Helgarpósturinn - 10.12.1987, Síða 11

helst saknar er að Pétur skuli ekki
skrifa fleiri greinar er miða að því að
vekja frekari spurningar um eilífð-
armál, greinar sem leysast upp í
ósvöruðu spurningaflóði, óháðar
stað og stund, og valda varanlegum
óróa í heilabúinu. En það er víst
ósiður að biðja um það sem ekki er.
Sykur og braud er mjög skemmti-
leg bók.
Sigurður Hróarsson
Mikilvœgi hins
tilvistarlausa
„Hei, ég finn matarlykt, ég finn
heimilislega matarlykt.
Nei, það er áin, það er bara áin.“
Þannig orti David Byrne og í sumar
sendi Jóhann Árelíuz frá sér aðra
ljóðabók sína í eiginútgáfu, SÖNG-
LEIK FYRIR FISKA, sem verður að
teljast ferð fram frá bókinni Blátt
áfram og kom út 1983. Bókin er 63
tölusettar síður og prentuð i Stensli.
Hönnun bókarinnar er á við flókn-
ustu kvikmyndagerð, ekki færri en
sjö manns hafa lagst á eitt að koma
bókinni frá. Ljóðin eru flest um
ljóðagerð, þau eru ljóðaljóð, um
þrána eftir því að vera skáld og erf-
iðleika þess að koma hugsun í orð,
greina tóninn, slá samhljóm tíðar-
andans eins og segir snyrtilega í
Lundabagga:
Tregt er mér tungu aö hrœra
hina tilfinningaþyrstu fyrstu hvítgulu
björtu en köldu daga vorsins í þessum
flata Lundi... (bls. 31)
Skáldið heldur áfram að leita réttu
orðanna sem stundum finnast alls
ekki, eins og Á krá í Lundi þar sem
skáldið grípur til þess ráðs að gant-
ast með tvíræða merkingu orðanna
innan sviga fremur en að gera ferð
sína gelda. Stundum hverfur skáldið
til sjálfsskoðunar og spyr hvað gyðj-
una dvelji eins og í ljóðinu Naflaljón:
Ég hef fundid uindinn koma, ab
lindinni og má út mynd mína (bls.
35). Ljóðagerð krefst mikilla sjálfs-
fórna, skáldið gefur sjálft sig í ljóð-
unum, en tómleikatilfinningin er
jafnframt reynsla allra manna, en á
endanum verða þeir fyllstir sem
mest gefa. Hinir, sem eyða hálfri
vöku sinni framan við sjónvarps-
myndina, mást hreinlega alveg út
og hverfa. Jóhann yrkir ljóðin eins
og bóndinn jörðina, myndum hug-
ans er sáð á vorin, þær spretta yfir
sumarið og skáldið uppsker að
hausti, orbin slást t lib meb mér í
september, og skráir ljóðin til þess
að þrauka veturinn með hugsun
sinni og von. Skáldinu, eins og
bóndanum, er lífsnauðsyn að yrkja.
Ljóðakreppan snertir ekki síður til-
vist ljóðs en skálds og þar sigrar
vonin dauðann með ást sinni til
frelsis og lífs. Eggtíð:
Þaö rennur upp sá dagur
aö Ijóöiö þiönar
vetrarklaki á vori,
springur út t brjóstholinu
og flýtur meö hádegisflóöinu
undir ást heitrar sólar... (bls. 33)
Stundum spennir skáldið vonina
til fullkomins sigurs og úr verður
davíðskur hjáróma óður sem ég gef
núll og nix fyrir og á meira skylt við
blekkingu en útópíu, líkt og lífið sé
ekki eintómt grín, heldur líka dans
á rósum. Paradísaróskin ræður ríkj-
um í ljóði VI, þar sem skáldið fangar
augnablikshamingju og gerir eilífa:
allt andar kyrrb og ró, inni í mér,
lukkuklukkur slá, dagur er fagur,
sólin skín (bls. 21).
Eins og andinn lifir helkaldan vet-
ur hvetur skáldið til hugarflugs, af
ást til andans: Hví ekki spássera
glabvakandi? (bls. 47) segir í Ævin-
týri á gönguför. Hvatningin er áber-
andi í ljóðum Jóhanns, jákvæð og
elsk eins og kemur fram í Af fingr-
um fram: ...Rœkta meb sér draum-
inn (hlúa ab og geyma), um betra líf
og betri tíb... (bls. 41). Jafnframt hef-
ur skáldið áhyggjur af andlegu mátt-
Ieysi heillar þjóðar. Samfélagsádeil-
an verður hvað skörpust þar sem
andinn er að drukkna í naglasúpu
hversdagsins. Hvorki Né:
...Flugurnar hans Hamsun suöa í
gluggum
minninganna en íslenska alþjóöin
suöar and-
stutt og andvarpandi í sjón — og
útvörpunum en
tími innrispeki aö þvt viröist endanlega
ár liöi... (bls. 55).
Jóhanni tekst að vera bráð-
skemmtilegur í Ijóðinu sólin appel-
sína:... (ó) fjarstœbukennda fegurb,
lengst burtu svífandi, handan sjón-
deildarhringsins... (bls. 27). Sólin er
hér ímynd lífs og ástar sem ekki
verður höndluð, því grípur skáldið
til þess að raungera hana sem appel-
sínu, epli frá Kína, forboðinn ávöxt.
Þannig er erótík Edingarðsins kom-
ið til skila. En Jóhanni nægja ekki
orðin, hann vill söng og tekur undir
í bláum fjarlœgum fjöllum! Því
fylgja söngnótur með ásamt gítar-
undirleik, yndisiega viðvaningslegt
nútímaverk sem gefur ljóðinu aðrar
og kómískari víddir.
En ekki má allt á Miðengi. Jó-
hanni er svo umhugað að yrkja af
krafti að eitt virðist gleymast. Um
nytsemi hins tilvistarlausa hafði Lao
Tse þetta að segja: „Þrjátíu pílárar
mætast í hjólnöfinni en væri ekki
fyrir öxulgatið stæði vagninn kyrr.“
Það sem skortir í flestum ljóðum
Jóhanns er óræði, spenna, tóma-
rúm, eitthvað óskýrt. Þau falla flat-
ari en þurfa vegna þess hve inni-
haldið er opinbert og engu við að
bæta. Flókin bygging hjólsins hefur
enga merkingu eða tilgang án
tómarúmsins í því miðju. Merking
Ijóðsins verður til í krafti fjarvistar
sinnar, túlkunarrýmis sem ljóðið
gefur. Af þessum sökum er hætta á
að lesandi ljóðsins gleymi innihald-
inu um leið og hann flettir, ljóðið
reynir ekki á mikilvægan samlestur
við lesandann. Ljóð VI er dæmi um
slíkt, Hvorki Né líka, ljóð I í sam-
hljóm tíðarandans og alltof mörg
fleiri. Samt hefur Jóhann kraftinn
og orðafarið til að verða gott skáld.
Þá er ýmislegt hægt. Hví þá ekki að
spássera vakandi upp með ánni að
fossinum og upplifa erótík hins til-
vistarlausa?
Freyr Þormóðsson
Gunnar Hersveinn gaf einnig út
ljóðabók á liðnu sumri, sem ber
nafnið Gœgjugat. Bókin inniheldur
21 ljóð og er prentuð í Stensli. Gunn-
ar Hersveinn er góður myndasmið-
ur. Ljóðin eru heilsteyptar svip-
myndir úr heimi huga og raunveru
sem oftast eru auðsæjar á yfirborði
textans, en merking þeirra stundum
torskildari á djúplægara plani með
tilvitnunum í bíómyndir og biblíur
eins og í Ijóðinu Styttu:
A fjaUinu
stendur hún sem stytta
og starir upp í himininn.
Ég kasta fyrsta steininum
og gifsib brotnar af henni.
Vatnid fossar útum augun niöur
nakinn líkamann og hún stingur
sér í straumharba ána sem ber
hana í burtu. Steinrunnin
hverfum vib sjónum hennar.
Þannig getur ljóðið líka vegið salt á
mörkum súrrealisma, myndin er
skiljanleg en saknaðartilfinning,
einsemd og ást/ástleysi ljóðsins
hins vegar torskildari, því óvíst er
hvort steinkastið færir frelsi eða
dauða, eða hvort frelsið er kannski
fólgið í dauðanum.
Það hvílir stemmning myrkurs og
drunga yfir Ijóðunum, en myrkrið
hefur jafnframt dularfullt aðdráttar-
afl þar sem kímnin er aldrei fjarri.
Þessi tvíleikur drunga og skops
skerpir ljóðin og gefur þeim mátt
líkt og í Langlínusamtali:
Rödd í langimusamtali týnist.
Legg plastsímtólib á og
símareikningurinn skýst inn um lúguna.
Innramma hann til minningar um
rödd í órafjarlœgb og hengi mig í
símasnúrunni.
Skáldið veltir fyrir sér eyðimerkur-
göngu tilvistar sinnar, þroska þess
sem þegir, og martröð meðvitundar-
innar er inntakið í ljóðinu Þrumu-
lostinn. Þó hef ég séð mörg merk-
ingarþrungnari ljóð en þessi Gunn-
ars. Eg er heidur ekki viss um að
merkingarþungi hafi verið mark-
mið hans. Myndirnar eru hins vegar
áhrifamiklar eins og ljóðið Inní
svartan skugga vitnar um og það
skiptir máli fyrir gildi bókarinnar.
Sum Ijóðanna hefðu sómt sér vel á
hvaða klósetti sem er, til dæmis
Bangsímon, en þar virðist aðal-
markmiðið að grínast með módern-
ismann, Bangsinn er alltaf einn.
Myndleikur skáldsins er bein-
skeyttur í Ijóðinu Leiftursnöggu Ijósi
en þar eru líka sterkar spurningar á
ferð: Hvað er mynd, hvað er veru-
leiki, sundurlausar myndir? Eru
ímyndun og veruleiki spegilmyndir
hvort annars? Ljóðið minnir á ann-
an sterkan myndasmið, Hring Jó-
hannesson.
Pottþétt
meb stingandi augnaráb
og saxófón á bakinu
stansar hún vib tóman ramma
á Ijósmyndasýningunni.
Stundarkorn líöur
og bros fœrist yfir andlit hennar
en í þeirri svipan hverfur allt
í leiftursnöggu Ijósi.
I gegnum gleriö starir hún
svarthvítum augum
meö frosiö bros á vörum.
Mér sýnist skáldinu takast að feta
sig áfram loftlínu ljóðagerðar þó
feitari mættu þau oft vera.
Draumur um
annan veruleika
Ómar Þ. Halldórsson: Blindflug.
Skáldsaga 156 bls. Almenna
bókafélagiö
Það er vissulega einkennilegt, að
einungis skuli finnast ein kenning
um brautir himintunglanna, en aft-
ur á móti fjöldinn aliur um manns-
sálina. Trúlega er það vegna þess að
mannshugurinn er flókinn fremur
en að alheimurinn sé á hreinu.
Blindflug fjallar um sálarástand
mannsins. Alla vitneskju okkar um
það höfum við úr myrkviðum þess,
eins og vitneskju okkar um sólina,
sem lesin er af sólmyrkvum.
Atburðarás sögunnar greinir frá
konu, sem fer í flugvél heim til for-
eldra sinna austur á land. Það er
ókyrrð í lofti, bæði í bókstaflegri
merkingu og yfirfærðri. Konan er í
uppnámi eftir nýafstaðinn skilnað
og líf hennar í rúst. Ástæðan fyrir
sálarástandi hennar skýrist eftir því
sem líður á flugtúrinn. Henni er ljóst
að hún getur ekki umflúið vanda-
málin fremur en sjálfa sig og ákveð-
ur að fara beint inn í hættuna miðja.
„Hún hafði verið þannig frá barn-
æsku að það komu tímar sem ekki
báru í sér neitt nema svartnætti.
Það var ekkert framundan nema
óyfirstíganiegar gjár og ekki ratljós
svo hægt væri að krækja fyrir þær.
Hún vissi ekki sjálf hvers vegna
þetta var svona. Það þurfti ekki mik-
ið til; of mikla einveru, fréttir í sjón-
varpi af hungursneyð í Afríku, stríði
í Afganistan, stundum aðeins eitt at-
vik á götu; eitthvað sem mátti
tengja dapurleikanum."
„Bókaverslun Snæbjamar í Hafnarstrætinu
sem góö bókabúð hefur:
- Allar íslenskar jólabækur, notalegt umhverfi og
persónulega þjónustu.“
Stór orð, en sönn. Við í bókaverslun Snæbjarnar erum til þjónustu reiðubúin.
Við. vitum hvernig á að velja góða bók
- í næði og notalegu umhverfi - en erum ávallt nærri þegar á þarf að halda með
góð ráð og upplýsingar.
Hjá okkur í Hafnarstrætinu er viðamikið úrval íslenskra bóka, auk þess sem
þær erlendu eru enn á sínum stað.
Félagsmönnum Máls og Menningar er boðinn afsláttur áfélagsbókum.
Við erum þeirrar skoðunar að hlýlegt viðmót
og persónuleg þjónusta geri gæfumuninn í jólaamstrinu.
Hvað meira getur góð bókabúð boðið?
Bókaverslun Snæbjamar
Hafnarstræti 4. Sími: 14281
HELGARPÓSTURINN B-11