Helgarpósturinn - 10.12.1987, Blaðsíða 10

,,Þaö sem helst amar aö bókinni er að sá
sem segir söguna — hinn fullorðni, okkar
maður — sér allt heldur dökkum augum,
hann lœtur bókstaflega allt fara í taugarnar
á sér og finnst gáfulegt að uera í fýlu eins og
tuítugum komma árið 1972.“
Sigurður Hróarsson í BARNASÖGU FYRIR FULLORÐNA, ritdómi um Barnasógu
eftir Peter Handke.
alveg hrútleiðinlegar. Jafn hrútleið-
inlegar og nöfnin á þeim gefa til
kynna. Engin breidd er í efnisvali og
meðferð, engin stílbrögð, formnotk-
un eða orðfæri gefa þeim þau gildi
að þær nái neinu flugi og verði ofur-
lítið skemmtilegar eða spennandi
aflestrar. Það er alveg spurning um
hvort er erfiðara, lélegur reyfari af
verstu tegund eða svona voðalega
leiðinleg bók. Ég held ég veldi reyf-
arann.
Á bókarkápu stendur: „Raun-
sannar sögur með rómantískum
bakgrunni og gamansömu ívafi. —
Áhrifamikill og litríkur skáldskapur
sem höfðar beint til lesenda á líð-
andi stund."
Ha ha ha.
Ingunn Ásdísardóttir
Barnasaga fyrir
fulloröna
Barnasaga
Höt: Peter Handke.
Útg.: Punktar.
Þýö.: Pétur Gunnarsson.
Barnasaga eftir Peter Handke er
ekki barnasaga. Barnasaga er stutt,
vel skrifuð, heimspekileg skáldsaga
fyrir fullorðið og fullþroska fólk.
Nafnið fær bókin af sjónarhorni
sínu, kastljósinu að barninu, upplif-
un þess fullorðna á aðstæðum
barnsins. Er það um leið sérkenni
bókarinnar. Barnasaga er eiginlega
„bönnuð börnum", of áreitin og
gæti hæglega dregið úr þeim kjark-
inn að vilja fullorðnast; börnum
fyndist það án efa óæskilegt hlut-
skipti eftir lesturinn. 1 þessu felst
bæði kostur og galli: grimmur, firrt-
ur, tilbreytingarlaus, einmana og
svartur heimur bókarinnar er bæði
hrífandi áhrifamikill og niðurdrep-
andi neikvæður og pirrandi.
Barnasaga er minningasaga og
gerist öll í hugarheimi fullorðins
manns sem við vitum ekkert hvaö
heitir — enda skiptir það ekki máli
— því síður þekkjum við nafn barns-
ins, hvað þá annarra „persóna",
enda allar mjög fjarlægar. I bókinni
eru heldur engin staðanöfn, ekkert
skrásett rúm, þar er engin bein
ræða, engin samtöl, engin sagna-
hefð. Tíminn líður samt óbrotinn
áfram eftir gamalkunnum víddum,
mældur í mínútum og árum. „Sög-
una“ segir karlmaður um þrítugt, og
er hún lýsing á lífi hans og tilfinning-
um; þeim sem tengjast barni hans, á
um 7 ára tímabili — fyrstu sjö árum
barnsins. Aðeins er sagt frá því er
tengist barninu og ályktunum þess
fullorðna út frá heimi og uppvexti
barnsins. „Sagan" gerist í Evrópu, í
samtímanum, og lýsir mjög firrtum
og ópersónulegum heimi sem ein-
hvern veginn kemur manni ekki við
í fyrstu; er fjarlægur eins og ljóðræn
pólsk bíómynd. En návist barnsins
kallar þó sífellt sterkar á afstöðu,
minnir mann á ábyrgð þess að skila
boltanum óbrjáluðum til næstu kyn-
slóðar og ala upp fólk sem sér eitt-
hvað annað en örvilnan og út-
brunna tilvist, fólk sem nær áttum í
sýndarlífi og fjölmiðlafári: heimi í
upplausn.
Álþjóðlegt yfirbragð bókarinnar,
nafnleysið, ópersónurnar og frelsi
höfundar frá kortlögðu umhverfi
hjálpa til við að gera bókina hand-
gengna lesendum fjarri höfundi í
tíma og rúmi. Sagan er t.d. oft
óhugnanlega nærri íslenskum
hversdagsveruleika, fellur þar eins
og flís við rass og á erindi. Hér er lýst
börnum sem eru fyrir, dagvistunar-
vandamálum, fjárhagsstreði, húsa-
leiguvandamálum, húsbyggingar-
vandamálum, biluðu hjónabandi,
skilnaði, einstæðu foreldri, fjöl-
miðlakjaftæði og Kringluvitleysum;
ríkum heimi og tæknilega fullkomn-
um þar sem auðvelt er að glata
persónu sinni og taka sjálfan sig til
fanga í ofhlöðnu heilabúinu. Hvergi
er þó nöldrað.
Frásagnaraðferð og bygging bók-
arinnar er öðrum þræði rittilraun;
leit eftir því að finna nýrri, heiðar-
legri lífsskoðun viðeigandi sjaldséð-
an búning.
Allt skal vera sem mest óþekkt úr
eldri bókum — hér er krafa um ný-
stárleg tök á öllu heila samspilinu:
efninu, forminu, tímanum og trúnni
— því sem sagt er og hvernig það er
sagt. Þetta tekst höfundi svo til alltaf
án þess að rembast, stíllinn er yndis-
lega klisjulaus, orðfár og eðlilegur,
en á það þó til að hálfkafna í tilbreyt-
ingarleysi. Óvenjuleg frásögn og
bygging bókarinnar leysist þó aldrei
upp í stæla, höfundurinn þarf aug-
ljóslega ekkert að sanna sig í þessari
bók; markmiðið er ekki að slá í
gegn og sigra heiminn, heldur að
vera trúr því smæsta. Þetta er sagt
bókinni til hróss og er óneitanlega
nokkuð kvenleg afstaða; markmið-
ið er að hjúkra fremur en sigra. Og
maður hefur alltaf ávæning af ein-
hverju — það er alltaf einhver leynd-
ardómur rétt í þann veginn að opin-
berast, og er þessi innri spenna vita-
skuld mjög örvandi. Lesandinn finn-
ur að hann er þátttakandi í miklum
örlögum sem þó eru alla tíð ein-
hvern veginn handan atburðarásar-
innar og hversdagslegs tilbreyting-
arleysis.
Það sem helst amar að bókinni er
að sá sem segir söguna — hinn full-
orðni, okkar maður — sér allt held-
ur dökkum augum, hann lætur bók-
staflega allt fara í taugarnar á sér og
finnst gáfulegt að vera í fýlu eins og
tvítugum komma árið 1972. Það
sækja að honum vandamál úr öllum
áttum, sum tekst hann á við, önnur
reynir hann að leiða hjá sér eða ýta
á undan sér. En maður hefur litla
samúð með honum, finnst hann of
neikvæður, húmorslaus og leiðin-
legur, og það þótt maður þekki
vandamál hans af eigin raun og láti
sömu hlutina fara í taugarnar á sér
— eða e.t.v. einmitt þess vegna. í
bókinni skipuleggur höfundur kaos,
og þar líður okkar manni — sem er
þýskur gyðingur — eðlilega mjög
illa og það pirrar mann hvað hann
er vonlaus, aumingjalegur og ein-
hvern veginn „óinteressant", ný-
raunsær, fúll og eldhúsmellulegur —
eins og maður sjálfur og við öll.
Þýðing Péturs Gunnarssonar er
afburða vel unnin, hann nostrar við
orð og setningar af mikilli ná-
kvæmni og smekkvísi; heimspeki-
legar vangaveltur þess fullorðna
færir hann okkur á fallegri, klisju-
lausri íslensku og eykur með því
enn mikilvæg skilaboð bókarinnar:
að láta ekki aðra hugsa fyrir sig.
Sigurður Hróarsson
Sitt af hvoru tagi
Sykur og brauö
Höf.: Pétur Gunnarsson
Útg.: Punktar
Sykur og brauö eftir Pétur Gunn-
arsson er safn greina og hugleiðinga
af ýmsu tagi. Með nokkurri einföld-
un má skipta greinum bókarinnar í
fjóra flokka: 1. Stuttar smásögur, 2.
pólitískar greinar — einkum um
friðarmál/hermál, borgarmálefni/
húsfriðun og launamál/kjarabar-
áttu, 3. greinar um menningarmál
og fjölmiðlun, og 4. bókmennta-
gagnrýni og fl. skylt.
Greinunum er raðað í tímaröð og
eru þær skrifaðar á 14 ára tímabili
— frá 1972 til 1986. Bókin er því öðr-
um þræði heimild um rithöfundinn
og samfélagskrítíkerinn Pétur
Gunnarsson, og hygg ég að sú þróun
sem verður á efnisvali og efnistök-
um Péturs á þessu tímabili sé um
margt dæmigerð fyrir afstöðu hins
gagnrýna (vinstrisinnaða) rithöf-
undar/menntamanns á þessum
næstliðnu árum. Er þetta forvitni-
legt. Fyrstu fimm árin (ca. 1972—77)
heldur Pétur sig fyrir utan og ofan
hversdagsamstrið, einbeitir sér að
ljóðrænum smásögum og/eða þátt-
um (mannlífsmyndum); sjónarhóll-
inn er þar heimspekilegur og sögu-
sviðið alþjóðlegt — listin listarinnar
vegna. Síðan tekur við „pólitíska
skeiðið" — ca. 1977-^84, þar er Pétri
ekkert óviðkomandi, hann trúir óhik-
að á eigin skoðanir, endurmetur
hlutverk rithöfundarins, og krefst
þess að hafa áhrif á líf fólks í land-
inu. Á síðustu árunum lyftir Pétur
sér síðan á ný upp yfir tímabundið
umkvörtunar- og umbótastarf — án
efa samfara réttri vandlætingu og
vantrú á pólitísku streði hversdags-
ins, og gefur sig meira að listskrifum
og menningarmálum.
Greinar Péturs um pólitík (í mjög
víðri merkingu) eru fyrirferðarmesta
efni bókarinnar, og þótt þær séu
ekki eins skemmtilegar og smá-
sögurnar/mannlífsmyndirnar eru
þær etv. enn sérstæðari innan síns
ramma, og án efa margfalt áhrifa-
meiri (ef þeim væri gefinn gaumur)
en flatneskjulegt stagl flokkspólitík-
usa í ræðupúltum og fjölmiðlum.
Pétur er algerlega óplagaður af öll-
um flokksböndum, hann gagnrýnir
til beggja handa, hann hefur mjög
næma og skáldlega sýn á samtím-
ann, hann er sjálfum sér samkvæm-
ur, afturhaldssemi jafnt sem hags-
munasamtryggingu, hernaðaroftrú,
stjórnfrekju og ómannúðlega versl-
unardýrkun hægri aflanna, og hann
biður með hógværð, húmor og
hæðni um meiri valddreifingu, virk-
ari grasrótarstefnu og hávaðalausa
samlíðan með mannlegum verð-
mætum — jafnt andlegum sem efn-
islegum: Burt með hrokann og
blekkingarnar bæði í framsetningu
markmiðsins og framkvæmd!! — Af
þessu geta flokkspólitíkusar margt
lært.
Smásögur Péturs í þessari bók eru
í senn óborganlega fyndnar og af-
burðavel stílaðar. Sameiginleg
þeim öllum er snilld Péturs viö aö
skáldgera hversdagsleikann. Brugð-
ið er upp ósköp „venjulegum" og
hversdagslegum mannlífsmyndum
og þeim umbreytt í lifandi skáldskap
með lystisemdum tungumálsins; ein-
stakri stílfimi og húmor sem er best
lætur nær laxnesskum hæðum —
stendur þó etv. Þórbergi nær. Eink-
um er myndmál Péturs auðugt, og
bráðfyndnar samlíkingar, sem
hrista upp alla vanabundna skynjun
og ögra sífellt hinu sjálfgefna, er að
finna á nánast hverri blaðsíðu bók-
arinnar — jafnt í smásögunum sem
öðrum greinum. Dæmi: „Við ókum
til Þingvalla í myljandi sólskini og
blakti ekki hár á landi, þjóð eða
tungu" (bls. 31)..kjör alþýðu eru
orðin svo kröpp á Íslandi að í raun
og veru heldur ekkert þjóðinni sam-
an nema hafið" (bls. 33). „Þar að
auki er orðið „launþegi" svo út-
þynnt og merkingarsnautt að það er
eins og tvöföldum asna hafi verið
hellt út í Tjörnina" (bls. 41). „Vinstri-
menn, á hinn bóginn, virðast löngu
hættir að gera lífgunartilraunir á
sínum hugsjónarsmyrðlingum og
einbeita sér þess í stað að ritun óska-
lista, en fljótlega kemur upp spurn-
ingin hvar eigi að taka féð. Bæta bú-
sýslu, byggja út undanstuldi og
óráðsíu. Sums staðar fara vinstri-
menn í stjórnir út á þessar kröfur en
tekst sjaldan að gera sannfærandi
hreingerningar á auðvaldsskipulag-
inu. Það er eins og Hjálpræðisher-
inn ætlaði að fara að reka hóruhús"
(bls. 101). Og að lokum: „Heims-
menningin er eins og tjald sem sí-
fellt er verið að taka niður og tjalda
upp á nýtt og dugir ekki að ein súlan
verði eftir. Hún hættir þá að vera
burðarsúla og breytist í ryðgaða
stöng inni í Þjórsárdal/ (bls. 155). Er
þetta meginstíleinkenni Péturs
Gunnarssonar, eins konar vöru-
merki, og er mjög holl lesning hverj-
um þeim sem áhuga hefur á nýsköp-
un tungumálsins, skáldlegu flugi og
áhrifamætti tuggulauss texta —
hvert sem tilefnið er.
Ef við viljum finna eitthvert sam-
eiginlegt einkenni allra greina bók-
arinnar má vel segja að það sé
glíma við NÚTÍMANN; tilraun til að
skilja og skilgreina nútímann — það
sem er nýtt í tímanum, á meðan það
er nýtt, á meðan það er í mótun.
Aðferð og ætlun Péturs er þó auðvit-
að fremur — uppskurður en krufn-
ing — ef við höldum okkur við
læknamálið því skrifum hans er ætl-
að að hafa áhrif; bæta mein og
koma i veg fyrir önnur; þetta eru
ekki hlutlausar frásagnir af því sem
gerst hefur, gerist eða gæti gerst. Og
er þetta ekki eitt merkasta hlutverk
skáldsins á okkar tímum — tímum
kapphlaups þar sem allir mega þjóf-
starta og fínt þykir að múta dómar-
anum? Ég spyr. En það sem maður
HÁRTOPPAR HÁRTOPPAR
Bylting frá TRENDMAN
Hártoppur sem enginn sér nema þú. Komið, sjáið og sannfær-
ist. Djúphreinsa og fríska upp hártoppa af öllum gerðum.
Pantið tíma hjá Villa rakara í Aristókratanum, sími 687961.
Opið á laugardögum.
ARMMATINN
^^•^Síðumúla 23
„Smásögur Péturs í þessari bók eru í senn
óborganlega fyndnar og afburðauel stílaðar.
Sameiginleg með þeim öllum er snilld Péturs
uið að skáldgera huersdagsleikann. Brugðið
er upp ósköp „uenjulegum“ og huersdags-
legum mannlífsmyndum og þeim umbreytt í
lifandi skáldskap með lystisemdum tungu-
málsins.“
Sigurður Hróarsson í SITT AF HVORU TAGI, ritdómi um Sykur og brauð eftir Pétur
Gunnarsson.
B-10 HELGARPÓSTURINN