Helgarpósturinn - 18.07.1985, Blaðsíða 8

Þeir eru ófáir sem þekkja hina
nagandi tilfinningu vanmáttar,
ótta og öryggisleysis, þegar rukk-
anir hlaðast upp í stöflum, en eng-
ir peningar eru til. Lengi vel er
haldið í horfinu með því að fram-
lengja lán eða slá undir með nýj-
um lántökum. Stundum lenda
menn í öngstræti. Engin virðist út-
leiðin.
En á öllum málum eru vitanlega
tvær hliðar. Af skiljanlegum
ástæðum vilja þeir sem lána pen-
inga fá þá til baka á gjalddaga. Að
vísu finnst æði mörgum sem hags-
munir skuldaranna séu fyrir borð
bornir í þeim viðskiptum; þeir
sem peningana hafi undir hönd-
um og láni þá, hafi í raun öll tromp
á hendi. Sérstaklega er í því sam-
bandi vitnað til vaxtaorkursins,
hávaxtastefnu lánastofnana með
verðtrygginguna í bakhöndinni,
sem geri það að verkum að lána-
stofnanir fái fjármagn vel rúmlega
til baka, enda þótt reiknað sé með
verðlagsþróun hverju sinni.
Þessa umræðu þekkja velflestir.
Sérstaklega hefur mönnum orðið
starsýnt á vanda húsbyggjenda og
íbúðakaupenda í þessu sam-
bandi. Fleiri eru þeir þó sem hart
eru keyrðir vegna erfiðrar skulda-
stöðu. Staðreyndin er sú, að þeir
sem hafa orðið að taka á sig skuld-
ir á síðustu misserum, eru fallnir í
pytt, sem ekki er alltof auðvelt að
komast upp úr.
Það eru hins vegar fleiri aðilar
að þessu máli heldur en þeir sem
skulda og hinir sem lána. Þriðji
hópurinn er sá sem fitnað getur
vel, þegar fólk lendir í greiðsluerf-
iðleikum með fjárskuldbindingar
sínar. Það er nefnilega orðið al-
gengara en margir gera sér grein
fyrir, að lögfræðingar og útsendar-
ar þeirra taki að sér að ná inn
skuldum lántakenda, þegar dreg-
ist hefur úr hömlu að greiða fjár-
kröfur. Og það er langt því frá að
það sé gamanmál, þegar fólk í
greiðsluerfiðleikum missir skuld-
bindingar sínar í þar til kvadda
innheímtumenn — tyrst og fremst
lögmenn í landinu. Þegar það ger-
ist, getur tiltölulega lág upphæð
hækkað til mikilla muna á einum
degi. Það er kostnaðarsamt að
missa málin í lögfræðing. Já, þá er
aldeilis dýrt að vera fátækur.
En það eru ekki aðeins lögmenn
sem mala gull þegar sverfur að hjá
fólki og það nær ekki að standa
við skuldbindingar. Stundum er
hreinlega ekki hægt að bjarga við
málum og eignir skuldara eru
boðnar upp. Og nauðungarupp-
boð gefur vel í aðra hönd fyrir
uppboðshaldara borgar- og bæjar-
fógeta og sýslumenn; þeir fá 2% af
söluandvirði íbúða við uppboð.
Þessu hefur verið breytt með
kjaradómi, en starfandi uppboðs-
haldarar fá aðlögun til 1995. Þá
loks verða þessar bónusgreiðslur
vegna uppboða aflagðar.
Þversagnir? Óréttlæti að aðilar
njóti verndar og lagastoðar við að
dafna á neyð annarra? Fráleitt að
slíkt skuli nánast staðfest í lögum
hvað varðar bónusgreiðslur til
sýslumanna og bæjarfógeta?
Oeðlilegt að lögmenn geti nánast
verðlagt þjónustu sína við inn-
heimtur eftir hendinni? Skrýtið að
það skuli vera stjórn Lögmannafé-
lags íslands sem úrskurði í málum,
þegar fólk er ekki sátt við inn-
heimtukostnað lögfræðinga? Sið-
laust að Iögmenn kaupi kröfur á
fólk af skuldareigendum á spott-
prís og helli sér síðan sem hræ-
gammar yfir fólk með kröfur á
hendi og vilji „sitt“ refjalaust?
En eins dauði er kannski annars
brauð.
Skammta sjálfum
sér laun
Ef skuldir eru gjaldfallnar og
koma til innheimtu hjá lögfræð-
ingi, þá fellur um leið á umtals-
verður aukakostnaður. Lögfræð-
ingurinn vill sitt. Til er nokkuð
sem heitir Gjaldskrá Lögmannafé-
lags Islands. Þessi gjaldskrá þarf
ekki staðfestingu eins né neins ut-
an lögmanna sjálfra í sínu félagi.
Þeir ráða því m.ö.o. hversu mikla
þóknun þeir reikna sér fyrir unnin
störf.
Helgarpósturinn kannaði það
sérstaklega hjá dómsmálaráðu-
neytinu og Verðlagsstofnun hvort
gjaldskráin kæmi ekki þar til skoð-
unar og álita, en á báðum stöðum
var svarið: nei, þetta er alfarið á
hendi Lögmannafélags íslands.
Hins vegar staðfestir dómsmála-
ráðherra rétt lögmanna til útgáfu
eigin gjaldskrár með staðfestingu
á reglugerð Lögmannafélagsins.
Umrædd gjaldskrá lögmanna er
allítarleg og þar má finna verðlag
fyrir hin ýmsu viðvik og aðgerðir
sem á hendi lögfræðinga eru. Það
vekur hins vegar athygli, að í
þriðju grein þessarar gjaldskrár
segir orðrétt: „Skrá sú, sem hér fer
á eftir, er leiðbeinandi um endur-
gjald fyrir störf lögmanna, og má
víkja frá henni til hækkunar eða
lækkunar."
Þetta merkir að lögmenn geta,
ef þeim býður svo við að horfa,
hækkað verulega reikninga fyrir
innheimtukostnað. ísamtölum við
fjölmarga lögmenn kom skýrt
fram, að í þeirra röðum er litið á
gjaldskrá Lögmannafélagsins sem
lágmarksgjaldskrá, þannig að
komið sé í veg fyrir að einstakir
lögmenn undirbjóði á markaðn-
um.
Innheimtukostnaður er venju-
lega greiddur alfarið af skuldara.
Kröfueigandi tekur að vísu á sig
ábyrgð á greiðslum til innheimtu-
manna og þarf að greiða þóknun,
ef krafan innheimtist ekki; en það
heyrir til undantekninga. I samtali
við nokkra skuldareigendur kom
og enda í ljós, að erfiðlega gengi
að fá lögmenn til innheimtustarfa,
ef þeim sýndist sem málin væru
flókin og tímafrek í innheimtu.
Þúsundir króna
fyrir að senda bréf
í gjaldskránni eru innheimtu-
málin ekki flokkuð, þannig að
sama upphæð er innheimt, jafnvel
þótt einungis eitt viðvörunarbréf
liggi að baki hjá innheimtumönn-
um. Það eru því fljótteknir pening-
ar sem renna inn hjá lögmönnum,
ef auðveldlega gengur að inn-
heimta. Skuld upp á 140 þúsund
með dráttarvöxtum gefur rúm-
lega 12 þúsund krónur í aðra hönd
fyrir lögmenn, enda þótt útlagður
kostnaður þeirra hafi verið eitt frí-
merki og vinna þeirra fólgin í að
póstleggja viðvörunarbréfið og
síðan móttaka andvirði kröfunnar
úr hendi skuldara. Og að mati við-
mælenda Helgarpóstsins er senni-
legt að um 50—60% krafna inn-
heimtist fljótt og vel eftir að lög-
fræðingar eru komnir í spilið. í
mesta lagi er þá þörf á nokkrum
hótunarbréfum og símtölum.
Önnur mál eru hins vegar
þyngri í vöfum og kalla á talsverða
vinnu fyrir lögmenn. En gjaldskrá-
in metur slíkt. Þegar kröfur eru
komnar af frumstigi innheimtunn-
ar og fjárnám eða jafnvel uppboð
eru aðgerðir sem gripið er til, þá
gerir gjaldskrá Lögmannafélags-
ins ráð fyrir sérstöku endurgjaldi í
því sambandi. í seinni tíð hefur
þessum aðgerðum fjölgað veru-
lega.
Viðmælendur HP í hópi lög-
manna voru mjög á varðbergi,
þegar þessi innheimtumál bar á
góma. Margir þeirra viðurkenndu
að margt mætti betur fara í þess-
um efnum. „Upp hafa komið mál,
sem eru þess eðlis, að viðkomandi
lögmönnum ætti tafarlaust að
víkja úr stétt lögmanna," sagði
einn lögfræðingur í samtali við
HP. Vísaði hann þá einkanlega til
mála þar sem lögmenn hefðu inn-
heimt kröfur fyrir skjólstæðinga,
en síðan látið ógert að endur-
greiða peninga til kröfuhafanna.
Nokkur mál af því tagi hafa komið
til umfjöllunar hjá stjórn Lög-
mannafélags íslands.
Kröfur keyptar
af lögmönnum
í samtölum við lögmenn kom
ennfremur fram, að þeir inn-
heimtumenn væru til, sem keyptu
kröfur af fyrirtækjum sem væru
með víxla eða skuldabréf á við-
skiptavini, sem ekki hefðu greitt á
gjalddaga. Þessir lögmenn keyptu
upp kröfurnar, á ef til vill 50% af
nafnverði. Þeir gengju síðan í
skrokk á skuldurum, hirtu dráttar-
vexti og innheimtulaun. Þegar
beðið var um nöfn á lögmönnum
sem stunduðu þessa iðju, kom
hins vegar hik á viðmælendur HP.
„Ég vil ógjarnan nefna nöfn og
draga kollega mína fram í dags-
ljósið," voru algeng tilsvör. með
eftirgangsmunum komu hins veg-
ar upp nöfn Ólafs Thoroddsen og
Arna Einarssonar lögmanna, sem
samkvæmt upplýsingum ’ ðmæl-
enda HP væru ötulir í innheimtu-1
störfum ogkeyptu upp kröfur með
áðurgreindum hætti (sjá viðtal við
Ólaf Thoroddsen annars staðar á
opnunni).
Sumir lögmenn hafa komið sér
upp harðsnúnu liði innheimtu-
manna, en eru sjálfir minna í eld-
línunni. Enda þarf ekki emb-
ættispróf í lögfræði til að stunda
innheimtustörf, a.m.k. ekki á
frumstigi. Þegar hins vegar málin
eru komin á svið fjárnáms og upp-
boða, þá verður lögfræðingur að
taka við. Stór innheimtustofnun á
borð við Lögheimtuna, þar sem
tveir lögmenn standa að baki, ku
t.a.m. að mestu vera rekin af fjölda
skrifstofustúlkna frá degi til dags,
en þó undir umsjá lögmannanna.
Auglýsingastríð
í farvatni
Enda hefur sú orðið raunin á, að
fleiri en lögmenn vilja sitja að kök-
unni og taka sinn skerf af inn-
heimtulaununum. Þannig eru
t.a.m. aðilar á borð við
,,SkuldaskU“ þar sem ekki eru
lögmenn, komnir í harða
samkeppni við stétt lögmanna.
Þessir aðilar hafa auglýst þjónustu
sína. Það var m.a. af þeim sökum
sem Lögmannafélagið samþykkti
breytingar á reglugerð sinni,
þannig að nú geta lögmenn
auglýst þjónustu sína í þessum
efnum. Það má því kannski búast
við auglýsingum frá lögmönnum
þar sem segir: „Ég rukka víxilinn
á þremur vikum. Harðar og
ákveðnar innheimtuaðgerðir.
Reyndu þjónustuna."
En hvaða upphæðir er hér um
að tefla? Það veit enginn gjörla.
Ómögulegt virðist að ráða í það,
hversu hátt hlutfall lána og ann-
arra fjárskuldbindinga greiðist
ekki á gjalddögum og fer til inn-
heimtu hjá lögmönnum. í banka-
kerfinu fékk HP þær upplýsingar,
að ef slá ætti á einhverja tölu í
þeim efnum, þá væri ekki fráleitt
að ætla að svona 5% af öilum
skuldbindingum rynnu að lokum
til lögfræðinga til frekari inn-
heimtu. Bankamenn tóku þó skýrt
fram að hér væri um hreina ágisk-
un að ræða. í því sambandi má
geta, að Jóhanna Sigurðardóttir
alþingismaður spurði um þessi
atriði á þingi í vetur, en fékk engin
svör. Bankakerfið vékst undan því
að svara til um innheimtukostnað.
Ljóst er þó af tölum frá banka-
kerfinu, um tekjur þess af dráttar-
vöxtum, að það hefur færst mjög í
vöxt að lán gjaldfalli og sum hver
lenda hjá lögfræðingum. Það er
og enda mjög í samræmi við upp-
lýsingar frá lögmönnum sem
sögðu verkefni á þessum sviðum
hafa stóraukist, en að sama skapi
hefði erfiðum málum og seinunn-
um fjölgað. Mál hjá borgarfógeta
af þessu tagi eru meira en 10 þús-
und á ári að mati kunnugra. Inn-
heimtumál skipta þá tugþúsund-
um á ári.
Sumar bankastofnanir hafa eig-
in lögfræðinga innan bankanna í
þessum innheimtustörfum, en
aðrar senda kröfurnar út í bæ.
Algengt er og að lögmenn hafi
fyrirtæki á sinni könnu, t.d. fyrir-
tæki sem selja vörur með afborg-
unarskilmálum. Fólk stendur ekki
við gerða samninga og afborganir
upp á nokkur þúsund krónur geta
margfaldast eftir að lögfræðingar
hafa farið höndum um þær og sett
á sinn innheimtukostnað.
Hjá Húsnæðisstofnun spurði HP
eftir því hvort nokkrar tölulegar
upplýsingar lægju fyrir um hlutfall
innheimtukostnaðar af vanskilum
umsækjenda, en eins og kunnugt
er hefur stofnunin rekið nokkurs-
konar ráðgjafarþjónustu fyrir hart
keyrða íbúðakaupendur hina síð-
ustu mánuði. Grétar Gumundsson
ráðgjafi sagðist engar tölur hafa
þar um, en hinu væri ekki að
leyna að í sumum tilfellum væri
innheimtukostnaður orðinn
óheyrilega hár hjá fólki í greiðslu-
erfiðleikum. Ákveðinn hluti
viðbótarlána gengi beint til lög-
manna.
Ábatasamt starf
En innheimtustörf gefa vel af sér
þegar innheimtist. Um það er eng-
um blöðum að fletta. Og um síðir
fá lögmenn endurgjald fyrir inn-
heimtustörfin, enda þótt krafan
innheimtist kannski alls ekki. Þá
verður skuldareigandi að borga
brúsann.
Það er kannski vegna góðrar af-
komu í innheimtunni, sem ásókn-
in í lögfræðistörf er jafnmikil og
raun ber vitni.
Að minnsta kosti er ljóst að fjöldi
lögfræðinga hér á landi er miklum
mun meiri en gengur og gerist á
hinum Norðurlöndunum. A Is-
Iandi eru hvorki fleiri né færri en
73 lögmenn á hverja hundrað þús-
und íbúa, og er þá einungis átt við
þá sem eru í praxís og þarmeð inn-
heimtustörfum. í Finnlandi er
þessi tala aðeins 17 og í Svíþjóð
20.
Þennan samanburð var að finna
í ræðu Þórs Vilhjálmssonar, for-
seta Hæstaréttar, frá síðasta
hausti. Ástæður fyrir þessum mis-
mun á fjölda lögmanna sagði Þór
ekki fullljósar. Hann sagði hugsan-
legt að „ólíkir viðskiptahættir"
gætu ráðið þar einhverju um.
Hvort þessir ólíku viðskiptahætt-
ir birtast í þeirri staðreynd að lög-
menn fá talsvert fyrir sinn snúð
við rukkunarstörf, skal ósagt látið.
En réttlætið er oft dýru verði
keypt. Og auðvitað verður þá sölu-
verðið á þessu sama réttlæti að
vera í réttu hlutfalli. Eða hvað?
Helgarpósturinn kannar innheimtustörf lögmanna
8 HELGARPÖSTURINN