Helgarpósturinn - 14.07.1983, Blaðsíða 7

íurfnr
,,Dauðiég óttast eigi“
Hannes Pétursson: 36 Ijóð
Iðunn, Rvík 1983. 50 tölusettar síður.
ENGUM SEM KUNNUGUR er
íslenskri nútímaljóðlist mun
blandast hugur um það að Hann-
es Pétursson sé eitt listfengasta
ljóðskáld sem um þessar mundir
kveður á tungu okkar. Staða hans
hefur raunar um það verið ó-
véfengjanleg allt frá fyrstu bók
hans, Kvæðabók árið 1955. Og
enn sýnist mér hún styrkjast með
þeirri sem nú kemur út.
36 ljóð eru hvorki stór í sniðum
né hávær. Þar eru engar bumbur
barðar, en aftur á móti farið
mjúkum höndum um viðkvæmt
yrkisefni: mannlífið og (ekki síð-
ur) dauðann. Á kápusíðu benda
forleggjarar á tengsl við Heim-
kynni við sjó (1980) og má til
sanns vegar færa, þótt ekki beri
minna á sambandinu við eldri
ljóðabækur skáldsins. Hins vegar
verð ég að viðurkenna að ég skil
ekki orð kápunnar um að „sjald-
an hefur Hannes ort jafn nákom-
in ljóð, en þau bera engu síður
birtu langt út frá sér...“ Nákominn
hefur enga merkingu fyrir mér
nema tekið sé fram hverjum við-
komandi sé nákominn. Sé átt við
að ljóðin séu persónulegri en
Hannes hafi kveðið fyrr, efast ég
um réttmæti fullyrðingarinnar,
eigi þau að verða nákomnari les-
endum en fyrri ljóð hans leyfi ég
mér líka að efast stórlega um
marktæki. En þetta skiptir litlu —
nema hvað mér leiðist alltaf þegar
verið er að segja okkur einhverja
sjálfsagða hluti á kápusíðum en
þó enn meir þegar blekberar
þeirra síðna reyna að gerast skáld-
legri en skáldin.
Það er alltaf hæpið að reyna að
segja hug sinn um ljóðabók eftir
skamma viðkynningu. Þegar
þetta er ritað hef ég aðeins haft 36
ljóð undir höndum í sólarhring,
og þó honum hafi að mestu verið
varið til lestrar og ígrundunar á
kverinu er þess engan veginn að
vænta að öll kurl séu til grafar
komin milli mín og þess.
í fljótu bragði mætti skipa
ljóðum bókarinnar í þrjá hópa
eftir yrkisefnum (og þó einkum
tvo). I hinn fyrsta koma ljóð sem
á einn eða annan hátt fjalla um
dauðann, birta dauðageig sem
raunar er alls ekki nýr í ljóðum
Hannesar en fær annarskonar
gildi nú en fyrr. í annan hóp
kæmu einskonar „minningabrot“
og mætti þá skipta í tvennt eftir
því hvort er um að ræða
„bernskuminningar“ eða minn-
ingar sem eiga sér stað í nálægari
tíma.
Það fer naumast milli mála að
umhugsunin um dauðann tengist
í bók þessari fráfalli náins vinar
skáldsins, þar sem var Kristján
Eldjárn. Honum, eða fremur
minningu hans, eru ljóðin tileink-
uð og tæpast vafi að um hann er
kveðið í lengsta og máski besta
ljóðinu, því sem hlotið hefur
númer 16. Svo sem vera ber þegar
einn norrænufræðingur kveður
annan er hér gripið til edduháttar
með óbeinni tilvísan til erfiljóða
Bjarna Thorarensens, þess manns
sem best hefur slegið hörpu í þess-
konar tónlist. Hannes hefur að
vísu aukið endarími við málahátt-
inn og gefur honum þannig nýjan
blæ. En vitaskuld er það ekki
bragformið eitt og sér sem gefur
ljóðinu gildi heldur miklu fremur
það að hér tekst Hannesi að orða
hugsun sem ég hygg sé aldeilis ný
í íslensku erfiljóði og ég kannast
reyndar ekki við slíka annars stað-
ar að. Steinn Steinarr hafði að
vísu slegið upp á efanum: „Hvort
er ég heldur hann sem eftir lifir/
eða hinn sem dó?“, en Hannes
kveður öðruvísi að:
Svo er því farið:
Sá er eftir lifir
deyr þeim sem deyr
en hinn dáni lifir
í hjarta og minni
manna er hans sakna.
Þeir eru himnarnir
honum yfir.
(Bls. 27)
Þótt mér þyki að vísu siðustu
hendingarnar tvær fella örlítinn
skugga á heiðríkjuna í þessu er-
indi skal ég gjarna játa að mér
þykir þessi vísa einhver hin best
gerða og nýstárlegasta sem ég hef
lesið um langa hríð.
Dauðageigur hefur löngum
knúið stórskáld til að yrkja sig í
einhvers konar sátt við dauðann.
Það gerir Hannes á sinn hátt í
þessari bók. Áður hafði hann
kveðið býsna afdráttarlaust um
endalok mannlífsins: „Undarleg
ó-sköp að deyja“ (í Sumardölum)
og: „Handan við lífið bíður ekk-
ert, ekkert./ Eggjárn Dauðans
sker sundur grannan kveik/
augna minna. í myrkrinu týnist
égí‘ (Sama bók). — En nú kveður
við talsvert annan tón, hvort sem
menn vilja tala um skoðanaskipti
eða þróun (og vísa þá til aldurs
skáldsins), því nú er sáttin við
dauðann og skaparann fólgin
m.a. í þessum orðum: „Hví gæti
það ekki verið/ vilji Höfundarins
—/ tilgangur/ sem oss tekst aldrei
að skilja// að hver maður sofni/
svefninum endalausa/ hverfi til
þagnarinnar/ þaðan sem hann
kom?// Hví skyldi vera merk-
ingarlaust/ að mynnast út í þögn-
ina// þá dularfullu þögn/ sem
drýpur af stjörnunum?“ (Ljóð nr.
25). Þótt spurningarmerkin fylgi
eru þau málskrúðsleg fyrst og
fremst, svarið er gefið.
Minningabrotin, sem ég kallaði
svo, eru um sumt kveðin við aðra
tóna. Þó er býsna fátítt að gleðin
og fegurðin fái að ríkja einar þar
eða einhverskonar trúnaðartraust
og öryggi (dæmi þó nr. 19, 20, 22
o.fl.). Meira ber á hinu að uggur
búi að baki fallegum náttúru-
myndum og bernskuminningum.
Þannig tengjast þessi ljóð hinum
sem fjalla beinskeyttar um kvíð-
ann og tilgang lífsins.
Hannes Pétursson flytur ekki
kenningar með hávaða og
trumbuslætti, og um sumar bóka
hans hefur mér þótt óljóst hvað
hann vildi segja okkur, lesendum
hans (einkum Stund og staðir,
Innlönd og Rímblöð) en hér þykir
mér erindi skáldsins við lesand-
ann bæði mikið og mikilvægt, því
það er beinlínis lífsháski í þessari
bók. Hún er þrungin af áhyggjum
og miskunnarlausum vangavelt-
um um lífið og tilveruna, tilgang-
inn og endalokin, eða með öðrum
orðum hún fjallar á lágmæltan
hátt sinn um það sem hvern mann
varðar mestu. Þessvegna á hún er-
indi við hvern þann sem glímir við
spurningarnar um stöðu sína í til-
verunni eða tilgangsleysinu. Hún
gefur svar sem gerir engar kröfur
til að vera algilt en er þó svar og
vegvísir til einnar leiðarinnar.
Þótt nútímafólk sé vissulega
„hræddir garðfuglar" (24. ljóð)
og okkur blöskri oft glíma fyrri
tíðar manna við „dynhamra,
flugabjörg/ og flækjur veðra“ er
okkur samt lífsnauðsyn á að geta
hvert fyrir sig ort okkur í sátt við
tilveruna svo við megum breyttu
breytanda taka undir með Hall-
grími sáluga Péturssyni og segja
„dauði, ég óttast eigi..í‘. Þetta
tekst Hannesi þótt trúnaðar-
traustið geti ekki orðið hið sama
og hjá Hallgrími, öryggisins verði
að leita með öðrum hætti. Og ég
hygg hver sá sem les 36 ljóð með
heiðarlegri hreinskilni geti að sínu
leyti tekið undir það sem Hannes
lætur gerast í huga Steins Steinars
(33. ljóð): „Og enni hans verður
snögglega/ sem allt hafi tilgang:/
Lífið, það er líf/ á langferð undir
stjörnunum./ Að deyja, það er
aðeins/ hin alhvíta hreyfing/
Allur frágangur bókarinnar er
útgefendum til sóma þótt mér
þyki kyndugt að sjá svo áleitna og
vel gerða bókarkápu sem þessa
merkta heilli auglýsingastofu og
engum einstökum listamanni. En
hún er jafngóð fyrir því.
íslenskum ljóðunnendum hef-
ur bæst bók sem gott verður að
leita til. HP
„Mér þykir erindi Hannesar Péturssonar við lesandann
bæði mikið og mikilvægt, þvx það er beinlínis lífsháski í þess-
ari bók“, segir Heimir Pálsson í umsögn sinni.
Af tónleikahaldi
miðsvæöis oc[ fleiru
Þá er búið að setja nýtt íslands-
met í aðgöngumiðverði að tón-
Ieikum. Amundi umbi seldi mið-
ann að tónleikum Ray Charles í
Broadway á kr. 690r Fyrra met var
kr. 500r að tónleikum Victors
Borge í Þjóðleikhúsinu í maílok.
Það er kannski ekkert skrýtið að
þessir tveir heiðursmenn skuli
sprengja aðgöngumiðaverð í loft
upp, tvöfalda og þrefalda — þeir
tilheyra báðir þeim hópi skemmti-
krafta sem glimmerheimurinn
keppist um að kaupa, sjóaðir sjó-
bissnesmenn en hinir ágætustu
listamenn fyrir það.
Fyrir komu Borge var miðaverð
hæst kr. 250r (Tosca hjá Sinfóní-
unni, Gary Burton hjá Jazzvakn-
ingu og The Fall hjá Grammi) —
eftir Borge var miðaverð nokkru
hærra enda gengisfelling nýaf-
staðin 300 einstakir miðar að
Sönghátíðinni, 380 að tónleikum
Stórsveitar Lionel Hamptons og
420 að tónleikum Classix Nou-
veau í Laugardalshöll. Ekki var
um gróða að ræða af þessum tón-
leikum og tap á sumum. Ljóst er
því að miðaverð er heldur lágt hér-
lendis og kannski á hið háa verð á
Ray Charles eftir að leiða gott af
sér — það verði auðveldara að
selja miða á sanngjörnu verði á
eftir!
Annars var álíka dýrt á Ray
Charles og í lestina í Tivolí —
uþb. kr. 10 hver mínúta. Vinurinn
var með 75 mínútna efnisskrá og
ekkert aukalag, takk fyrir! Enda
kannski eins gott, það þurfti
nefnilega að henda liðinu á fyrri
tónleikunum út af Broadway til
að hægt væri að halda seinni tón-
leikana. Þannig er ekki farið með
fólk nema önnur sjónarmið en
hin listrænu ráði ferðinni.
Hvað um það — ég sé ekkert
eftir að hafa borgað fyrir miðann
minn — þrátt fyrir allt náði Ray
Charles einstaka sinnum til hjart-
ans þó hann sé aðeins daufur
skuggi af hinum glæsta snillingi
áranna fyrir 1960. Það er einsog
sálin eigi erfitt með að brjótast úr
Las Vegas fjötrunum
Sænski Ellington
Á sunnudagskvöldið sýndi
Sjónvarpið sænskan, þátt: Duke
Ellington — á mína vísu, þar sem
„Dan-Jakob Petersen og fleiri
sænskir listamenn flytja trúarlega
tónlist eftir Duke Ellington“.
Undirritaður settist spenntur við
Sjónvarpið — bæði er að fáa dáir
hann sem Ellington og einnig hitt
að Svíar eiga tvo meistara í túlkun
trúarlegrar Ellingtontónlistar:
Alic Babs og Arne Domnerus. En
þvílíkur eymdarþáttur! Petersen
söng og lék á píanó ásamt gítar,
bassa og trommum. Þetta var
hrikaleg útvötnum á snilldarverk-
um eins og Heaven (sem Alic Babs
söng meistaralega á öðrum helgi-
tónleikum Ellingtons), Come
Sunday, Something About Be-
leving ofl. Kvartettinn gutlaði
hljómana og Petersen söng eins
og Þorvaldur Halldórsson. Það
fór lítið fyrir Ellington þarna.
Vonandi verður annað uppá
teningnum í sænska þættinum
um Buddy Bolden, sem er á dag-
skrá Sjónvarpsins á sunnudaginn
kemur. Það verður allavega fróð-
legt að heyra þessum fyrsta tón-
snillingi djassins gerð skil. Við
þekkjum hann aðeins sem þjóð-
sagnapersónu — hann hljóðritaði
aldrei nótu.
Hampton kominn
Margir hafa sjálfsagt beðið eft-
ir að fá nýjustu skífuna með Lio-
nel Hampton. Hún er nú komin til
landsins og er dreift af Steinum
hf. Ég hef getið hennar áður i
þessum pistlum: Made in Japan
(Timeless SJP 175) nefnist hún og
er tekin upp 1. júní 1982. Hljóm-
sveitin er næstum sú hina sama og
hingað kom og ýmsir ópusar er
heyrðust í Háskólabíói má finna
þarna s.s. Air Mail Special,
Stardust og Moonglow, svo og
nýrri verk: Advent eftir Johnny
Walker og Jodo eftir Freddie
Hubbard.