Helgarpósturinn - 14.07.1983, Blaðsíða 12

12 Fimmtudagur 14. júlí 1983 fjústurinn
„Þepr Benedikf spurOi hvort
ég vildi veroa sendiherra,
svaraoi ég undireins já”
viÖtal: Páll Pálsson myndir: Úlfar Brynjarsson
/
Eg tók leigubilfrá Fogedmarken niðrá
H.C. Andersens Boulevard til að vera
mœttur stundvislega klukkan hálftvö á
skrifstoju Einars Agústssonar sendiherra
okkar hér i Danmark. Og eftir nokkrar
minútur vorum við lagðir á stað i sendi-
ráðsbjúikknum út til Kraktorvsvej þar-
sem sendiráðsbústaðurinn er. Einar keyrir
sjálfur og hefur tekið sérfrí það sem eftir
er dagsins til að veita Helgarpóstinum
þetta viðtal ,,ef það er nokkuð á mér að
grceða“ og við höfum þvi nógan tima til
að spjalla saman.
Einar er mjög viðrœðugóður maður, þó
hann segist ekki vera það sjálfur, og eftir
hina tuttugu mínútna löngu ökuferð heim
í sendiráðsbústaðinn, hrókasamrœður um
heima og geima er ég orðinn viss um að
þetta verði notalegt sþjall. — Komnir i
sendiráðsbústaðinn visar Einar mér til
setustofu og biður mig að hafa sig afsak-
aðan fáeinar mínútur. Eg geng um og
glugga í bókahillur,þar eru Laxness, Þór-
bergur og allir hinir, og skoða málverk
eftir Gunnlaug Scheving Ragnheiði
Jónsdóttur, Zakarías Heinesen og auðvit-
að meistara Kjarval, — blikka myndinni
af Vigdísi forseta, sest i þœgilegan sófa,
kveiki i léttri Prince, tek pennann og
blöðin uppúr skjalaranum. Geri mig
kláran...
„Má ekki bjóða þér eitthvað að drekka
Páll?“ kemur Einar inní setustofuna, — „Við
fáum reyndar kaffi á eftir, en viltu ekki eitt-
hvað fyrst; öl, gosdrykk?.!'
Öl, þakka þér fyrir, segi ég og fæ freyðandi
Carlsberg í stóru glasi en Einar fær sér vatn,
segjandi:
„Ég sem hélt að ég yrði alveg vitlaus í bjórn-
um þegar ég kom hingað er alveg orðinn lyst-
arlaus á hann af því hann er svo aðgengilegur."
Málfrelsi opinbers
embœttismanns
— Segðu mér Einar, — er mikill munur ú
því að vera stjórnmálamaður eða opinber em-
bcettismaður?
Einar setur Chesterfield í munnstykki, lítur
útum gluggann, kveikir í sígarettunni og segir:
„Já, hvort það sé mikill munur á því að vera
embættismaður í utanríkisþjónustunni og svo
í mínu tilviki stjórnmálamaður, — já, þá verð
ég að segja að það er talsverður munur þar á.
í stjórnmálunum og alla tíð raunar hef ég ver-
ið vanur að segja umbúðalaust mína skoðun
á hverju máli einsog hún hefur verið þá og þá,
en undanfarin 3'/z ár hef ég talið það rétt að
vera ekki opinskár á mínar eigin meiningar og
þar kemur þar einkum tvennt til. 1) í þessu
starfi er óhjákvæmilegt að maður veíði ýmis-
legs áskynja sem verður að fara með sem trún-
aðarmál. 2) sendiherra ber að framkvæma og
túlka ákvarðanir þeirrar ríkisstjórnar sem er
við völd á hverjum tíma. Þetta hefur gert það
að verkum að við sem sinnum þessum störf-
um höfum tamið okkur að vera orðvarir og
láta ekki uppiskátt eigin afstöðu til ýmissa
hluta, en það þýðir þó ekki að við höfum ekki
lengur skoðanir, síður en svo.
Eg vil taka fram að ég hef ekki verið eið-
svarinn í þetta starf, heldur geng ég útfrá eigin
tilfinningu um hvernig það eigi að vera leyst af
hendi, — ekki síst með tilliti til þess að ég var
sjálfur utanríkisráðherra í 7 ár, og veit að
sendiherra þarf stundum að fara með mál sem
falla ekki algjörlega saman við það sem hon-
um sjálfum finnst að eigi að gera — en ég hef
ekki hingað til þurft að framkvæma neitt það
verk sem ég hef ekki verið fyllilega sáttur við.
Nú, það var Benedikt Gröndal sem skipaði
mig á sínum tíma 17. janúar ’80, og ég hef
lengst af unnið með Ólaf Jóhannesson sem
utanríkisráðherra og nú er það Geir Hall-
grímsson sem ég á ekki von á að leggi á mig
ógeðfelld störfí*
— Þér hefur náttúrlega líkað alveg sérstak-
lega vel að vinna fyrir Ólaf Jóhannesson?
„Já, ákaflega vel og alltaf gert. Ég hef unn-
ið lengi með Ólafi Jóhannessyni, ég var fyrst
varaþingmaður 1960 og sat talsvert mikið fyr-
ir Þórarinn Þórarinsson sem þurfti að fara
mikið frá, hann var mikið á þingi Sameinuðu
þjóðanna á þessum tíma. Síðan var ég kosinn
á þing ’63 og allan þann tíma vann ég mikið
með Ólafi Jóhannessyni. Aðspurður hlýt ég
því að bera Ólafi Jóhannessyni vel söguna, —
og það sama má reyndar segja líka um Bene-
dikt Gröndal og Geir Hallgrímsson, sem ég
hef þekkt allar götur síðan við unnum saman
i borgarstjórn Reykjavíkur og það af góðu
einu.“
— En finnst þér ekkert athugavert við það
að Geir Hallgrímsson skuli vera utanríkisráð-
herra en ekki kjörinn á þing?
„Nei, það finnst mér ekki, — það eru bæði
fordæmi fyrir slíku auk þess sem ég veit af
reynslu að það fer ekkert mjög vel saman starf
utanríkisráðherra og þingseta. Utanríkisráð-
herrann þarf að vera mikið á ferðalögum og í
móttöku erlendra gesta heima, þannig að
hann hefur ekki mikinn tíma til að sitja og
taka þátt í atkvæðagreiðslum á þingi. Þannig
að mér finnst það alls ekki óeðlilegt að ráð-
herra sé ekki jafnframt þingmaður. Sérstak-
lega á þetta við um þær stjórnir sem hafa tæp-
an meirihluta, sem núverandi ríkisstjórn hef-
ur reyndar ekki. Það er heldur ekki óþekkt
fyrirbæri í öðrum löndum t.d. hér í Dan-
mörku eru 5 ráðherrar ekki þingmenn, í Nor-
egi er þetta algild regla að verði maður ráð-
herra afsalar hann sér þingmennsku þann
tíma..“
hringurinn
— Hvernig blasa íslensk stjórnmál við þér
héðan úrfjarlœgðinni, — er ekki sjóndeildar-
hringurinn annar?
„Jú, þau blasa talsvert öðruvísi við en þegar
maður er í hringiðunni sjálfur og satt best að
segja án þess að gerast breiður, þá tel ég mér
trú um að ég sjái sumt mun betur núna en þeg-
ar maður var alveg á kafi. Líka samanburður-
inn við önnur lönd — þó ég hafi alls ekki verið
neinn heimalningur þegar ég kom — þá finnst
mér sú innsýn sem ég hef fengið í hvernig mál-
um er skipað hér í Danmörku, auk nágranna-
landanna og svo þeirra landa sem ég er einnig
sendiherra fyrir Italía, ísrael og Týrkland, —
hafi hjálpað mér að gera mér grein fyrir hvað
hinar ýmsu ráðstafanir þýða í raun og veru.
Rithöfundar taka gjarnan sem dæmi um
hversu nauðsynlegt er fyrir þá að hverfa af
landi brott til að skrifa um íslenskan veruleik,
að það væri nánast ógerlegt fyrir íþrótta-
fréttaritara að skrifa um fótboltaleik ef hann
sæti á miðjum vellinum, en ekki í stúku, — og
ég get vel tekið undir þetta. — Hins vegar er
því ekki að neita að á köflum sakna ég þess að
vera ekki á Alþingi, ég á góðar minningar
þaðan og það er ekki síst félagsskapurinn þar
sem er alveg einstaklega góður, allir alþingis-
menn sem ég hef þekkt hafa átt það sameigin-
legt að vilja láta gott af sér leiða, þótt mönn-
um geti auðvitað missýnst og mistekist sem er
ekkert nema eðlilegt!*
— Ertu þá með heimþrá?
„Nei, ekki í eiginlegri merkingu. Mér líður
og líkar vel, þó ég hugsi oft heim og það er
reyndar ekki langt síðan að mig dreymdi á
hverri nóttu að ég stæði i ræðustólnum á Al-
þingi og héldi alveg frammúrskarandi góða
ræðu um meiningar á málum sem ég hafði þá
nýverið lesið um í blöðunum að heiman!*
Sendiherra
— Af hverju sendiherra?
„Það var ’79 að ég var staddur á skrifstofu
Benedikts Gröndal og hann segir við mig:
„Viltu verða sendiherra í Danmörku?" — og
ég segi án þess að hugsa mig um: „Já, það vil
ég“ Það má kannski spyrja af hverju ég sagði
já svona undireins? Ég hafði verið í sama
starfi frá ’57 og ég var aðeins 57 ára gamall, ég
hafði sagt upp bankastjórastöðu til að verða
ráðherra, og hún beið ekki eftir mér; það
hafði verið ráðinn annar mjög hæfur maður
í minn stað og engin ástæða til að breyta því
og við mér blasti tvennt: Annars vegar að
halda áfram á þingi og rembast við að sitja á
meðan einhver maður vildi kjósa mig eða að
breyta alveg til meðan tími var til og ég hefði
óskerta starfskrafta. Og niðurstaðan sem ég
komst að, var: Þú breytir til núna. Ef heilsa
mín verður eins góð í framtíðinni og hún er
núna og hefur verið síðan ég kom hingað til
Danmerkur, þá á ég von á því að hafa hæfi-
lega mikið að starfa þangað til hæfilegur eft-
irlaunaaldur tekur við hvort sem það verður
við 67 ára eða 70 ára mörkin eins og ítrustu
möguleikar væru á.“
— Hlakkar þú til að komast á eftirlauna-
aldurinn?
Einar lítur aftur hugsandi um stund út um
gluggann og fær sér aðra Chesterfield.
„Já og nei. Við skulum segja að ég kvíði
ekki þeim árum, ég tel mig geta haft nóg að
gera sem eftirlaunamaður, — en ég hef alla tíð
haft gaman af því að vinna og mikla þörf eig-
inlega líka, ég hef ekki verið kröfuharður á
sumarleyfi og önnur frí og þó það sé alltaf
gott að slappa svolítið af og hvíla sig, þá
hlakka ég alltaf jafnmikið til að koma til
starfa á ný!‘
/ /
Italia, Israel,
Tyrkland
— Segðu mér eitthvað af sendiherrastörf-
um þínum í sambandi við hin löndin?
„Já, ég ræki þau þannig, að ég ferðast til
þessara landa einu sinni á ári og ef við tökum
þau eftir röð, þá verður að segjast eins og er
um starfið í sambandi við Tyrkland og ísrael
að við höfum nánast engin viðskipti við þessi
lönd; það eina sem við eigum sameiginlegt
með t.d. Týrkjum er aðildin að NATO. Sama
er um ísrael að segja, en þar er alltaf eitthvað
að gerast og það þykir við hæfi að sendiherra
setji sig inní gang mála og geti frætt sína ríkis-
stjórn um aðgerðir þar í landi og veitt sem
réttastar upplýsingar. Og í þessum tveimur
löndum er ekki lítið að gerast; í Tyrklandi sit-
ur herforingjastjórn sem er að reyna að færa
stjórnarhætti aftur í lýðræðisátt eins og þeir
kalla það — en það er nú samt annars konar
lýðræði en við eigum að venjast og ég er ekki
viss um að við myndum einu sinni kalla það
lýðræði, en þeir ætla að efna til þingkosninga
í september og ég hef lesið nýju stjórnar-
skrána þeirra og kosningalöggjöf — sem ég
held að sé til bóta en nær samt alls ekki nógu
langt t.a.m. eru alltof miklar hömlur á starf-
semi stjórnmálaflokka og annarra framboða.
ísrael er alltaf í heimsfréttunum eins og allir
vita og þar heimsæki ég ríkisstjórnina og
stjórnarandstöðuna og reyni að mynda mér
skoðun á því hvað þeir séu raunverulega að
fara — og sendi heim þessar ályktanir mínar
sem auðvitað verður að gera ráð fyrir að geti
verið rangar.
Starfið á Ítalíu er allmiklu meira sem helg-
ast af því að við höfum talsverð viðskipti við
ítali og þýðingarmikil viðskipti sem er auðvit-
að saltfisksalan sem hefur það ég þekki til
gengið alveg ágætlega. Stjórnmálaástandið á
Italíu er ákaflega stormasamt og það er ákaf-
lega erfitt að mynda sér raunhæfa skoðun um
nálæga framtíð, þeir hafa haft 44 ríkisstjórnir
frá stríðslokum og til að sjá inní framtíð
þeirra þarf meiri spámann en mig. Ég heim-
sæki líka ræðismenn okkar í þessum löndum
sem eru 2 í hvoru fyrir sig ísrael og Tyrklandi
en um tugur á Ítalíu“.
/
Oskalandiö
— Áttu þér eitthvað óskaland þar sem þú
vildir vera sendiherra?
„Nei, — óskalandið var Danmörk og óska-
staðurinn Kaupmannahöfn, — og ekki víst að
ég hefði verið eins fljótur að segja já þennan
dag hjá Benedikt Gröndal ef ekki hefði verið
um Kaupmannahöfn að ræða. Ég ætti
kannski að útskýra þetta nánar.
í fyrsta lagi þá ráða hreinlega eigingjarnar
ástæður miklu, þegar ég kom hingað út þá
þekkti ég persónulega langflesta þá stjórn-
málamenn sem eitthvað kveður að hér í landi,
auk þess þekkti ég einnig persónulega flesta ef
ekki alla ráðandi menn í utanríkisþjónustunni
og vissi að ég ætti auðveldan aðgang að henni,
ýmsum ráðherrum öðrum og fjölda þing-
manna.
Þetta gaf mér kjark til að taka að mér starf-
ið. Ég er ekki uppalinn í utanríkisþjónustunni
og hef því ekki þá þjálfun sem þeir menn hafa
sem ungir hafa ákveðið að gera hana að
starfsvettvangi sínum. — Á hitt er svo að líta
að ég tel að Danmörk sé ákaflega þýðingar-
mikill póstur fyrir íslenskt sendiráð vegna
hinna gömlu tengsla fyrr á öldum og raunar
alla tíð. Auk þess sem Danmörk er eitt af okk-
ar helstu viðskiptalöndum og ég geri mér von-
ir um að hægt verði að auka útflutning ís-
lenskra afurða, ekki síst menningarafurðir..!*
/
Islenskt vatn
Þjónustustúlkan kemur með rjúkandi
kaffi, laxabrauð og jarðarberjatertu og Einar
hellir sjálfur í bollann hjá mér og býður mér
að gjöra svo vel... Yfir bollunum förum við að
tala um útflutning á íslensku vatni...
„Mér finnst alveg tvímælalaust að við eig-
um að flytja út vatn“, segir Einar. — „og það
hefur oft verið reynt á vegum einstaklinga, en
það hefur enginn maður leitað til mín um
milligöngu í því máli. Ég veit ekki hvað Danir
flytja inn mikið af vatni, en það er talsvert
eins og þú hefur kannski tekið eftir sjálfur..!*
— Þekkirðu þá tilfinningu að muna eftir
einhverju snjöllu sem þú hefðir getað sagt,
eftir segjum t.d. sjónvarpsumrœður?
„Já, þá tilfinningu þekki ég mjög vel, en ég
man ekki eftir þvi að hafa ekki getað komið
skoðunum mínum til skila... Hins vegar er
ýmislegt sem maður sér eftir, eftir á, að hafa
ekki getað unnið betur t.d. mál sem ég var með
í að móta á vegum menntamálanefndar al-
þingis á sínum tíma þó ég geti ekki nefnt þér
neitt konkret dæmi þar um akkúrat núna.
Hitt er verra að ég veit að það er fjöldi ís-
lendingar hér í Höfn sem ég hef aldrei hitt né
heyrt um, það eru mörg ár síðan sendiráðið
gafst upp á að halda skrá yfir íslendingana
hér,til þess var ekki mannskapur og of mikið
sambandsleysi. Þetta er þó ekki eins slæmt og
það lítur út fyrir að vera, ástæðan er reyndar
pósitíf; langfiestir íslendingarnir hérna eru
sjálfum sér nógir, lenda aldrei í vandræðum
og þurfa þ.a.l. aldrei á aðstoð að halda, — þau^
tilfelli eru undantekningar. Það er hægt að fá
hjá danska manntalinu upplýsingar um alla
íslendinga búsetta hér, en þeir eru bara svo
dýrir á því að við höfum ekki haft efni á að
nálgast þær. En það vildi ég svo sannarlega
geta gert.
Presturinn okkar hér hefur gert talsvert af
því að leita uppi eldra fólk og orðið að ég held
ágengt, en heildaryfirlitið vantar, ég veit ekki
einu sinni hvað margir eru hérna en giska á
svona 3000 manns.
Fyrir þremur árum, fyrir milligöngu Svav-
ars Gestssonar félagsmálaráðherra, var sett
upp félagsmiðstöð í Jónshúsi sem ég fullyrði
að hafi gefið ákafiega góða raun. Ég var
hlynntur þessu frá upphafi og gerði mitt til að
koma þessu á laggirnar og enn er fjármagn