Haukur - 10.07.1900, Blaðsíða 11

III. 7—IO-
HAUKUR.
3i
Fergjaður mór. í Ontaríóhjeraðinu í Kanada
er nú sem stendur verið að hagnýta ákaflega mikla
mómýri. Mórinn er fyrst þurkaður á venjulegan
hátt, og síðan malaður í þar til gerðri vjel. Svo er
hann látinn í pípumynduð stálmót, og settur undir
farg. Það er fullyrt, að 100 pund af þannig út búnum mó,
framleiði jafn mikinn hita, eins og 95 pund af stein-
kolum. Mórinn brennur ágsetlega; það er lítill sem
enginn reykur af honum, og askan verður mjög lítil.
Hann þykir því afbragðs góður sem eldsneyti undir
gufukatla.
*
* *
Dýrir málmar. Þeir eru sjálfsagt margir
sem imynda sjer, að gull sje dýrast allra málma, og
þykir þeim því ef til vill ekki ófróðlegt, að sjá skrá
yfir þá málma, hreina og óblandaða, sem eru margfalt
dýrari en gull. Verðið er miðað við eitt enskt pund
(nál. 90 kvint) og talið í ameriskum dollurum (1 doll-
ari nál. kr. 3,70):
Gallium . . . 68,600 Erbium . 3,675
Vanadium . . 10,780 Ruthenium 2,695
Rubidium . . 9,800 Niobium . 2,450
Thorium . . . 8 330 Rhodium . 2,450
Glucinum . . 5,800 Barium 1,960
Calcium . . . 4,900 Titanium . 1,102
Lanthanum . . 4,900 Zirconium 1,040
Lithium . . . 4,900 Osmium . 1,040
Indium . . 4,410 Uranium . 980
Tantalum . . 4,410 Palladium 560
Yttrium . . 4,410 Tellurium 490
Didymium . . 4,410 Chronuum 490
Strontium . . 4,200 Gull . . 300
Arium . . . . 3,675
Því fer þannig 'fjarri, að gullið sje hinn dýrasti
málmur, það er hið 27. í röðinni, og Gallium er nærri
því 229 sinnum dýrara en það. Orsökin til þess, að
málrntegundir þessar, hreinar og óblandaðar, eru svona
afskaplega dýrar, er ýmist sú, að það er svo ákaflega
lítið til af þeim, eða þá, að það er svo torvelt að
framleiða þá. Calcium er t. d. mjög algengt efni,
sem flnnst í ríkum mæli ( alls konar kalktegundum.
Orsökin til þess, að það er samt sem áður margfalt
dýrara en gull, er sú, að það tekur svo afarlangan
tima, mikla tyrirhöfn og mikið fje, að fá það hreint
°g óblandað annarlegum efnum.
*
* *
C e 11 u i i t h heitir nýtt efni, sem búið er til úr
Uðarmauki, og getur orðið seigt og þjett eins og horn.
Viðarmaukið er stappað í vatni þangað til ekki sjest
votta fyrir neinum trefjum í því. Síðan er það þurk-
að, og má, ef nauðsyn krefur, þurka það við nokkurn
^ita. Viðarmaukið er þá orðið að hörðum kögglum,
8em auðvelt er að mylja svo, að það verði að smá-
gerðu dufti. Að líkindum er svo eitthvert límefni
8ett eaman við duftið, og það sett undir farg, en að-
ferðinni er ekki lýst. Cellulith er hart og þjett efni,
°g má smiða úr því eins og trje, horni, filabeini o. fl.,
°g nota það til þess að stæla þessi efni. Um leið og
það er búið til, má auðvitað lita það á ýmsa vegu,
°g verður það þá til margra hluta hæft.
*
* *
Nákvæm mælitól eru kikirar þeir, sem
stjörnufræðingarnir nota til þess, að mæla stærðirnar
°g fjarlægðirnar í geimnum. Ef vjer ferðumst langan
Veg frá suðri til norðurs, sjáum vjer, að útlit himins-
lr>s breytist. Sjeum vjer staddir suður við miðjarðar-
baug, þá sjáum vjer pólstjörnuna í norðrinu niður við
sjóndeildarhring, en ef vjer bregðum oss norður und-
ir heimsskautið, þá er stjarnan komin svo hátt í loft,
að hún er næstum því beint yflr höfðum vorum En
með því að vegalengdin frá miðjarðarbaug til heims-
skautsins er nál. 1348 mílur, þá er það ekki mikið,
sem stjarnan hækkar á lofti við hverja mílu, sem vjer
færumst norðar. Hinir stóru og ágætu mælikíkirar,
eins og t. d. þeir, sem eru í stjörnuturnunum í
Greenwich og París, myndu samt sem áður sýna
mismuninn á hæð stjörnunnar frá sjóndeildarhring,
ef þeir væru flutlir, þótt ekki væri um míln, heldur
að eins um 5 álnir norður á við; en það samsvarar
hjer um bil því, að hægt væri að sýna, að fluga, er
sæti á hvítum vegg í 2—3 milna fjarlægð, skriði eina
lengd sína áfram eftir veggnum.
Loftlögurinn.
Nýja kynja-aflið, sem kostar ekki neitt.
í 4,—6. tölubl. »Hauks« þ. á. var skýrt frá því,
að Charles E. Tripler frá New-York starfaði að því,
að breyta loftinu í tæran og skæran lög, er hefði
marga furðuiega eiginleika. Nokkrum af tilraunum
Triplers var og lýst þar, til þess að sýna ýmsa af
hinum undraverðu eiginleikum loftlagarins. En gagn-
semi uppgötvunarinnar er enn ótalin. Maður einn,
Rey Stannard Baker, heflr ritað grein um þetta efni
í tímaritið »The Strand Magazin«, og er það, sem
hjer fer á eftir, að mestu leyti tekið úr þeirri ritgerð:
»Jeg sá Tripler hella hjer um bil einum potti af
loftlegi inn í ofurlitla vjel, og að fáum sekúndum
liðnum tóku bullurnar í vjelinni að ganga upp og of-
an og snúa kasthjóli vjelarinnar, rjett eins og hún
væri knúð með gufuafli. Loftleginum hafði verið
hellt í vjelina, án þess að nota til þess nein þrýsti-
áhöld, og enginn hiti var hafður undir katlinum.
Pípa sú, sem notuð var sem ketiil, varð meira að
segja innan lítils tíma loðin af hrimi. Og vjelin stóð
þarna i miðju herberginu, og vann í sífellu, bullurn-
ar gengu og hjólin snerust, þó svo liti út, sem hún
væri algerlega án hreyflafls; og þar var enginn skarkali,
enginn reykur, enginn hiti — og engin aska. Slíku
eiga menn þó ekki að venjast annars staðar þar sem
vjelar eru i gangi — það er nýtt og næstum því
óskiljanlegt undur.
»Ef jeg get hreyft litlar tilraunavjelar með þessu
afli, hví skyldi jeg þá ekki einnig geta látið það
hreyfa stórar og nothæfar vjelar?* spyr Tripler. »Og
ef jeg get framleitt loftlög, sem nota má án nokkurs
tilkostnaðar — og jeg skal sýna yður, að jeg get
það í raun og veru — hví skyldum vjer þá ekki
geta komizt af án kola eða annars eldiviðar?
»Og nota eingöngu loft?«
»Já, nota loftvökva í staðinn fyrir vatn það, sem
nú er haft; í gufukötlunum, og hinn venjulega hita and-
rúmsloftsins í staðiun fyrir kol þau, sem kynt er
undir kötlunum. Loftið er hið ódýrasta efni í heim-
inum, en vjer erum fyrst nú að byrja að læra það,
hvernig vjer eigum að hagnýta oss það. Vjer höfum
haft lítils háttar hugmynd um það, að nota þjetti-
loft, en vjer höfum alls ekki kunnað að hagnýta hita
loftsins. Öld eftir öld hafa mennirnir sótt hitaupp-
sprettu sina með ærnum kostnaði ofan í skaut jarðar-
innar, og eru þeir þess vegna þegar búnir að eyða
90 °/o af þeirri hitauppsprettu sem eldsneyti. Kolin