Helgarpósturinn - 14.07.1983, Blaðsíða 22

22
Fimmtudagur 14. júlí 1983 JpSsturinn
Góð tíðindi
VINUR MINN EINN lét
þau orð falla við mig hér um
daginn að eiginlega væri
ekki kyn þótt nútíðarfólk
væri meira og minna tauga-
veiklað. Þarna sætum við
jafnt við hádegis- og kvöld-
mat og hlustuðum með
steikinni á endalausar ótíð-
indasagnir fréttamanna,
segjandi frá morðum og
manndrápum, pyntingum og
pínslum — og svo stauluð-
umst við yfir að sjónvarpinu
til að fá allt saman í lit í eftir-
rétt. Það væri nú munur ef
einhverntíma væri reynt að
segja frá einhverju jákvæðu.
Eg veit ekki hvort hann
hugsaði til þess, vinur minn,
að eiginlega væri hann að
biðja um þesskonar frétta-
stefnu sem okkur er sagt að
sovétblöðin hafi: Segið frá
einhverju jákvæðu svo við
byggjumst upp í sjálfstrausti
og fögnuði. En innst inni var
ég honum sammála. Gallinn
er bara að góðu tíðindin eru
fá — og seljast illa.
í þessum hringborðspistli
ætla ég að minnast á góð tíð-
indi, en ég verð að biðja vin
minn og aðra skoðanabræð-
ur okkar (skoðanabræður
geta líka verið kvenkyns!)
forláts á því að fyrst verður
rætt um dapurlega hluti.
AÐ VÍSU VORU NÖFNIN
NEFND í hálfum hljóðum
af því ekki átti að hafa ljótt
fyrir börnum, en samt voru
það japönsku borgarheitin
Híróshíma og Nagasaki sem
brenndu sig öðrum fastar í
vitund og minni kynslóðar-
innar sem óx úr grasi á bak
síðustu heimsstyrjöld. Þetta
voru staðirnir þar sem ein-
hver slík ógn hafði orðið að
móðirin sagði við ungan
drenginn: „Þú þarft vonandi
ekki að hugsa meira um það.
Það gerist aldrei framar!1
Þannig líða nokkur ár en
þá vaknar drengurinn upp
við vondan draum. „Það“
hefur að vísu ekki gerst aftur
en risaveldin eru i óða önn að
koma sér upp vopnabirgðum
til þess að geta endurtekið
Híróshíma-Nagasaki ekki
bara einu sinni heldur fimm-
tiu sinnum á hverju byggðu
bóli.
Og tíminn líður áfram.
Þrátt fyrir stöðugar upplýs-
ingar um að skelfingunni í
japönsku borgunum muni
aldrei linna, því refsingin
sem feðurnir og mæðurnar
þar voru beitt mun koma
niður á óbornum kynslóð-
um, þrátt fyrir þetta heyrir
drengurinn, sem nú er full-
orðinn maður, hernaðar-
spekúlanta veraldarinnar
tala í fúlli og fullri alvöru um
„takmarkað kjarnorku-
stríð“ „varnir í kjarnorku-
árás“ — þeir eru jafnvel
orðnir svo brattir að segja:
„Iss, í Híróshíma-Nagasaki
féllu ekki nema svosem 300.
000 manns. Hvað útrýmdu
Þjóðverjar mörgum gyðing-
um?“
Um stund finnst drengn-
um að síðustu molarnir af
barnatrú hans séu í hættu.
Þetta var þá kannski ekki svo
óskaplegt eftir allt saman?
300.000? Ætti hann máski
að byggja kjarnorkubyrgi
handa sér og fjölskyldunni?
EN ÞÁ TAKA GLEÐI-
FRRÉTTIRNAR að berast
til hans. Fyrst óljósar frengir
af friðarhreyfingu kvenna
um heim allan. Að sönnu er
látið að því liggja í moggum
styrjaldarsinnanna að þessar
konur séu ekki annað en nyt-
samir sakleysingjar og hand-
bendi kommúnista. Þótt
nokkrir prestar og guðfræð-
ingar bætist í hópinn breytt-
ist ekki dómur mogganna.
Prestastéttin hefur alltaf ver-
ið veik fyrir ef æsingameist-
arar fara að tala um frið.
Samt hefur drengnum létt:
Hann trúði því ungur að
mamma væri best og skyn-
sömust, og fullorðinn veit
hann að það var rétt. Hann
hefur líka lært á dálítilli ævi
að mæðurnar eru óhræddari
en feðurnir við að láta
stjórnast af sönnum og rétt-
um tilfinningum, sannfærð-
ar um að þau rök nægi að
um líf sé að tefla. — í æsku
var honum líka kennt að
bera virðingu fyrir guðs-
kristni og — a.m.k. flestum
— prestum. Og hann er bú-
inn að heyra veraldarmogg-
ann æpa kommúnisti,
kommúnisti svo oft — enda
orðið fyrir því sjálfur — að
hann er löngu hættur að
taka mark á því.
Og svo kemur hið endan-
lega fagnaðarefni. Einmitt
sömu dagana og einn út-
sendari kjarnokruveldanna
gistir land drengsins og tæki-
færið er notað til að gera
þjóð hans enn háðari efna-
hagsaðstoð sama stórveldis
— einmitt þá dagana koma
læknar þjóðarinnar saman
— vissulega ekki allir, en
margir þó — til að ræða voð-
ann af yfirvofandi kjarn-
orkustyrjöld. Og loksins,
loksins er þeim orðin ljós sú
staðreynd að þeir sem hafa
lagt líf sitt að veði fyrir lífið,
þeir sem hafa heitið því að
vernda líf í stað þess að eyða
því, þeir geta ekki lengur
horft þegjandi upp á stríðs-
maskínurnar og dýrkun
stríðsguðanna. Þeir hljóta
að ljúka upp munni sínum
og heimta, með allt sem lífs-
anda dregur að bakhjarli, að
stríðsmaskínurnar verði
eyðilagðar og stríðsguðun-
um steypt af stalli, að her-
væðing með kjarnorku verið
stöðvuð umsvifalaust.
Því öll rök stríðsvinanna
um „ekki nema 300.000“ um
„takmarkað kjarnorku-
stríð“ eða „varnir í kjarn-
orkuárás" þau voru lýgi og
aftur lýgi. Það er ekkert til
sem heitir „varnir“, ekkert til
sem kallað verði „takmark-
að“ i þessu sambandi, jafn-
vel kenningin um 300.000 er
lýgi því þeir kunna ekki að
telja óbornar kynslóðir.
SUNNUDAGINN 3. JÚLÍ
birtist í Morgunblaðinu er-
indi sem Guðjón Magnússon
læknir flutti á áðurnefndri
ráðstefnu Læknafélags ís-
lands. Séráparti er efni þessa
erindis ekkert gleðiefni held-
ur hrollvekja sem gera ætti
að skyldulesningu í hverjum
einasta gagnfræðaskóla
landsins. En á hinn bóginn
eru það einhver mestu gleði-
tíðindi sem ég get hugsað
mér þegar aðstoðarland-
læknir kveður loksins upp úr
um kjarnorkuvána eins og
hér var gert. Og drengnum
sem áður var nefndur hon-
um létti um hjartaræturnar
og honum fannst næstum
hann vera að ganga út í vorið
á veginum að vekja hann —
eins og segir í Sóleyjarkvæð-
ingu góða.
Þannig geta góðu tiðindin
leynst innan um hin illu, og
þannig getur manni fundist
að enn sé von. Heimir
hrinoboróió
í dag skrifar Heimir Pálsson
Atlaga gegn ríkiskerfinu 5
HRAFNAÞING
Færeyska hljómsveitin „Yggdrasill“ heldur tónleika í Norrœna
húsinu n.k.sunnudagskvöld kl. 20.30. Hljómsveitin er vanalega
skipuð 7 mönnum ásamt aðstandendum sem leikurum og rithöf-
undum. íþetta skipti verða grúppumeðlimirnir aðeins tveir á ferð:
Kristian Blak sem leikur á píanó og er ennfremur leiðtogi og aðal-
sprauta „Yggdrasils“ og Ernst Dalsgarð sem er flautuleikari. íför
með þeim er franski Ijósmyndarinn Philippe Carré sem sýnir lit-
skyggnur af hröfnum undir tónleikunum. Tónleikarnir heita
„Hrafnaþing" og eru myndirnar unnar sérstaklega með tilliti til
tónlistarinnar.
stríða. „Ég er t.d. sannfærður um
að það eru ýmis vandamál í stjórn-
kerfinu. Verkaskiptingu og stjórn
ýmissa stofnana er ábótavant.
Stjórn fjár'festingamála hefur
ekki verið nægilega markviss og
ríkisumsvif og — afskipti eru fyrir
hendi víðar en þörf er á í dag“.
Ríkisstjórnin segir í stefnuyfir-
lýsingu sinni, að leitað verði allra
leiða til að minnka halla ríkissjóðs
á þessu ári. Nú stefnir í um 860
milljón króna halla. í yfirlýsing-
unni segir „Gerð fjárlaga... 1984
miðist við það að ná jafnvægi á ný
í ríkisfjármálum“. Og svo: „Gagn-
ger endurskoðun fari fram á ríkis-
fjármálum við undirbúning og gerð
fjárlaga framvegis, með það fyrir
augum að draga úr ríkisumsvifum
og útgjöldum“.
Sölutekjur
ríkissjóðs
Þess er ekki að vænta að sala rík-
isfyrirtækja og hlutabréfa ríkis-
sjóðs í ýmsum fyrirtækjum gefi rík-
inu verulegar fúlgur í aðra hönd á
næstunni. Ef af sölusamningum
verður, sjá menn fram á „hagstæða
og aðgengilega samninga“, þar sem
t.d. starfsmenn viðkomandi fyrir-
tækja verða kaupendur. Og breyt-
ingar þarf á skattalögum til að al-
menningur sjái sér verulegan hag í
því að ávaxta fé sitt í hlutabréfum.
Miklu meiri vonir eru bundnar
við að endurskoðun og hugsanleg
uppstokkun stjórnkerfisins leiði til
verulegrar hagræðingar og sparn-
aðar.
En hér er við ramman reip að
draga. Hér verður ríkið í reiptogi
við sjálft sig. Mikil og almenn
tregða rikir gagnvart breytingum i
kerfinu. Það er því vant að velta
áfram og sjá um sig sjálft.
En yfirlýsíngar ráðamanna núna
bera þess nokkurn vott, að nú sé
fyrir hendi vilji til að taka til í kerf-
inu. Einn þingmaður sjálfstæðis-
manna sagði við Helgarpóstinn, að
miklu meiri skilningur ríkti á þess-
um málum núna.
Hjá öðrum gætir nokkurs efa.
„Ég vona að þetta sé eitthvað meira
en stormur í vatnsglasi", segir Guð-
mundur G. Þórarinsson.
Svavar Gestsson, formaður Al-
þýðubandalagsins hefur enga trú á
að þessi stjórn hreinsi til í stjórn-
kerfinu: „Stjórnin er holdtekning
stöðnunar“. Hann segir að ráðherr-
arnir séu fulltrúar þröngra hags-
muna sem ógjarnan verði hróflað
við: „Þetta verða í mesta Iagi ein-
hverjar flugeldasýningar".
Tregöa
Tregðan gagnvart breytingum í
kerfinu er af ýmsum toga spunnin.
í kerfinu starfar að sjálfsögðu fólk
og megintregðan felst einmitt í
„hinum mannlega þætti“. Kerfis-
lega viðheldur æviráöning ríkis-
starfsmanna tregðunni að miklu
leyti en mannlegi þátturinn snýst
um vinabönd og hagsmunatengsl.
„Það sem nefnd sem kannar
stjórnkerfið á að gera“, segir einn
heimildarmanna Helgarpóstsins,
embættismaður í kerfinu, „er að
strika hreinlega út þær ríkisstofn-
anir sem sannanlega er ekki þörf
fyrir, slá saman vissum stofnunum
og ráðuneytum, og draga úr rekstr-
arkostnaði alls staðar. Þetta gætu
orðið kvalafullar aðgerðir ef þeim
yrði fylgt eftir með hörku og nokkr-
ir hausar fengju örugglega að
fjúka.
Ráðuneytin eru nú 15. Hagstof-
an, Ríkisendurskoðun og Fjárlaga-
og hagsýslustofnun eru allt sér
ráðuneyti. Rikisstjórnin hefur sett
sér það markmið í stefnuyfirlýsingu
sinni að færa Ríkisendurskoðun
undir Alþingi til að auka eftirlits-
vald þingsins. Rætt hefur verið um
aö sameina félagsmálaráðuneytiö
og heilbrigöisráðuneytið og setja
Hagstofuna undir Þjóðhagsstofn-
un, svo dæmi séu nefnd.
Æviráðningin
Hvað sem verður, er viðbúið að
kerfið spyrni á móti öllum breyting-
um og að tregðulögmál þess sýni
þar mátt sinn.
Þeir ráðherrar, fyrrum ráðherrar
og embættismenn sem Helgarpóst-
urinn hefur rætt við um þessi mál
eru sammála um það að æviráðning
ríkisforstjóra og æðri embættis-
manna verði að hverfa. „Æviráðn-
ingin er helsti dragbíturinn á hag-
ræðingu í ríkiskerfinu", segir einn
embættismaður sem ekki vill láta
nafns síns getið. „í skjóli æviráðn-
ingar komast æðstu embættismenn
upp með stjórnunarlega skandala
sem hafa kostað stórfé. Margir
þessara manna eru góðir stjórnend-
ur en aðrir eru gjörsamlega van-
hæfir, hafa enga stjórnunarlega
menntun og kunna ekki að nýta sér
krappar fjárveitingar", segir þessi
heimildarmaður. „Þessir menn eru
verndaðir af æviráðningunni en
ekki síður af valdamönnum, ráð-
herrum sem eru vinir þeirra eða
venslamenn. Þessir menn hafa
kostað ríkið stórfé“.
Steingrímur Hermannsson segir í
samtali við Helgarpóstinn, að með-
al þess sem stjórnkerfisnefndin
komi til með að skoða sé æviráðn-
ing og breyting í þá átt að „ráða
toppmenn hjá ríkinu aðeins til
skamms tíma í senn“. Síðasta ríkis-
stjórn var með frumvarp í smíðum
sem miðaði að þessu en breytingin
náðist ekki fram.
„Ef gengið verður til breytinga á
stjórnkerfinu á ekkert að vera heil-
agt“, segir Halldór Ásgrímsson.
„Engin stofnun er svo heilög, að
ekki megi leggja hana niður“, „né
heldur á niðurskurðarhugsjónin að
vera svo heilög að ekki megi búa til
nýja stofnun ef þurfa þykir“, segir
sjávarútvegsráðherra.
„Yggdrasill" hefur starfað í nokk-
ur ár og vöktu fyrst athygli árið
1981 þegar þeir fíuttu tónleikana
„Ysta eyjan“; tónlist Kristian Blak
við 9 kvæði William Heinesens sem
leikarinn Poul Kern flutti. Ári síðar
var „Hrafnaþing“ eða „Ravnating“
flutt.
Tónleikar þessir sameina ljós-
myndir og tónlist. Myndasetían tel-
ur um eitthundrað ljósmyndir skipt
í átta kafla og lýsir hröfnum, um-
hverfi þeirra og goðsögulegum blæ
fuglanna. Myndirnar tók Frakkinn
Philippe Carré veturinn 1982 í Fær-
eyjum. Bæði verkin eru til á plötu.
Þegar Norræna húsið í Færeyj-
um var vígt í Þórshöfn í maímánuði
1983 flutti Yggdrasill nýtt verk:
„Heygar og dreygar" og var efnis-
viðurinn sóttur í færeyska þjóðtrú.
Verkið er myndskreytt, þ.e.a.s. því
fylgir hefti eða bók sem er 30x30
cm að stærð og inniheldur átta lit-
skreytingar, fimm klippimyndir eft-
ir færeyska rithöfundinn William
Heinesen og þrjár ljósmyndir tekn-
ar af Kristian Blak.
Tónlistin er væntanleg á plötu í
októbermánuði á þessu ári.
„Hrafnaþing" var flutt í Nor-
ræna húsinu í Færeyjum í lok fyrri
mánaðar og verður eins og fyrr seg-
ir flutt í Norræna húsinu í Reykja-
vík á sunnudag, kl. 20.30.
Veðrið um helgina
Þetta er að verða óvinsælasti
dálkur blaðsins en skítt með það:
Lægðirnar streyma um helgina
yfir landið, hver á fætur annarri.
Á föstudag verður vestlæg átt og
lægð á ferðinni austur fyrir norð-
anland. Henni fylgir rigning,
einkum á Suður- og Vesturlandi.
Á laugardag léttir eitthvað til fyrir
sunnan og vestan þannig að dag-
urinn verður sæmilegur, hæg
norðanátt, þokuloft og smáskúrir
á Norðurlandi. Á sunnudag
þykknar upp enn einu sinni á S-
og Vesturlandi en léttir til fyrir
norðan og austan. Um helgina
verður sem sagt sól og rigning til
skiptis um land allt.