Helgarpósturinn - 01.08.1985, Qupperneq 8

„Þar sem fjölgun vínveitinga-
húsa snertir mest viðkomandi
byggðarlög og heimamenn eru
þar best kunnugir, þá mun ráðu-
neytið taka fullt tillit til umsagnar
hinna sérstöku trúnaðarmanna
sveitarstjórna og heilbrigðismála-
ráðuneytisins við afgreiðslu um-
sókna um ný vínveitingaleyfi."
Ofangreinda setningu var að
finna i umdeildri yfirlýsingu dóms-
málaráðherra frá 10. júní s.l., en
þar auglýsti dóms- og kirkjumála-
ráðuneytið breyttar vinnureglur
dómsmálaráðherra varðandi út-
gáfu nýrra leyfa ti! vínveitinga.
Það er óhætt að fullyrða að þessi
tilkynning Jóns Helgasonar dóms-
málaráðherra um nýjar og breytt-
ar viðmiðanir af sinni hálfu, þegar
stóridómur er upp kveðinn í mál-
um þeirra veitingaaðila er sótt
hafa um Ieyfi til sölu áfengra
drykkja, mun draga dilk á eftir sér.
Sveitarstjórnarmenn hafa marg-
ir lýst andstöðu við þessi vinnu-
brögð ráðherra og sagt að með
þessu gengi ráðherra framhjá
kjörnum fulltrúum sveitarstjórn-
anna, sem samkvæmt lögum skuli
fara með yfirvald i viðkomandi
byggðarlagi. Hafa sveitarstjórnar-
menn bent á að áfengisvarna-
nefndir séu kjörnar af sveitar-
stjórnum og séu því undirnefndir,
sem séu til ráðgjafar fyrir sveitar-
stjórnirnar.
í annan stað hafa ýmsir haldið
þvi fram að með því að færa aukin
áhrif á hendur áfengisvarnanefnd-
anna sé augljóst að fleiri veitinga-
hús með vínveitingum komi ekki
til með að opna; einfaldlega vegna
þess að fulltrúar í áfengisvarna-
nefndum trúi á boð og bönn í bar-
áttunni við áfengisvandamálið og
setji sig þar með gegn öllum hug-
myndum um opnun fleiri vínveit-
ingastaða.
Vínbann á
árum áður
Það er langt þvi frá að deilur um
áfengi og vínveitingar séu nýjar af
nálinni í þjóðarsögunni. Hart hef-
ur verið barist á fjölmörgum víg-
stöðvum um áratugi og aldir
vegna þessa eftirsótta vökva. Rétt
er að rifja upp, að árið 1909 sam-
þykkti Alþingi aðflutningsbann á
áfengi, en raunverulegt bann stóð
þó aðeins í tæp þrjú ár, frá 1915 til
ársloka 1917. Margt hefur verið
um bannárin ritað og menn ekki á
einu máli um áhrif bannsins á
mannlífið. Stúkumenn halda því
fram að glæpum og afbrotum hafi
stórlega fækkað á þessum árum,
en aðrir segja að leynivínsala og
tilheyrandi spilling hafi blómstrað.
Allt í einu komu svokölluð lækna-
brennivín til sögunnar árið 1917
og 1922 jókst vínstreymið þegar
viðskiptasamningar voru gerðir
milli íslendinga og Spánverja; við
fluttum út fisk en þeir seldu okkur
vín í staðinn. Bann Alþingis um
innflutning sterkra drykkja var
síðan numið úr gildi 1935.
Góðtemplarareglan á íslandi var
mjög öflug á öndverðri 20. öld-
inni. Bæði hafði hún veruleg áhrif
í stjórnkerfinu og margir embætt-
ismanna og áhrifamanna voru
jafnframt meðlimir í reglunni. En
vert er að minna á að Góptempl-
arareglan, sem minntist 100 ára af-
mælis síns á síðasta ári, kom víðar
við en í hinni beinu baráttu gegn
brennivíninu, því reglan var virk á
sviði félagslífs, menningar og lista.
Það er ástæða til þess að drepa
á nokkra þætti í sögu íslenskra
áfengismála, og þá um leið á Góð-
templararegluna, því hún er sam-
tvinnuð allri áfengismálaumræðu
og ákvörðunum í þeim efnum,
þótt nokkuð hafi úr hennar áhrif-
um dregið á síðari tímum. Engu að
síður gætir áhrifa Góðtemplara-
reglunnar ennþá. Það er t.d. rétt
að geta þess að núverandi dóms-
málaráðherra, Jón Helgason, er
stúkumaður. Hann er meðlimur í
Einingunni nr. 14, sem lengi hefur
verið fjölmennasta stúkan í
Reykjavík. Formenn margra
áfengisvarnanefnda eru ennfrem-
ur stúkumenn.
Templarahöllin: Stúkumenn öðlast nú meiri áhrif en fyrr, því þeir eru fjölmennir mjög í stofnunum hins nýja valds — áfengisvarnanefndum.
Hreinlínustefna
bindindismanna
Hilmar Jónsson er æðsti maður
Góðtemplarareglunnar og jafn-
framt formaður áfengisvarna-
nefndar í Keflavík. Hann var að
því spurður hvort stúkumenn
berðust ekki gegn áfengi hvar og
hvenær sem væri og teldu farsæl-
ustu lausnina í baráttunni við
brennivínsbölið að banna það al-
farið í landinu, eins og stúkan
beitti sér fyrir og fékk í gegn á ár-
um áður.
„Jú, vissulega fylgjum við sömu
stefnunni í þessum efnum og áður.
En það er kannski óraunsætt í dag
að boða algjört áfengisbanní land-
inu. Hins vegar kæmi mjög til
greina að mínu áliti að þjóðin
kvæði upp úrskurð í þeim efnum í
allsherjaratkvæðagreiðslu. Við
förum hins vegar ekkert ofan af
þeirri grundvallarstefnu okkar að
með öllum leiðum beri að draga
úr áfengisnotkun og takmarkaður
aðgangur að áfenginu er heilla-
drýgsta leiðin í þeim efnum. Ég vil
þó taka fram að hreinlínustefnan
— vínbann — er ekki fyrir bí. Við
viljum þó móta baráttu okkar með
hliðsjón af aðstæðum á hverjum
tíma. Þess vegna er vínbannskraf-
an ekki jafnofarlega á baugi nú og
var á árum áður.“
Það er fullljóst af áfengislögum,
að lögð er áhersla á varnarstarf
gegn áfengisneyslu; enda þótt lög-
in leyfi í sjálfu sér sölu og neyslu
þess, þá er rauði þráður þeirra að
vinna beri „gegn misnotkun
áfengis í landinu og því böli sem
henni er samfara", eins og segir í 1.
grein laganna. Þannig eru í áfeng-
islögunum ákvæði um skipan
áfengisvarnaráðs, sem fer með
yfirstjórn áfengisvarnanefndanna
í þessum málum.
„Vinna gegn
neyslu'#
í áfengislögum segir að áfeng-
isvarnaráð skuli „stuðla að bind-
indissemi, vinna gegn neyslu. . .“
Og ráðið og undirnefndirnar í
sveitarfélögunum hafa iitið svo á
að best verði unnið gegn neyslu
með því að hafa áfengi ekki á boð-
stólum.
Þennan bakgrunn er nauðsyn-
legt að hafa í huga þegar skipulag
leyfisveitinga í áfengismálunum
er annars vegar. Segja má að hið
tvöfalda siðgæði ríki í þessum
málum eins og sumum öðrum; rík-
ið selur áfengi og hefur af umtals-
vérðar tekjur, en setur síðan á
stofn nefndir sem eiga að vinna
baki brotnu gegn neyslu þessa
sama áfengis.
Afengisvarnanefndir eru til^ í
hverju einasta byggðarlagi á ís-
landi. Þær eru starfandi á 220
stöðum í landinu. Viðkomandi
sveitarstjórnir kjósa í nefndirnar
að undanskildum formönnum,
sem eru skipaðir af heilbrigðisráð-
herra eftir tilnefningum áfengis-
varnaráðs.
Alltaf á móti
Samkvæmt hinni nýju vinnu-
reglu dómsmálaráðherra um að
„taka fullt tillit" til viðhorfa áfeng-
isvarnanefnda, þá er ekki fjarri
lagi að alhæfa þannig að engin ný
vínveitingaleyfi verði gefin út svo
lengi sem þessi regla sé viðhöfð.
Páll Daníelsson, formaður áfeng-
isvarnanefndar Hafnarfjarðar frá
1955, segir það skýlaust að sínu
mati, að áfengisvarnanefndirnar
hljóti að standa gegn veitingu
nýrra leyfa.
„Okkur er gert að reyna að
draga úr áfengisneyslu og ég fæ
ekki séð hvernig það verður gert
með því að fjölga þeim stöðum
sem selja áfengi,“ sagði hann. Páll
sagði ennfremur að hann minntist
þess ekki á sinni formannstíð að
áfengisvarnanefnd Hafnarfjarðar
hefði mælt með veitingu leyfis.
„Enda eigum við að reyna að bæta
ástandið og draga úr neyslunni,"
sagði Páll.
1 Hafnarfirði samþykkti einmitt
bæjarstjórn fyrir skemmstu álykt-
un, þar sem þeirri ákvörðun
dómsmálaráðherra að ganga
framhjá samþykktum bæjarstjórn-
ar en líta aðeins til afstöðu áfengis-
varnanefndarinnar, var harðlega
mótmælt. Nú nýverið samþykkti
bæjarstjórnin í Firðinum að mæla
með leyfi til handa veitingastaðn-
um TESS, sem Ólafur Laufdal, eig-
andi Broadway og Hollywood,
hugðist reka, en dómsmálaráð-
herra synjaði um leyfi með vísan
til afstöðu áfengisvarnanefndar.
Að óbreyttu er því ljóst að engin
leyfi til vínveitinga verða veitt í
Hafnarfirði. Þar er eitt veitingahús
nú með leyfi, en þó aðeins nýtt til
lokaðra samkvæma. Fimm aðrir
Vilhjálmur Svan er „uppi" núna, enda leyfið
í höfn. Hann var „niðri" á meðan hann beiö
úrslita.
veitingastaðir bíða leyfis; tvær
umsóknir liggja hjá ráðherra óaf-
greiddar, einni hefur verið synjað,
og vænst er tveggja til viðbótar á
næstunni.
102 staðir
með leyfi
En þótt Hafnarfjörður sé svo til
þurr, þá er því ekki að heilsa ann-
ars staðar á landinu. í dag eru 102
veitingastaðir með leyfi til sölu á
áfengum drykkjum. Tæplega
helmingur þeirra er í Reykjavík,
meira en þrjátíu leyfi eru í kaup-
stöðum landsins og restin í sýslun-
um.
Á síðustu tveimur mánuðum
hefur dómsmálaráðherra veitt 12
leyfi en 22 hefur verið hafnað á
sama tímabili. 9 umsóknir eru til
skoðunar hjá ráðuneytinu; sum
þeirra hafa ekki ennþá fengið hina
hefðbundnu meðferð sveitar-
stjórna og áfengisvarnanefnda.
Þeir aðilar sem eiga inni óaf-
greiddar umsóknir eru í Reykja-
vík, Hafnarfirði, á Patreksfirði,
Hólmavík, Laugum, Reyðarfirði
og Vopnafirði.
Leyfi eru veitt til mislangs tíma,
en hámarkið er fjögur ár í senn. Þó
fer mjög í vöxt að leyfi séu aðeins
veitt til eins árs í senn, og þurfa þá
veitingamenn að sækja um endur-
úthlutun og fara í gegnum sama
apparatið með umsókn sína, þ.e.
áfengisvarnanefnd, sveitarstjórn
og ráðuneyti. Hins vegar hefur
Jón Helgason dómsmálaráðherra
lýst yfir að hin nýja vinnuregla
hans nái ekki til úthlutunar leyfa,
þannig að í þeim tilfellum verður
litið til afstöðu sveitarstjórna. Það
er ennfremur rétt að geta þess, að
lögum samkvæmt má ráðherra
ekki veita leyfi ef sveitarstjórn set-
ur sig á móti leyfisveitingu, jafnvel
þótt áfengisvarnanefnd kunni að
hafa mælt með leyfi.
Viðmælendur Helgarpóstsins í
hópi sveitarstjórnarmanna sögðu
augljóst að ráðherra væri einfald-
lega að finna leið til að réttlæta
synjanir á umsóknum. Hann tæki
undir með sveitarstjórnarmönn-
um ef þeir segðu nei, en hlustaði
ekki á þá ef þeir segðu já, heldur
sneri sér að fulltrúum áfengis-
varnanefndanna, sem gætu fund-
ið fyrir hann synjunina sem hann
leitaði eftir.
Sigurdur Jörgensson, formaður
áfengisvarnanefndar Reykjavíkur,
sagði það ekki rétta túlkun að
nefndin segði sjálfkrafa nei við
leyfisbeiðni, þegar umsagnar væri
leitað. „Hitt er ekkert launungar-
mál, að við höfum yfirýsingar og
athuganir Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunarinnar mjög að leiðarljósi
í þessum málum, en niðurstöður
hennar eru allar á þann veg að
mestum árangri verði náð í barátt-
unni gegn áfengisbölinu með því
að minnka eftir föngum aðgang
að áfengi. Það er því undantekn-
ing ef við mælum með því að leyfi
til áfengisveitinga verði leyft. Við
erum andvíg fjölgun á áfengisút-
sölum og vínveitingastöðum yfir-
leitt. “
Skoða frá
fleiri hliðum
Hregguidur Jónsson, fulltrúi í
áfengisvarnanefnd Reykjavíkur-
borgar, sagði að nefndin hefði að
öllu jöfnu ekki sett sig gegn endur-
nýjun leyfa, ef ekkert sérstakt
hefði komið upp á. Sigurður Jörg-
ensen, formaður nefndarinnar,
taldi að nefndin hefði sennilega
5—6 sinnum á síðustu tveimur ár-
um ekki mælt á móti veitingu
nýrra leyfa. „Við lítum t.d. þannig
á að ef um hótelrekstur er að
ræða, sem byggir á erlendum
ferðamönnum, þá horfi málið
öðruvísi við.“
— Þýöir þetta að útlendingar
megi drekka á vínveitingastödum
aðykkaráliti, en ekki íslendingar?
„Nei, ekki það endilega, heldur
hitt að þar er um alhliða rekstur að
ræða, en ekki staði sem byggja á
vínsölu fyrst og fremst," sagði for-
maður áfengisvarnanefndarinnar
í Reykjavík.
Sjöfn Gunnarsdóttir, eigandi Riddarans, Siguröur Jörgensson, formaöur áfengis-
horfir fram á óvissutíð. varnanefndarReykjavikur, segir nefndina nú
veröa aö skoöa fleiri hliðar mála.
8 HELGARPÓSTURINN