Helgarpósturinn - 10.12.1987, Blaðsíða 6

MINNINGAR
BARN ALÆKNIS
Hér á eftir fer kafli úr bókinni MINNINGAR BARNA-
LÆKNIS, sem er lífssaga Björns Gudbrandssonar, barna-
læknis í Reykjavík. Forlagið gefur bókina út, Matthías
Viðar Sæmundsson skráði og er kaflinn hér birtur með
góðfúslegu leyfi útgefenda. Helgarpósturinn þakkar birt-
ingarleyfið. Gripið er niður í bókina þar sem Björn kemur
heim frá Bandaríkjunum um miðjan sjötta áratuginn eftir
að hafa sérmenntað sig, einna fyrstur íslendinga, í barna-
lækningum.
Skömmu eftir heimkomuna opn-
aði ég lækningastofu við Lækjar-
götu 6b, annarri hæð. Þar skiptum
við með okkur húsnæði, ég og Úifar
Þórðarson augnlæknir. Þarna var
ég með stofu í tólf ár, fram til ársins
1967. Við Úlfar skiptum deginum á
milli okkar. Hann var með opið fyrir
hádegi, síðan tók ég við og var til
klukkan fjögur, en þá byrjaði hann
að nýju og var guð veit hvað lengi.
Við hittumst að sjálfsögðu oft og Ulf-
ar var ævinlega í jafngóðu skapi, sí-
ungur og léttur. Stöku sinnum komu
sjúklingar til Úlfars eftir að hann var
farinn. Þá reyndi ég stundum að
hjálpa þeim, með misjöfnum
árangri. Eitt sinn kom skipstjóri frá
Suðurnesjum. Hann sagði að eitt-
hvað væri uppi í auganu á sér. Eg
skoðaði augað en sá ekki neitt.
Sagði honum samt að koma aftur
um fjögurleytið. Þá reyndist vera
síldarhreistur á sjáaldrinu. Það
borgar sig stundum að vita sín tak-
mörk. Þykjast ekki vita meira en
maður veit.
Úlfar hefur löngum leikið á als
oddi. Eitt sinn var hann staddur í
læknaháskóla í Vínarborg. Komst
þar yfir bréfhausa og datt í hug að
gera tvo íslenska lækna að heiðurs-
doktorum. Undirskriftin var: Gross
Bauch, Viel Drinker, sem þýðir
„ístrubelgur sem drekkur alltof
mikið". Læknarnir gengu með það í
maganum mánuðum saman að þeir
væru orðnir heiðursdoktorar í Vín.
Á tímabili var Úlfar með þá áráttu
að senda vinum sínum skeyti í tíma
og ótíma brygðu þeir sér út fyrir
landsteinana eða út fyrir bæjarlæk-
inn. Við Sigríður vorum eitt sinn að
vetrarlagi á Kanaríeyjum. Einn dag-
inn er okkur voru afhentir herberg-
islyklar á hótelinu fylgdi skeyti með.
Sigríði varð mjög hverft við, hélt að
eitthvað alvarlegt hefði komið fyrir
heima. Hún vissi þá ekki um áráttu
Úlfars en ég grunaði hann strax.
Sigríði létti þegar ég las henni skeyt-
ið: Ullarvettlingar, skíðaskór og föð-
urland á leiðinni. Kveðja. í annað
skipti vorum við í bústað á Varma-
hlíðarsvæðinu í fimm daga. Veðrið
var gott og lá Sigríður úti í sólbaði
að njóta kyrrðarinnar. Kemur þá
stærsta tegund af jeppa akandi eftir
afleggjaranum og vindur maður sér
út úr bílnum. Sigríður drífur sig í föt-
in og tekur við skeyti. í því stóð:
Fuglarnir eru að strjúka. Vaðfugla-
félag Voga og Vatnsleysustrandar-
hrepps Suðurnesja.
Við Úlfar höfum átt góðar stundir
saman. Á ferðalagi einu þótti mér
samt nóg um gamansemina og setti
þak á Úlfar. Hann mátti ekki segja
nema einn brandara á dag. Seinna
hitti ég Magnús Má Lárusson, há-
skólarektor, og sagði honum tíðind-
in. Að Úlfar hefði veslast upp eins og
blótlaus púki á fjósbita þegar leið á
ferðina. Þá hló Magnús Már gríðar-
lega og sagði: Var það von.
Fljótlega eftir komuna til íslands
gerðist ég um tíma aðstoðarlæknir
á Heilsuverndarstöðinni við Baróns-
stíg sem þá var lyflæknisdeild Borg-
arspítalans. Það var aðallega vegna
þess að þá gekk hér mænusóttarfar-
aldur. Tveimur árum seinna, 1956,
hóf ég svo störf á Landakotsspít-
ala...
STEFNUMÓT VIÐ
DAUÐANN
... Það var hörmung að sjá börn-
in. Þetta voru beinagrindur með
stóran hnúð á kviðnum. Þau köst-
uðu sífellt upp og minntu helst á
vesalingana í Biafra. Þjáðust af því
sem kallast pylorus stenosa. Æxli
hafði myndast í neðra magaopi og
lokað fyrir. Það olli því að börnin
héldu ekki fæðunni niðri; köstuðu
mikið upp. Hér á landi var þessum
börnum gefið lyf sem hafði lítil
áhrif. Erlendis voru þau skorin upp.
Ég hafði aðstoðað við slíka upp-
skurði sem tóku aðeins um tuttugu
mínútur og voru mjög árangursríkir.
Börnin fóru alheil heim eftir þrjá
eða fjóra daga. Það var mjög erfitt
að koma slíkri meðferð í gegn hér.
Menn voru andvígir því sem þeir
þekktu ekki.
Eitt þessara tilfella er mér sérstak-
lega minnisstætt. Eldri læknir
hringdi í mig að kvöldlagi af Hvíta-
bandinu og spurði hvort ekki mætti
gefa dreng sem verið hafði i aðgerð
róandi lyf. Ég sagðist mundu koma
strax. Við athugun kom svo í ljós að
kviðarholið var fullt af blóði; og
draup niður á gólfið. Þá hafði ekki
verið bundið fyrir slagæð sem ligg-
ur hringinn í kringum mjógirnið.
Alla nóttina sat ég síðan við annan
mann og dældi blóði í barnið. Um
morguninn vorum við nær dauða
en lífi, kandídatinn, ég og drengur-
inn. Lifðum samt af. Tveimur árum
síðar fékk drengurinn heilahimnu-
bólgu og var vart hugað líf. Núna er
hann með hraustari mönnum í
Kópavogi.
Fyrst eftir að ég kom heim sendi
ég sjúklinga af þessu tagi á Landspít-
alann. Sum þeirra voru þá svo langt
leidd að þau dóu. Seinna skáru þeir
Þórarinn Guðnason og Richard
Thors upp með góðum árangri. Eftir
að ég byrjaði á Landakoti komu inn
29 tilfelli á fáeinum árum. Allt gekk
vel en eitt sinn þurfti þó að skera
upp aftur. Það var stórhættulegt því
sjúklingurinn getur dáið sé ekki
saumað strax fyrir. Richard Thors
var hins vegar snjall og skar af
miklu öryggi.
Það merkilega er að engar röntg-
enmyndir voru teknar í þessum til-
fellum enda koma þrengslin ekki
fram á mynd fyrr en um seinan. Nú
á tímum skyggna þó sumir læknar
sama sjúklinginn aftur og aftur að
óþörfu og skapa með því hættu á
krabbameini. Fyrir fáeinum vikum
var til dæmis tekin mynd af barni og
hún sögð neikvæð. Við uppskurð
komu í ljós mikil magaþrengsli. Það
er eins og vitund manna um skað-
semi röntgengeislunar hafi sljóvg-
ast. Menn virðast líta á röntgenið
sem leikfang enda er kennslan í
þessum efnum ekki nógu góð við
Háskólann. Fyrir fáeinum árum
voru þannig teknar nærri 400 röntg-
enmyndir af einum sjúklingi. Það
jafngilti því að hann hefði lent í út-
jaðri atómsprengingar.
Eitt sinn var hringt í mig snemma
dags. í símanum var amman, lifs-
reynd og gáfuð kona. Hún lýsti því
sem amaði að og sagði að heimilis-
læknirinn ætlaði að koma eftir fjóra
eða fimm tíma. Ég sagði henni að
koma undir eins. Við dyrnar á stof-
unni tók ég við barninu og flutti það
í skyndi upp á spitala þar sem það
Björn Guðbrandsson
fékk nokkrar milljónir af pensillíni í
æð. Þá var það komið á ystu nöf
vegna heilahimnubólgu. Mörg önn-
ur börn hafa bjargast með líkum
hætti. Á seinustu stundu. Eftir á
fékk ég styttu af skógarþresti að gjöf
og vísu með:
Kæri Björn, ég þakka þér,
og því mun ávallt hrósa,
að litlum fugli fleira er,
fröken Hildur Rósa.
Heilahimnubólga var nokkuð al-
geng um þetta leyti. Þá fékk ég erf-
iðustu tilfelli sem ég hef fengið þvi
engu má muna; dauðaþröskuldur-
inn er örfáar mínútur...
Á LANDAKOTSSPÍTALA
Systurnar voru úr St. Jósefsreglu
og komu flestar frá Þýskalandi,
Hollandi og Belgíu. Þær hjálpuðu
eins og hægt var; líf þeirra snérist
um vinnu og bæn. Enginn munaður
sem þær veittu sér. Stundum þurfti
þó að sýna þeim nokkra ákveðni;
það var mikið af veikum börnum og
lítið pláss. Læknar urðu að vera
þéttir fyrir. Annars voru þeir álitnir
meiri grautarhausar en þeir eru.
Systurnar mátu nákvæmni og festu
mikils. Engin sundurþykkja þótt
fundið væri að.
Systir Agnela var yfir barnadeild
sjúkrahússins og tókst með okkur
mikil og góð vinátta. Hún var ein-
staklega fórnfús manneskja og helg-
aði sjúklingunum krafta sína. Væri
barn mikið veikt hvarf hún ekki frá
því fyrr en yfir lauk eða því fór að
batna. Hún sagði að alit líf, hversu
lítilfjörlegt sem það er, væri Guði til
dýrðar á jörðinni. Systir Agnela
þreyttist aldrei við að halda lífi í
börnum sem þó voru gjörsamlega
vonlaus; heilinn kannski slokknað-
ur. Þetta eru sálir á vegum Guðs,
sagði hún af heilagri sannfæringu.
Eg varð ekki var við að systir
Agnela tæki sér nokkurn tíma frí;
hún var alltaf þarna. Stöku sinnum
sagði hún: Vi har ikke plads. Þá
svaraði ég: Soster. Det er deres
problem. Jeg har nok med mine. Þá
sagði hún: De er forfærdelig. Síðan
gekk allt eins og í sögu enda sagði
systir Agnela oft: Sé rúm til í hjart-
anu er rúm til í húsinu. Hún var send
til Kaupmannahafnar með litlum
fyrirvara árið 1969 og gerð að yfir-
hjúkrunarkonu við elliheimili. Okk-
ur Stefáni Ólafssyni tókst þó að færa
henni blóm að skilnaði.
Systurnar stjórnuðu skrifstofunni
og unnu margra manna starf. Ekk-
ert var sparað sem til þurfti þótt
sjúklingar væru dauðans matur. Ég
hafði kynnst slíku andrúmslofti áð-
ur, í Bandaríkjunum. Á kaþólskum
spítölum er borin virðing fyrir hinu
smæsta lífi og að því hlúð á allan
hátt. Mennirnir eiga að vera Guði
þóknanlegir, sögðu þær, og lífið er
hluti af Guði.
Systir Clothilde tók röngenmynd-
ir. Hún var hrjúf á yfirborði en hjart-
að gott sem undir sló. Ég kom oft inn
til hennar og sagði: Systir Clothilde.
Þér verðið að koma og taka mynd af
barninu strax. Þá átti hún til að
berja í borðið og segja: Heraus, út
með yður, þér eruð vitlausir. Síðan
blés hún þungan. Þá sagði ég bara:
Þakka þér fyrir, sjúklingurinn er til-
búinn. Þá blés í henni að nýju: Þér
eruð hræðilegir. Síðan kom hún
fram og var í besta skapi. Þetta var
hennar háttur. Kandídatarnir skildu
það hins vegar ekki og urðu dauð-
hræddir þegar hún blés.
B-6 HELGARPÓSTURINN