Helgarpósturinn - 05.03.1987, Side 18

eftir Önnu Kristine Magnúsdóttur
mynd Jim Smart
ÞÁ GENG ÉG Á
TÁNUM AF MONTI
Sigurður Guðmundsson
myndlistarmaður í Hollandi í HP-viðtali
„Menn veröa listamenn vegna þess aö þeir vinna við eitt og annað sem
þeim líkar ekki — eða eru of latir til þess að vinna. Sumir eru líka óhœfir
til starfa og þá er það oft að þeir fara út í einhvers konar list.“
Sá sem mœlir þessi orð er listamaðurinn Sigurður Guðmundsson sem
mun opna sýningu á verkum sínum í Gallerí Svart á hvítu á morgun, föstu-
dag. Það ernú liöið ár síðan Sigurður var hér heima síðast en frá þeim tíma
hefur Sigurður sýnt verk sín víða um heim, m.a. í París, Osló, Stokkhólmi
og Amsterdam þar sem hann hefur verið búsettur í fjölda ára. Eftir þessa
fyrstu yfirlýsingu var Sigurður spurður hvort eitthvað af framansögðu hafi
orðið þess valdandi að hann fór át í list.
„Ég var svona dálítið utan við mig sem ungl-
ingur, eins og latir unglingar gjarnan eru . . . !
Annars má deila um það hvort þetta hafi verið
leti eða bara innra sjálfstæði. Þetta var árið 1960
og Lúðvík Guðmundsson skólastjóri Myndlistar-
skólans gerði það fyrir pabba að taka mig inn í
skólann því þá var ekki um neitt inntökupróf að
ræða. Þar var ég við nám í tvö og hálft ár í venju-
legri myndlist — við máluðum, teiknuðum og
bjuggum til grafíkmyndir. Árið 1963 ákvað ég að
fara til Hollands. Ég hafði aldrei komið út fyrir
landsteinana og var að verða 21 árs gamall. . .“
— Hvers vegna varð Holland fyrir valinu?
,,Ja, ég veit það ekki! Það fóru allir til Dan-
merkur en ég gat ekki hugsað mér það. Ég
þekkti náttúrlega eitthvað af hollenskri mynd-
listarsögu í gegnum listasögukennsluna í skólan-
um og hélt þangað út með tveggja mánaða uppi-
hald í vasanum, — og ekki eitt orð í hollensku!
Ég fór á hótel, keypti mér striga og liti og málaði
nokkrar myndir. Sótti síðan um að gerast nem-
andi við Ríkislistaskólann en þeir vildu mig
ekki. Þá fékk ég inni á öðrum listaskóla sem var
svolítið frjálslyndari. í rauninni var Ríkisaka-
demían alveg fáránleg en nú hefur henni nýlega
verið breytt í myndlistarskóla af einhverju viti.
En . . segir Sigurður og glottir, „tíu, fimmtán
árum síðar bauðst mér að gerast prófessor við
Ríkisakademíuna, fólkið sem hafði neitað mér
um inngöngu sem nemanda vildi fá mig sem
prófessor, ha, ha! — Nei, nei, ég þáði það boð
ekki enda hafði ég þá nóg að starfa við kennslu
í öðrum listaháskólum ..
FÉKK MÉR VINNU í TOLLINUM
OG GERÐIST SUNNUDAGS-
MÁLARI
Hann segist hafa verið erfiður nemandi og
hafi í gegnum árin í rauninni kennt mun meira
við listaskóla heldur en lært í þeim: „Mitt nám
sem myndlistarnemi var alltaf í pörtum. Ég gafst
upp á miðjum vetri, leigði mér vinnustofu og
ætlaði að gera þetta sjálfur. Þegar ég fór út til
Hollands var það með það fyrir augum að vera
þar í mörg, mörg ár . . . Ég hitti Ineke, konuna
mína eftir tveggja vikna dvöl í Hollandi, flutti
heim til hennar, giftist henni og átti barn með
henni eins og skot og við höfum verið saman
síðan. Við komum hingað heim til íslands árið
1966 í heimsókn en fríið lengdist upp í þrjú og
háift ár! Það var á þeim tímum sem Gallerí Súm
var í blóma og ég fékk mér vinnu í tollinum og
varð sunnudagsmálari eins óg maður verður að
vera á íslandi. Árið 1970 vorum við svo að drep-
ast úr fátækt hérna og vorum búin að ákveða að
flytja aftur til Hollands. Leiga á íbúð hér var
næstum því allt fastakaupið og erfitt að lifa hér,
— ókei, ekkert drama! En við sem sagt ákváðum
að fara aftur út og ég fór og sagði upp starfi mínu
í tollinum. Tollgæslustjóri sagði það vera í lagi
og að ég færi mánuði áður en uppsagnarfrestur-
inn skyidi taka gildi því ég væri greinilega ekki
sú manngerð sem finnur mikið. Ég hafði aldrei
fundið neitt ólöglegt! Einu sinni kom til mín
maður að sækja ferðatösku sem tengdapabbi
hans í Ameríku hafði verið að senda þeim hjón-
unum. Hann var með lyklana að töskunni þvi
tollararnir máttu ekki opna töskurnar nema að
eigendum viðstöddum. Ég sæki töskuna og bið
manninn að opna hana og sýna mér ofan í hana.
Taskan var full af viskíflöskum sem var raðað
vandlega ofan í töskuna og uppstoppað á milli
þeirra með sígarettukartonum! Veslings maður-
inn náfölnaði, enda lá ofan á flöskunum stór
miði sem á stóð: „SKÁL!“ Ég leit á þetta, lokaði
töskunni aftur, læsti, rétti manninum hana og
sagði „Gjörðu svo vel“. Ég gat ekki hugsað mér
að taka brúðargjöfina af þeim hjónum . . . En
það var gott að vinna í tollinum og þar var gott
fólk. Svo er það eiginlega eina prófið sem ég er
með fyrir utan bílpróf, tollaraprófið, því við
þurftum að fara í „tollskóla". Ég var alltaf á fullu
í myndlistinni með tollarastarfinu því þetta
tvennt var svo auðvelt að samræma. Ef ég var
á skipavakt májaði ég þegar lítið var að gera.“
Um Gallerí SÚM hópinn segir hann: „Það var
skemmtilegur tími því þá var engin hefð í nú-
tímalist á íslandi. Við áttum að vísu þessa sept-
embermálara sem eru ágætis kúnstnerar en við
vorum að byrja i myndlistinni á sama tíma og
poppið byrjaði í heiminum. Við vorum í góðu
sambandi við aðra listamenn í Evrópu og bjugg-
um til fullt af sýningum. Þetta var góður félags-
skapur að því leyti að það voru svo skýr mörkin
á milli okkar og samfélagsins, — við vorum svo
greinilega fyrir utan samfélagið að það var
aldrei nein óvissa um það! Við vorum tíu í þess-
um hóp, m.a. Róska, Hreinn Friðfinnsson, Jón
Gunnar Árnason, Tryggvi Ólafsson, Sigurjón
Jóhannsson, Magnús Tómasson og fleiri, að
ógleymdum bróður mínum Kristjáni, sem ásamt
Rósku reddaði mér inn í félagsskapinn."
„TÖLUR FÆRÐAR MILLI
BLAÐSÍÐNA"
Eftir að Sigurður fluttist aftur til Hollands 1970
byrjaði hann á að innrita sig í skóla til að fá land-
vistarleyfi: „Það var bara svona „fjarvistarsönn-
un“ og ég fékk mér líka vinnu til að fá íbúð. Þá
var allt svo socialiserað! Ég fór og lét klippa á
mig borgaralega klippingu, gekk inn á ráðning-
arstofu og sagðist kunna allt og var ráðinn sam-
stundis sem bókari hjá Tryggingastofnun ríkis-
ins! Þar var ekkert gert annað en að borða
rjómakökur því ailtaf átti einhver afmæli á
svona mannmörgum vinnustað. Öll bókfærslan
fólst í því að færa eina tölu frá vinstri síðu yfir á
þá hægri svo það reyndi afskaplega lítið á hæfi-
leika mína! Þarna starfaði ég í nokkra mánuði
og fór svo á hálfgerðan ríkisstyrk fyrir myndlist-
armenn. Til að fá þann styrk verða listamenn-
irnir að geta boðið borginni eða ríkinu eitthvað
til sölu einu sinni á ári og stundum kaupa þeir af
manni, stundum ekki. Svona lifði ég fram tii árs-
ins 1976 en þá fór ég að kenna við listaháskóla
þótt kennslan væri aldrei meiri en tveir dagar í
viku.“
Eins og kunnugt er sæmdi Karl Gústav Svía-
konungur Sigurð viðurkenningu haustið 1985 —
„fyrir myndlist almennt," segir Sigurður og vill
ekki mikið um málið tala. „Ég hef verið að vinna
að stóru verki fyrir Póst og síma í Hollandi og
það verk er úr sænskum, svörtum granítsteini
sem er kallaður diabas og er 100 tonn á
þyngd. (Sjá frekari umfjöllun í Listapósti.) Þar af
leiðandi hef ég verið mikið í Skandinavíu upp á
síðkastið þar sem ég hef sambönd við málm-
bræðslufyrirtæki sem steypa fyrir mig. Reyndar
erum við hjónin svo mikið í Svíþjóð að við erum
búin að kaupa okkur þar hús sem stendur í skóg-
arrjóðri á Norður-Skáni."
í sjónvarpsþætti sem gerður var um Sigurð lét
hann þau orð falla að það væri gott að vera út-
lendingur. Og þegat hann er spurður nánar um
það atriði svarar hann að bragði: „Já, ég get
ekki hugsað mér annað en að vera útlendingur!
Það er eitt af því sem er algjörlega nauðsynlegt
fyrir mig .. . og ég get meira að segja leitt rök
að því. Núna bý ég í Hollandi og það er alveg
sama hvað Hollendingar gera eða segja — sem
er nú stundum all svakalegt — og ég þarf aldrei
að skammast mín fyrir þá! Konan mín vill hins
vegar stundum flytja úr landinu þegar til dæmis
hollenskir stjórnmálamenn leggjast á bæn og
þakka Guði fyrir fjörutíu og átta kjarnorku-
sprengjur sem Ameríkanar hafa prangað inn á
þá!!! Það er náttúrlega ekki frjótt ástand þegar
grátt skrímsli, sem er skrímsli vanans, hefur ráð-
ist á fólk og gert það að venjudýrum en maður
sleppur dálítið við þetta skrímsli þegar maður er
útlendingur vegna þess að þá hefur maður sjálf-
stæðara val á því sem manni finnst! En nú er ég
búinn að vera svo lengi í Hollandi að ég hætti
bráðum að vera útlendingur þar og ég þarf eig-
inlega að fara að finna mér annað land svo ég
geti haldið áfram að vera útlendingur!"
Sigurður segist þó „vissulega vera íslend-
ingur í sér, — að sjálfsögðu," en segist þó
ekki fylgjast mikið með daglegum málum héð-
an: „Ég bað foreldra mína að hætta að senda
mér dagblöðin svo ég myndi ekki missa heim-
þrána. Dagblöð pirra mig. En mér finnst mjög
gaman að koma hingað í heimsókn og hér á ég
mína vini og skyldmenni sem ég hef alltaf gott
samband við. Auðvitað hef ég haft heimþrá og
stundum meira að segja mjög mikla. Síðastliðin
ár hef ég þó ekki fundið svo mikið fyrir henni
vegna þess að ég hef það á tilfinningunni að ég
geti alltaf komist heim þegar ég vil.“
LÓFATAK OG LOF SKIPTIR
MIGENGU
— Nú fœr maöur stundum á tilfinninguna að
þú sért meira metinn í Hollandi en þú ert hérna
heima. Finnst þér þetta sjálfum?
„Nei, ég veit það nú ekki," segir hann. „Hitt er
annað mál að ég get lifað af list minni í Hollandi
og kannski víðar. Ég er afskaplega ánægður
með að mér skuli ganga vel veraldlega sem af-
leiðing af vinnu minni, myndlist. Ég hef alltaf lit-
ið á myndlist sem andlegt starf og fyrir mig mun-
ar það litlu hvort ég fæ mikið lófatak og lof eða
ekki. Það myndi hins vegar muna mig miklu ef
ég gæti ekki selt verkin mín því þá þyrfti ég að
fara að vinna aftur á tryggingastofnuninni og
borða rjómakökur! En þessi svokallaði „árang-
ur“ stímulerar mig ekki. Það eina sem getur í
rauninni verið gott við árangurinn er að hann
gefur manni möguleika á því að vinna áfram. I
honum finnst mér hins vegar ekki felast nein
viðurkenning á því sem ég er að gera .. . Fyrir
stjórnmálamenn er það afskaplega nauðsynlegt
að ná árangri og verða vinsælir því þeir geta
notað það mikið. Gildi þess fyrir listamenn er
hins vegar mjög takmarkað. Listamenn sem
höfða mest til mín eru þeir sem búa til list fyrir
sjálfa sig en ekki til að fá samsvörun hjá öðru
fólki. Þetta er eintal við lífið sem er skráð í lista-
verkinu, svo koma aðrir sem þekkja eitthvað af
sínum tilfinningum í verkinu og geta notið þess.
Aðrir þekkja ekkert af sínum tilfinningum í
verkinu og njóta þess þar af leiðandi ekki... Nú
— eða þá bara að verkið er misheppnað, sem
gerist mjög oft hjá listamönnum, eða þá að lista-
maðurinn sjálfur er misheppnaður sem gerist
líka oft! Stóru ánægjustundirnar mínar eru þeg-
ar ég held ég sé sannfærður um að ég sé búinn
að gera gott listaverk. Þá geng ég á tánum af
monti, er ægilega upp með mér og ánægður. Þá
skemmir ekkert þá ánægju, ekki einu sinni
slæm gagnrýni."
Hann segir að upp á síðkastið sé hann alltaf að
vinna, þótt honum finnist í rauninni að hann
þurfi að fá ákveðna frjóvgun að hverju einasta
verki sem hann gerir: „Ég þarf alltaf að vera í
stemmningunni til að vinna, jafnvel þótt það sé
bara lítil teikning. Það er misjafnt hjá listamönn-
um eins og öðrum hvaða leið þeir nota til þess
að ná sem bestum árangri í því sem þeir eru að
gera. Mín aðferð hefur verið sú að hita mig upp,
ekki síst andlega, — espa mig upp í ákveðna
næmni og í þessari næmni loka ég öllum útskýr-
ingardyrum, dyrunum að lógíkinni. Þetta er líkt
og að verða ástfanginn. Maður veit ekki hvers
vegna maður verður ástfanginn af tiltekinni per-
sónu. Maður spyr ekki sjálfan sig hvort þessi per-
sóna sé örugglega sú besta í heimi og ekki leitar
maður ráða hjá öðrum. Ekki verður maður held-
ur ástfangnari þótt tíu aðrir séu ástfangnir af
sömu persónu."
Um það hvort listin þrífist á snobbi segir hann:
„Já, listin hefur alltaf þrifist á snobbisma. Ekki
bara núna heldur líka fyrir hundruðum ára.
Snobbismi er ekki slæmur í sjálfu sér því hann
fær fólk til að gera eitthvað sem það myndi ann-
ars ekki gera. Hann fær fólk til að fara inn á svið
sem það telur sig ekki eiga heima á. Fyrst snobb-
ar fólkið fyrir Iistinni, svo kynnist það henni og
þá dettur snobbið af. Ég er ekki á móti því að
fólk snobbi fyrir list ef það verður til þess að fólk
fari að meta hana, hlusta á góða tónlist og lesa
góðar bækur."
ALÞÝÐUMENNINGIN ER STERK
Á ÍSLANDI
Hann segir íslenska alþýðumenningu vera
sterka: „Þú sérð það á öllu því fólki sem kemur
á sýningar hér, fer á konserta og hvað Íslending-
ar lesa mikið af bókum. Þátttaka fólksins í því
sem er að gerast er alveg óskaplega mikil á ís-
landi. Einu sinni vorum við Ineke konan mín að
ræða þessi mál og ég var að hæla löndum mín-
um fyrir alþýðumenningu. Á endanum sagði ég
að ég væri til dæmis alveg viss um það að hver
einasti leigubílstjóri á íslandi vissi hverjir hol-
lensku listamennirnir Piet Mondriaan og Karel
Appel væru. lneke tók þessari fullyrðingu með
varúð svo ég sagðist skyldu sanna það og stöðv-
aði næsta leigubíl á Austurstrætinu. Bið hann að
aka okkur eitthvað og segi svo eftir stutta stund:
„Bílstjóri. Þekkir þú Karel Appel eða Piet Mond-
riaan?" „Ha, Karel Appel og Piet Mondriaan?"
endurtekur bílstjórinn. „Hvað gera þeir?“
„Þetta eru hollenskir listmálarar," svara ég. „Nú
já, — þekkja þeir mig?“ segir hann þá og bætir
við eftir stutta þögn: „Ég mála nefnilega líka!“
Þetta er dálítið einkennandi fyrir íslenska al-
þýðumenningu. Þetta er einkennandi fyrir ís-
íendinga og þetta er ekki verra. Þetta er bara
öðruvísi...“