Helgarpósturinn - 01.08.1985, Blaðsíða 16

KVIKMYNDIR
Sjálfsháð og
Nýja Bíó: Að uera eða vera ekki (To be or not
to be)
Bandarísk: Árgerð 1983
Leikstjórn: Alan Johnson
Aðalhlutverk: Mel Brooks, Anne Bancroft,
Tim Matheson, Charles Durning, Jose Ferrer,
James Haake og fl.
Háðfuglinn Mel Brooks (sem heitir reyndar
Melvin Kaminsky) á litríkar myndir að baki
sem leikstjóri og aðalstjarna í eigin myndum.
Hann sló í gegn með The Producers (1967) og
síðan fylgdu The Twelve Chairs (1970), Blaz-
ing Saddles (1974), Young Frankenstein
(1974), Silent Movie (1976), High Anxiety
(1977) og History of the World Part I (1981).
Persónulega finnst mér hómor Mel Brooks
endurgerð
vera of ofsafenginn og ruddalegur. En mað-
urinn á góða spretti, sérstaklega í ,,slapstic“
atriðum, en að öllu jöfnu treður Mel Brooks
sjálfum sér það mikið í miðdepil mynda
sinna að það hálfa væri kannski nóg. Kúreka-
satíran Blazing Saddles er kannski hans
besta og jafnasta mynd, og þótt The Produc-
ers sé orðin kúltfilma get ég aldrei séð neitt
sérlega fyndið við hana, nema kannski loka-
atriðið. Bæði Frankenstein-myndin og Silent
Movie innihéldu vel gerðar og fyndnar sen-
ur, en Mannkynssaga Mel Brooks, Fyrsti
hluti, var eins og útþynnt „Carry On“ —
mynd.
Það er því ánægjulegt að Mel Brooks skuli
vera kominn með nýja mynd (þó tveggja ára
gömul) sem ekki er annar hluti Mannkyns-
sögunnar, með sjálfum sér (að sjálfsögðu) og
eiginkonu sinni, Anne Bancroft, í aðalhlut-
verkum. Að þessu sinni leikstýrir Brooks
ekki sjálfur, heldur hefur fengið mann að
nafni Alan Johnson til verksins. í þetta skipti
tekur Brooks enga sénsa en fer troðnar slóð-
ir; Að vera eða ekki vera er endurgerð á sam-
nefndri kvikmynd sem kómedíumeistarinn
Ernst Lubitsch leikstýrði 1942 með Jack
Benny og Carol Lombard í aðalhlutverkum.
Mynd Brooks fylgir gömlu myndinni eftir,
senu eftir senu, en er meira í grallarastílnum
og kannski fyndnari, en missir dýpt og
skerpu svarta húmorsins. Söguþráðurinn:
Stórleikarinn Jósef Tura (leikinn af stórleik-
aranum Mel Brooks) og eiginkona hans, stór-
leikkonan frú Tura (leikin af stórleikkonunni
eftir Ingólf Margeirsson
og eiginkonu Brooks, Anne Bancroft) reka
kabarettleikhús í Varsjá, Póllandi. Fastur
þáttur er þó „alvarlegt" atriði, þar sem Jósef
fer með texta eftir Shakespeare. Vandræði
skapast í leikhúsrekstrinum þegar nasistar
ráðast inn í Pólland. Leikflokkurinn lendir í
miðdepli samsæris gegn innrásarherjunum
og skal sú saga ekki rakin hér. Gamla hand-
ritið eftir Edwin Justus Mayer er það pott-
þétt, spennandi og fyndið og atburðarásin
svo snjöll að þessi endurgerð verður vel
heppnuð.
Og kannski er það ánægjulegast
viö þessa nýjustu Brooks-mynd, að Mel
Brooks (og Anne Bancroft) þora að gera
gegndarlaust grín að sjálfum sér.
-IM.
JAZZ
Sending af himnum ofan
Það er ekki ofsögum sagt að djasssending-
in sem kom í Skífuna á dögunum hiafi gert
okkur geggjurunum glaðan dag. Eg hef áður
nefnt Pab/o-plöturnar, en RCA var líka í
sendingunni og Savoy.
Savoy var eitt merkasta útgáfufyrirtæki
djassins á árum seinni heimsstyrjaldarinnar
og eftir. Charlie Parker, Dizzy GiUespie,
Lester Young, Erroll Garner og Dexter
Gordon léku fyrir Savoy — og flestir hinir að
sjálfsögðu. Meðal þeirra verka er fá má á
Savoy nú er allt sem Lester Young hljóðritaði
fyrir fyrirtækið í tvöföldu aibúmi, svo og tón-
leikar með tenóristanum, upptökur með Art
Pepper frá 1952 og ’54, Dizzy Gillespie með
Coltrane, Stuff Smith og fleiri snillingum í
bandinu, tenórbardagi með Dexter Gordon
og Walter Gray, píanistaplata þar sem Lennie
Tristano, Bud Powell, Herbie Nichols, Dodo
Marmarosa, George Wallington og Horace
Silver leika listir sínar, og síðast en ekki síst
fyrsta skífan í heildarútgáfu Savoy hljóðrit-
ana Errolls Garners. Þar má heyra fyrstu út-
gáfu meistarans á Lauru — en sú útgáfa varð
metsöluplata. Þarna er fleira gulls ígildi og
gaman er að heyra hann í upptökunum með
Slam Stewart frá því í janúar 1945. Garner
setur meistarablæ á rússnesku verkin, s.s.
Svörtu augun og Volgusönginn.
Ein tvöfalda Savoyskífan nefnist: Cool Cali-
fornia. Þar eru verk með hljómsveitum
George Auld (tenóristans sem lék í New York,
New York), Shelly Manne og Cal Tjader. Svo
er þar heil síða með Dizzy Gillespie og
strengjum. Sá maður kunni nú að blása yfir
strengina. Verk eins og Lullaby of the
Leaves og On the Alamo hafa hljómað innra
með mér síðan ég keypti þau á 78 snúninga
plötu hjá Tage Ammendrup í Drangey fyrir
næstum þrjátíu árum. Útsetjarinn var líka
ekki af verri endanum — Johnny Richards.
RCA-útgáfurnar eru fjölbreyttar: Charlie
Barnet bandið 1935:39, upptökur með
Claude Hopkins frá 1966, upptökur frá í fyrra
með söngkonunni Maxine Sullivan og af nú-
tímalegri skífum: Shorty Rogers og vestur-
strandarsvalinn frá 1953 og ’56 svo og skífa
með Hank Jones frá 1956 þar sem Belginn
Bobby Jaspar blæs í flautuna.
Merkastar af RCA-skífunum eru þær með
Louis Armstrong. Á þremur tvöföidum skíf-
um er safnað saman öllu er hann lék fyrir
RCA: Young Louis Armstrong, sem geymir
stórsveitarsíður hans frá 1932 og 1933; From
the big band to the All Stars með upptökum
frá 1946 til 1956 svo og The Complete Town
Hall Concert. Það er nú plata sem allir
Armstrong-aðdáendur verða að eignast.
Þeir hörðustu eiga að sjálfsögðu tíu tommu
skífuna, svo og Town Hall Concert Plus. Þar
voru sex verk frá tónleikunum sögufrægu.
Síðan gaf RCA út Masters of Jazz vol 1„ með
auknum Town Hall tónleikum en samt vant-
aði sex verk: Cornet Shop Suey, Our Monday
Date, Dear Old Southland, Big Butter And
Egg man, Tiger Rag og Jack-Armstrong
Blues. Þau eru öll á nýju skífunni og það er
ekkert vafamál að sérhver Armstrong-geggj-
ari þarf að ná í hana — þó svo að hann eigi
hinar fyrri útgáfur. Þessir tónleikar eru ein-
hverjir hinir mögnuðustu í allri djasssögunni
og Armstrong upp á sitt besta — bæði sem
söngvari og trompetleikari.
BARNABOKMENNTIR
Tinm
Ekki þori ég að fullyrða að Tinni sé vinsæl-
asta myndasöguhetjan hérlendis, en mér
býður svo í grun og marka það m.a. af útliti
Tinnabóka í bókasöfnum. Ég hygg meira að
segja, að talsvert margir fullorðnir lesi Tinna
sér til afþreyingar, kannski undir því yfir-
skini, að þeir séu að lesa fyrir börnin. Reynd-
ar lesa börn Tinna, myndmálið, áður en þau
verða læs á bókstafi, því að sífellt ber eitt-
hvað merkilegt fyrir sjónir. Hér hafa komið
út a.m.k. 24 Tinnabækur eftir Hergé, auk
nokkurra ómerkilegra eftirlíkinga eða jafn-
vel falsana, ef svo djúpt má taka í árinni: í
skjóli vinsælda teiknimyndasagnanna hafa
verið gefnar út Ijósmyndabækur um Tinna,
teknar úr kvikmyndum.
Hergé er höfundarnafn Georges Remy
(1907-1983), myndað af upphafsstöfum hans
upp á frönsku, R.G. (Her-gé). Hann var Belgi
og einn merkasti fulltrúi evrópskrar hefðar í
teiknimyndagerð ásamt Goscinny, Uderzo
og Morris. Hann hlaut heimsfrægð fyrir sög-
urnar um Tinna, en gaf út auk þeirra nokkr-
ar bækur um ýmsar hetjur, og hafa sumar
verið þýddar á íslenzku, svo sem sögur um
afreksverk Palla og Togga o.fl. Fyrstu drögin
voru lögð að Tinna í belgísku skátablaði
1926, en 1929 skreið hann úr hreiðri alfleyg-
ur, Tinni í Sovétríkjunum. Sú saga var samin
gegn ríkjandi stjórnarháttum þar eystra og
mun vera hin eina af bókum Hergés, sem
aldrei hefur verið endurútgefin eða þýdd á
aðrar tungur. Síðan rak hver sagan aðra,
Tinni í Kongó 1930, í Ameríku 1931, Vindlar
faraós 1932, Blái Lótusinn 1934 o.s.frv. allt til
dauðadags Hergés.
í uppflettiritum er Hergé talinn höfuðsnill-
ingur í formi teiknimyndasagna. Textinn í
talblöðrum og upplýsinga- segir eina sögu
með myndunum, en hjá ýmsum höfundum
fer tvennum sögum fram. Atburðarásin er
feikna hröð, og engin aukaatriði fá rúm á
myndum, nema auki á spennu eða kátinu
lesenda. Heildarsvipur teikninganna er tals-
vert frábrugðinn því sem tíðkast í flestum
sögum, ekki sléttur og felldur eins og t.d. í
Andrési önd, heldur barnalegur og einfaldur
við fyrstu yfirsýn.
Tinni er ungur maður á óræðum aldri;
unglingar hafa gizkað á frá 15 árum til þrí-
tugs. Þjóðerni hans er óvíst, en klæðaburður
og hátterni sver sig í ætt vesturlandabúa.
Fjölskylda hans er tröllum gefin að því er
virðist og hann er ævintýramaður að starfi.
Tinni hefur til að bera flesta hæfileika, sem
prýða mega einn mann. Hann er greindur og
úrræðagóður, einbeittur og þrautseigur, svo
eitthvað sé nefnt og allt kostir, sem börnum
og unglingum þykja eftirsóknarverðir. Að
öðru leyti er Tinni hrútleiðinlegur. Hann
brosir sjaldan í sögunum, gamanyrði eru
honum ekki tungutöm og aldrei krýpur hann
til kvenna fremur en Þorgeir Hávarsson.
Sjálfsagt hefur Hergé verið búinn að fá leiða
á persónu sinni eftir 7 bækur, því að í hinni
8. er Kolbeinn kapteinn leiddur fram á sjón-
arsviðið, drykkfelldur hrakfallabálkur, fljót-
fær og uppstökkur, en bezta skinn. Þeir Tinni
„Heimsmynd Tinna er
afar einföld. . . Veröld-
inni er skipt í hólf, hér
vondir, þar góðir. Fler-
sónusköpun er ákaf-
lega einhliða og per-
sónugerðir alls ráð-
andi," segir Sölvi
Sveinsson m.a. í um-
fjöllun sinni um
myndasöguhetjuna
Tinna.
eftir Sölva Sveinsson
bæta hvor annan upp, saman hafa þeir þá
kosti og galla sem einkenna skapgerð venju-
legra manna. Sama hlutverki gegna Skaf(p)t-
arnir, Vandráður og Tobbi — allir eru þeir
andstæður Tinna, og kátína og léttleiki
spretta upp úr hverju spori þeirra.
Sögurnar um Tinna gerast alls staðar.
Hann þvælist um úthöfin, ráfar um eyði-
merkur, svamlar í holræsum, berst við ind-
jána í Suður-Ameríku, bófa í Síkagó, stjórn-
völd í evrópskum einræðisríkjum. Hergé
sótti óspart efni í samtíð sína, fann því stað
og setti persónur í ákveðin hlutverk. Veldis-
sproti Ottókars konungs (1939) dregur dám
af ýmsum pólitískum stórmerkjum á 4. ára-
tugnum, enda var þá fjölmörgu til að dreifa.
Líklega hafa fáir menn verið jafnoft rotaðir
í bókmenntum og Tinni. Það er reyndar með
ólíkindum hvað drífur á daga hans í hverri
bók. Banatilræðin eru legíó, og líkamsárásir
af ýmsu tagi mýmargar. Og víst eru þeir ófáir
sem eiga um sárt að binda eftir högg Tinna.
Samt sést aldrei blóð í þessum bókum — of-
beldið er án afleiðinga.
Glæpamenn í Tinnabókum eru ljótir karl-
ar, gjarnan dökkir á brún og brá, oft arabiskir
eða frá Balkanlöndum, sumir jafnvel austan
úr Kína. Þetta eru voldugar Ídíkur og lúta
samvizkulausum foringja, ótíndur lýður. í
sögulok hrósar Tinni sigri, bófar bak við lás
og slá en hann skreytir forsíður dagblaða.
Heimsmynd Tinna er afar einföld, eins og
raunin er í afþreyingarsögum yfirleitt. Ver-
öldinni er skipt í hólf, hér vondir, þar góðir.
Persónusköpun er ákaflega einhliða og per-
sónugerðir alls ráðandi. Gamansemin ber
uppi sögurnar og veldur vinsældum þeirra.
Að þessu leyti er Tinni ekki verri en aðrar
myndasögur. En ég ítreka það sem ég hef
áður sagt í þessum pistlum: Myndasögur eru
afar einhæf lesning til lengdar og skilja ekk-
ert eftir handa ímyndunaraflinu.
Heimildir: Tegneseriens hvem hvad hvor.
Kaupmannahöfn 1976.
Oxford Companion to Children's Literature.
Oxford 1984.
16 HELGARPÓSTUi: MN S