Helgarpósturinn - 01.08.1985, Blaðsíða 6

eftir Guðmund Árna Stefónsson
INNLEND YFIRSYN
Það er dálítið sérkennilegt andrúmsloftið
á skrifstofu Bandalags jafnaðarmanna. Þar
vinna hlið við hlið Kristófer Már Kristófers-
son, formaður landsnefndar BJ og einskonar
framkvæmdastjóri, og svo aftur Gardar
Sverrisson, starfsmaður Bandalagsins. Þessir
menn hafa talast við í gegnum DV undan-
farna daga og hreint ekki verið sammála.
Þvert á móti; hnúturnar hafa gengið þeirra á
milli. Á skrifstofu BJ, vinnustað sínum, ræð-
ast þeir ekki við, framkvæmdastjórinn og
starfsmaðurinn.
En hvað liggur að baki þeim deilum sem
virðast hafa blossað upp í Bandalagi jafnað-
armanna upp á síðkastið og hafa einkum
birst í skærum Kristófers Más Kristófersson-
ar og Garðars Sverrissonar í DV? Er þetta
aðeins persónulegur krytur þeirra á milli,
eða er málið mun umfangsmeira? HP sveigði
framhjá Garðari og Kristófer í leit sinni að
kjarna ágreinings í BJ, enda hafa þeir sagt sitt
í DV.
„Þetta er umfram allt hallærislegt," sagði
einn viðmælandi HP, sem mikið hefur starf-
að í fremstu röð hjá BJ, um skæruhernað
Garðars og Kristófers Más. „Þetta er komið
út í algjöra vitleysu; menn eru búnir að týna
pólitíkinni í þessu."
Það er hins vegar deginum Ijósara að það
liggja pólitískar forsendur að baki fyrr-
greindum deilum. Þessar deilur endurspegl-
uðust að hluta til í samþykkt landsfundar BJ
á dögunum, þar sem hugmyndum um einka-
skóla er hafnað. Að þeirri tillögu stóðu lang-
flestir fundarmenn, en nokkrir nafntogaðir
BJ-menn sátu hjá.
„Það kraumar í BJ-pottinum,“ sagði einn
þeirra er ekki hafa verið alltof ánægðir með
þróun mála síðustu mánuði og telja að BJ
hafi fjarlægst um of hinn upprunalega til-
gang sinn. „Ákveðnir sjálfskipaðir talsmenn
BJ eru ævinlega að tala um eitthvert lárétt
lýðræði og jafnan rétt allra til ákvarðana-
töku, en í „praksís" taka þeir sjálfir allar þær
ákvarðanir sem máli skipta, og tala hvorki
um það við kóng né prest.“
í nýútkomnu fréttabréfi BJ, sem Kristófer
Már Kristófersson er ábyrgur fyrir, segir m.a.
að öll skoðanaskipti séu æskileg, hvort sem
þau komi frá fólki sem standi að „vel skipu-
lögðu andófi eða frá þeim sem hafi einlægan
• Verða „fornaldarkratar
og siðbótarmenn“ ofan á,
eða verða völdin í höndum
„uppa sem vilja éta fínan
mat á Holti og skála í
rauðvíni?“
Pólitískur og persónulegur
titringur í BJ
áhuga á fólki". Þetta skeyti formanns lands-
stjórnar verður ekki misskilið.
Það er vitað að þátttakendur í hinu tak-
markaða skipulega starfi BJ eru fáir, enda
starfsemi BJ ekki þannig upp byggð að tæki-
færi gefist á viðamikilli og virkri þátttöku í
tilteknum nefndum, ráðum eða umræðu-
hópum. BJ treystir á áhuga hins almenna
manns; að hann láti til sín heyra og lýsi við-
horfum sínum. Það væru þá þingmenn og
skrifstofa BJ sem tækju við slíkum ábending-
um og eitthvað mun vera um slíkt, að sögn.
Þegar rætt var um hugsanlega andófshópa
eða fylkingar að baki einu eða öðru sjónar-
miði, voru viðmælendur HP úr BJ sammála
um það, að slíkir hópar, ef hópa skyldi kalla,
væru mjög fámennir. „Það eru kannski í
mesta lagi frá fimm til tíu manns í þessum
hópum sem svo hafa verið kallaðir," sagði
einn viðmælenda.
En ef reynt er að nafngreina fólk í þessum
litlu hópum, þá er Ijóst að til hins svokallaða
andófshóps teljast m.a. Garðar Sverrisson,
Jónína Leósdóttir varaþingmaður, Páll
Hannesson, Valdimar Unnar Valdimarsson,
Þorlákur Helgason og fleiri. Kristín Kvaran
þingmaður mun einnig tengd þessum hópi,
sem hefur nokkrum sinnum komið saman til
skrafs og ráðagerða, þótt þeir sem HP talaði
við og töldust til „andófsmanna", neituðu því
harðlega að um vel skipulagða starfsemi
væri að ræða. Einn úr hópnum sagði: „Við
viljum einfaldlega ræða pólitík, skilgreina
þjóðfélagsmál, og þá ekki síst hvað það er
sem BJ vill standa fyrir. Hvaða jafnaðar-
stefnu vill BJ? Það þýðir auðvitað ekkert að
„frílansa" út í loftið árum saman. BJ verður
vitanlega, eins og önnur samtök, hvort sem
þau eru skipulögð upp á gamla móðinn eða
bundin lausum böndum, að vita hvað það
vill. En nokkrir á oddinum forðast það eins
og heitan eldinn að ræða pólitisk viðfangs-
efni — vilja halda öllum dyrum opnum. Vera
einfaldlega eyland fyrir óánægjuhópa úr
öðrum flokkum."
Þessir „nokkrir á oddinum" sem viðmæl-
andi HP úr „andófshópnum" nefnir svo, eru
m.a. Kristófer Már, Valgerdur Bjarnadóttir,
varaformaður landsnefndar, Stefán Bene-
diktsson þingmaður, Ágást Einarsson út-
gerðarmaður, Karl Birgisson námsmaður og
Ólafur Jónsson verkfræðingur.
Ennþá eru tveir þingmenn BJ „óflokkaðir“
með þessum hætti, þau Gudmundur Einars-
son og Kolbrún Jónsdóttir. Þau hafa bæði
forðast að taka afstöðu í reipdrætti þessum.
En hver er hinn pólitíski ágreiningur? er
spurt enn og aftur. Jú, eftir þvi sem HP kemst
næst, snýst hann m.a. um það hvort BJ eigi
að taka á almennum þjóðfélagsvandamálum
sem upp koma hverju sinni og marka stefnu
til lausnar þeim innan þess stjórnkerfis sem
nú er við lýði, eða hvort Bandalagið eigi að
láta byltingarkenndar hugmyndir um stjórn-
kerfisbreytingar ganga fyrir öllu öðru; það
eigi ekki að reyna að taka á þjóðfélagsmál-
unum innan þess staðnaða kerfis sem BJ tel-
ur ríkjandi.
Andófshópurinn vill siðbæta — reyna að
þoka málum í rétta átt — enda þótt róttækar
stjórnkerfisbreytingar séu ekki í höfn.
Kristófer Már og fleiri segja ekkert gagn í
slíku fyrr en stjórnkerfinu hafi verið umbylt.
Hér er vissuíega dregin upp mjög einföld-
uð og grunnfærnisleg mynd af þeim póli-
tísku þáttum sem um er þráttað í BJ. Málið
snýst um fleira.
En svo djúpstæður er þó ágreiningurinn —
hinn persónulegi og pólitíski — að raddir
hafa komið upp, sem krefjast þess að fjár-
magni því er BJ hefur til ráðstöfunar, og þá
fyrst og fremst styrk til handa þingflokknum
til sérfræðirannsókna sem Alþingi reiðir
fram, verði skipt upp á annan hátt en nú er
gert. „Andófshópurinn" telur sig eiga hlut-
deild í þeim peningum, það sé ekki sann-
gjarnt að Kristófer Már og hans skoðana-
bræður hafi þá alfarið til ráðstöfunar.
En framhjá því verður ekki litið, að deilt er
um ákveðin grundvallaratriði í BJ. Þótt bein-
ir þátttakendur í þeim deilum séu ekki marg-
ir, er þar þó að finna nöfn velflestra þeirra
sem hafa verið á hinum opinbera oddi fyrir
hönd Bandalags jafnaðarmanna.
En svo er spurningin sú, hvort deilur og
skoðanaskipti af þessu tagi geri BJ ekki fyrst
og fremst meira aðlaðandi en ella fyrir þá
kjósendur sem vilja ólikar skoðanir í flokk-
um, vilja hreinskilna umræðu og jafnvel rifr-
ildi. Skoðanakannanir benda a.m.k. ekki til
þess að BJ gjaldi þess þótt hressilega blási
innan þess.
Hverjir verða svo ofan á? „Fornaldarkrat-
ar og siðbótarmenn" eins og þeir eru nefndir
í andófshópnum eða „uppar sem vilja éta fín-
an mat á Holti og skála í rauðvíni", eins og
Þorlákur Helgason skólameistari nefndi
Kristófer Má og félaga.
ERLEND YFIRSÝN
•Donald Regan er kominn í að- jjjUÉL' é*'.
stöðu til að hindra Volcker í að - JjÉÉi
hafa vit fyrir stjórninni.

Aukió vald Regans magnar
ótta við efnahagsófarir
Um sömu mundir ber það til, að Banda-
ríkjaforseti á framundan afturbata eftir
krabbameinsskurð, Bandaríkjaþing tekur
þinghlé án þess að afgreiða fjárlög og banda-
ríski dollarinn er á niðurleið. Jafnframt stefn-
ir í gegndarlausan halla á bandarískum ríkis-
búskap svo langt fram sem séð verður, og
greiðsluhalli á viðskiptum Bandaríkjamanna
við umheiminn magnast jafnt og þétt. Við
þessar aðstæður setur ugg að mönnum, sem
þurfa að hugsa um fjármál og hagþróun fram
í tímann. William Wallman, ritstjóri Business
Week, sagði í viðtali við fréttamenn BBC í
gær, að kreppuandrúmsloft ríkti i Washing-
ton og undirrót þess væri óreiðan á rikisfjár-
málum.
Máttarstólpi í bandarískri efnahagsstjórn
er enn sem undanfarið Paul Volcker, formað-
ur seðlabankastjórnar. Vitnisburður hans
um miðjan júlí fyrir þingnefndum varð þá til
að kyrra órólega fjármagns- og gjaldeyris-
markaði.
Dollarinn hefur þegar sigið 13% að meðal-
tali gagnvart öðrum helstu myntum frá því
hann sveif hæst. Viðskiptaráðherrann í
Washington hefur látið spyrjast, að í ráðu-
neyti sínu sé búist við annarri eins lækkun
doilaragengis í viðbót.
Hágengi dollarans hefur leikið bandaríska
útflutningsatvinnuvegi grátt. Viðskiptahalli
Bandaríkjanna í júní nam hátt á fjórtánda
milljarð dollara, og getur með sama áfram-
haldi náð 150 milljörðum á árinu. Það yrði
hækkun úr 113 milljörðum í fyrra. Við slíkar
aðstæður má lítið útaf bera, til að gengissig
dollars breytist í gengishrun með ófyrirsjáan-
legum afleiðingum fyrir heimsverslun og
heimsfjármál.
Hingað til hefur Paul Volcker unnið afrek,
að verja bandarískt hagkerfi stóráföllum af
óábyrgri fjármálastjórn helstu samstarfs-
manna og ráðunauta Reagans forseta. En nú
er sá úr ríkisstjórninni kominn til mjög auk-
inna valda og áhrifa, sem mestan þátt á í
óráðsíunni. Donald Regan var fjármálaráð-
herra fyrra kjörtímabil forsetans, en skipti í
ár um embætti við James Baker, gerðist
starfsmannastjóri í Hvíta húsinu. Samtímis
hurfu fornvinir Reagans forseta, eins og
Meese og Deaver, á braut frá hlið hans. Strax
í upphafi fékk því Regan meiri yfirráð í Hvíta
húsinu en nokkur þeirra, sem þaðan viku,
hafði haft með höndum. Ofan á það bættust
svo eftirköst krabbameinsaðgerðarinnar á
Reagan forseta. Hún veitti Donald Regan
tækifæri, sem hann kunni að notfæra sér, og
naut þess þá að hann hafði komið sér í mjúk-
inn hjá Nancy Reagan forsetafrú.
Frá því í sjúkrahússvist forsetans er það al-
gerlega á valdi Donald Regans, hverjir fá að
ná fundi hans og sömuleiðis hver stjórnar-
skjöi eru látin koma fyrir hans augu og hver
úrskurðarefni eru borin undir hann. Elstu
menn í Washington rekur ekki minni til að
nokkur forseti hafi fyrr verið svo gersamlega
háður einum manni í starfsliði sínu.
Donald Regan átti í fjármálaráðherratíð
sinni jafnan í útistöðum við Paul Volcker, bar
seðlabankastjóranum á brýn, að hann leyfði
ekki nógu mikla peningaþenslu. Nú er Reg-
an kominn í aðstöðu til að gera nokkuð í mál-
inu. Á þessu ári og næsta iáta af störfum tveir
menn úr seðlabankastjórn, sem staðið hafa
með Volcker í stefnumótun. Skipi forsetinn,
að ráði Regans, nýja menn á andstæðri skoð-
un í peningamálum í stað þeirra sem fara,
getur Volcker lent í minnihluta í seðlabanka-
stjórn með aðhaldsstefnu sína. Ýmsir sem til
þekkja halda því fram, að þá muni hann
segja af sér, og afleiðingin gæti orðið óbæt-
anlegur brestur í trausti manna á bandarískt
fjármálakerfi.
Fram til þessa hefur Volcker þrætt af mik-
illi leikni hvassa egg í stjórn vaxtakjara og
peningamagns. Erfiðara verður að fóta sig
með hverjum mánuði sem líður. Veldur þar
mestu að Reagan forseti fæst með engu móti
til að taka afleiðingunum af fyrri gerðum. í
því fælist viðurkenning af hans hálfu, að gild-
ust undirrót vandans er greiðsluhallinn á
fjárlögum, sem hann efndi sjálfur til með
skattalækkun úr öllu hófi í upphafi forseta-
ferils.
Úr því forsetinn fæst ekki til að taka
greiðsluhallann nógu alvarlega til að beita
sér fyrir öflun tekna til að hemja hann, er
borin von að þingið, þar sem stjórnarand-
stöðuflokkurinn ræður Fulltrúadeild, fari að
taka á sig óvinsældir af auknum álögum.
Hagkerfi Bandaríkjanna er því um þessar
mundir leiksoppur í pólitískum skollaleik
milli vinsæls forseta annars vegar og hins
vegar þingheims sem þykist eiga honum
grátt að gjalda fyrir gamla grikki.
Vegna stöðu Bandaríkjadollars í heimsvið-
eftir Magnús Torfa Ólafsson
skiptum súpa allar þjóðir sem við opið hag-
kerfi búa að einhverju leyti seyðið af því sem
gerist í bandarískum fjármálum og efna-
hagsmálum. Hágengi dollars hefur ýtt undir
innflutning til Bandaríkjanna og þrengt að
bandarískri framleiðslu á heimamarkaði.
Áður nefndur ritstjóri Business Week sagði í
viðtali við BBC, að aukinn bílainnflutningur,
aðallega frá Japan, yrði til þess að skerða
bandaríska bílaframleiðslu 1985 um milljón
einingar frá því sem bílaverksmiðjurnar
reiknuðu með i upphafi árs. Spár um hag-
vöxt á árinu færast nær og nær núllinu. Á
þingi magnast krafa um verndarstefnu og
höft í utanríkisviðskiptum. Sú tillaga sem
mests fylgis nýtur felur í sér, að lagt yrði 25%
gjald á allan innflutning frá ríkjum með mik-
inn afgang á viðskiptareikningi við Banda-
ríkin. Næði gjaldið við ríkjandi aðstæður til
Japans, Brasilíu, Suður-Kóreu og Taiwan.
Fásinnan í slíkri haftastefnu sést best á því,
að eitt fyrirsjáanlegra fórnarlamba, Brasilía,
er skuldugasta þróunarland í heimi, berst við
að rísa undir 100 milljarða dollara skulda-
byrði, aðallega við bandaríska banka. Höml-
ur á innflutning brasilísks varnings til Banda-
ríkjanna yrðu því trúlega banabiti nokkurra
þýðingarmestu fjármálastofnana þar í landi.
José Sarnay tók nýlega við forsetaembætti
í Brasilíu við erfiðar aðstæður, eftir skyndi-
legt fráfall fyrsta lýðræðislega kjörna forset-
ans í tvo áratugi. Sarnay sagði í stefnuræðu
í síðustu viku, að hann myndi ekki láta við-
gangast að efnahagskreppu yrði dembt yfir
Brasilíumenn með óbilgjörnum kröfum Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins um efnahagsstjórn.
Alan Garcia, nýorðinn forseti Perú við
fyrstu lýðræðislegu forsetaskipti þar í landi
sem menn muna, lýsti yfir í embættistöku-
ræðu, að Perú myndi ekki undir sinni stjórn
verja yfir 10% af útflutningstekjum til að
greiða erlendum skuldheimtumönnum,
hvað svo sem alþjóðlegar peningastofnanir
segðu.
Og í gær hófst í Havana ráðstefna, þar sem
Fidel Castro ætlar að prédika boðskap sinn
um afsögn 360 milljarða dollara skulda ríkja
Rómönsku Ameríku.
6 HELGARPÓSTURINN