritið, getur hann
farið að horfa á leiktjöldin eða fólkið á næsta
bekk. En í kvikmyndinni er þér sýnt það, sem
þú átt að sjá. Leikmyndin í einu skoti af leik-
ara er kannski bara hurðarhúnn og ofn. Og
það þarf að hafa vakandi auga með hverri ein-
ustu mynd til þess að þær upplýsingar, sem
umhverfið gefur, séu ekki rangar og villandi.
Á leiksviðinu stendur myndin meira sem
heild.
í þessu sambandi hef ég komist að smá
sannleika, sem ég byggi mína vinnu á. Hann
er sá, að þegar kemur að því að kvikmynda
eitthvað, sem á að gerast í raunveruleikanum,
þá dugir raunveruleikinn bara ekki til”.
— Verður að skálda hann?
„Þá fyrst þarf að fara að búa hann til. Við
skulum segja að leikmyndin eigi að gefa það
upp, að eitthvert atriði gerist í þröngu niður-
níddu kjallaraherbergi í Vesturbænum fyrir
stríð. Þá ertu strax kominn með ákveðna
þætti, sem þurfa að vera til staðar og segja
sína sögu. Það er hægt að fara í gaihalt her-
bergi í Vesturbænum og taka þetta þar. Svo
skoðarðu myndina og þú sérð ekki, að þetta er
tekið í gömlu herbergi í Vesturbænum.
Hún gæti hafa verið tekin hvar sem var, vegna
þess að fyrir einhverja tilviljun eru inni í
myndinni einhverjir hlutir, sem standa út og
segja allt annað en þú vilt að þeir segi.
Eggerði leikmyndina fyrir Punktinn. Hann
var allur tekinn á raunverulegum stöðum. Við
fundum virkilega skemmtilegar litlar íbúðir
við Framnesveginn og Seljaveginn, og allt
passaði. En það sást bara ekki í myndinni,
vegna þess að það var engin aðstaða til að
mynda þetta”.
— Leikmyndin er þá mjög nauðsynlegur
þáttur til að koma fram meiningu myndarinn-
ar?
„Já. Hún er eins og eitt af hljóðfærunum.
Leikmyndin er gullvægt tækifæri til að koma
á framfæri upplýsingum og til þess að halda
utan um stemminguna, þá er ekki síst átt við
liti”.
— En er hlutverk leikmyndarinnar, og þá
1983
. 13
sérstaklega í kvikmyndum, ekki töluvert van-
metið?
„Þessu er alla vega mjög lítið hampað, og
kannski engin ástæða til, vegna þess að leik-
myndin er auðvitað bakgrunnur. Leikstjórn-
in, persónurnar og svo ljósið eru auðvitað að-
alatriðin í hverri mynd, en það er ekki þar með
sagt, að allt annað megi vera einhver tilviljun.
Síður en svo. Og þetta er yfirleitt langmesta
vinnan við kvikmyndir talið í vinnustundum.
Það skemmtilega er svo, að ef þessi vinna
tekst vel, tekur enginn eftir henni”.
— Hvernig er þá að vinna svona verk, þeg-
ar enginn tekur eftir því að maður gerir vel,
sem er einmitt þveröfugt við marga aðra þætti
í kvikmyndagerð, eins og kvikmyndatöku og
leikstjórn?
„Hlutskiptib“
„Maður lærir að lifa við það. Þetta er hlut-
skipti, sem maður velur sér. Það snertir mig
ekki lengur þó ég leggi mikla vinnu í leikmynd
fyrir kvikmynd eða sjónvarp sem síðan sést
ekki. Ef hún á ekki erindi inn i efnisins vegna
eða samhengisins, þá á hún auðvitað ekkert
erindi. Maður fer ekki að sýna eitthvað fyrir
vini sína bara af því að þeir unnu svo mikið á
nóttinni.
Ég lærði mikið á því að vinna með Rolf
Hádrich og Þjóðverjunum bæði í Brekku-
kotsannál og Paradísarheimt. Og ef ég á að
lýsa einhverri einni kennslustund í svona
vinnu, þá var það leit að stöðum Jyrir atriði í
Paradísarheimt, sem átti að gerast austur á
Rangárvöllum, þar sem heitir í bókinni að
Bóli í Eylöndum. Þjóðrekur biskup ætlar að
koma við á þessum bæ, þar sem hann er fædd-
ur, til þess að fá þar mat og annan greiða.
Halldór lýsir þessu þannig, að þar séu iða-
grænir vellir eins langt og augað eygi og einn
hóll og uppi á honum rústir. Ég leita að þess-
um stað dögum saman og Ioksins finn ég stað,
sem að mínu mati er alveg fullkominn, með
rúst og öllu saman og hvergi sést í nútíma
mannvirki. Ég sýni leikstjóranum staðinn og
hann gengur um og horfir í allar áttir, voða-
lega óhress, og segir svo allt í einu: hér er ekki
hægt að gera það, hér eru engin ský.
Eg áttaði mig ekki fyrst á því hvað hann var
að fara. En þegar við fórum að tala nánar um
þetta, kom í ljós, að í þessu atriði skiptu stað-
hættir engu máli eða að þetta væri svipað og
það hefði verið í raunveruleikanum eða að það
væri á réttum stað. Ekkert af þessu skipti
máli, því að í atriðinu skipti það eitt máli að
ná drungalegri stemmningu.Við tókum þetta
einhvern tíma, þegar við vorum komnir með
kolgrá ský alveg ofan í hausinn á okkur, í
dumbungsveðri og þyngslum.
Við notuðum það sem orðatiltæki í okkar
vinnu í sumar, að það sæist ekki á myndinni,
þó maður ynni eins og svín í margar nætur við
að búa til einhvern hlut. Ef hann passar ekki,
þá passar har.n ekki. Það sést ekki á myndinni
hvað það er búið að leggja mikla vinnu í hann.
Það er oft svo hættulegt, að þeir sem vinna
mikið í þessu meti hlutina út frá þannig sjón-
armiðum. Það er búið að vinna heila nótt við
að búa þetta til, og það verður að vera með.
Og það er haft með af einhver jum sentímen-
tal ástæðum. Þetta leyfðum við okkur ekki að
gera og beittum sjálfa okkur svolítilli hörku”.
Að vinna
fyrir sjálfan sig
— Hver er eftirminnilegasta leikmyndin,
sem þú hefur gert á ferli þínum?
„Paradísarheimt er lang viðamesta verkefn-
ið, það var ógleymanlegt. Ég vann eiginlega
við það í heilt ár. Myndin var tekin hér heima,
í Þýskalandi, í Skmlandi, á seglskipi úti á
rúmsjó og í Utah. Ég fór þangað einar fimm
ferðir til þess að skoða, kynnast fólki og til að
skipuleggja vinnu þar.
Þetta var erfitt og ég var ekki alltaf sam-
mála því, sem var gert. Mér fannst Þjóðverj-
arnir oft ekki skilja andann í þeirri sögu, sem
þeir voru að vinna, en ég var ekki ráðinn til
þess að stjórna því. Ég sætti mig við það og
reyndi að vinna mitt verk af kostgæfni. En
auðvitað er ólíkt að vinna við sína eigin mynd
- að vera að þessu öllu fyrir sjálfan sig”.
— Hvernig er þá að vinna svona hluti sér
þvert um geð?
„Það er mjög erfitt. Það er mjög slítandi og
mun erfiðara en vinnan. Ég segi ekki, að það
hafi alltaf verið svo, en það kom upp ágrein-
ingur.
— Hefur Ieikmyndagerðin haft einhver á-
hrif á hvernig þú innréttar þitt eigið heimili?
„Kannski eru þetta bara leiktjöld. Nei, ég
held ekki. Maður reynir að skapa með sér ein-
hverja stílvitund, að greina aðalatriði frá
aukaatriðunum og halda hlutunum í sam-
ræmi.