Haukur - 01.03.1902, Blaðsíða 9

MKGINATEÍBÍ HEILSUPRÆINNAK.
Meginatriði lieilsufræðinnar.
Eftir A. TJtne.
Framhald.
Maginn heldur nú áfram að starfa að meltingu
fæðunnar, einkum þeirra efna, er ekki hafa orðið
fyj'ir neinum veruiegum áhrifum af munnvatninu i munn-
inum, svo sem t. d. kjöt, fiskur og önnur fæða úr
dýraríkinu. Öll sú fæða, sem auðið er að melta, leysist
upp og verður að graut, sem smám saman færist gegn-
um magaliliðið inn í þarmana. Á fólfþumhmga])arm-
a
12. myn'd. Mcltingarfærin.
a, vælind'ð.
b, miiginn.
c, magahiiðið og byrjun
túifþumlungaþarmsin8.
d, smáþavmarnir.
e, langi’.tn (víðu þarmarnir).
f, botnlariginn.
g, botnlangatotan.
h, enclagörnin.
i, lifrin (henni er velt upp
á við, til þess að gall-
stokkurinn sjáist).
k, gallblaðran.
l, miltið.
m, brisið (magakirtillinn).
inum (efsta hluta smáþarmanua) eru tvö ofurlítil göt;
inn um annað þeirra síast gallið eftir gallstokknum frá
lifrinni, en inn um hitt kemur brissafinn frá brisinu.
Smákirtlar í slímhimnu þarmanna gefa einnig frá sjer
vökva, sem nefndur er þarmasafi. Vökvar þessir
blandast fæðunni og levsa hana, þannig, að næringar-
Á miðri myndinni
sjest þindin, er iiggur í
boga ; fir þvera myndina.
Fy vir ofanhana er brjóst-
holið. Í því er hjartað
(N) og lungun tii beggja
hliða. Fyrir neðan þind-
ina er kviðarhoiið. Far
sjest lifrin (G), maginn
(C), miltið (D), langinn
(F) og 8máþarmarnir (I).
13. mynd. Lega innýflanna.
efnin verða að næringarsafa, sem er hvítleitur vökvi
(mjólkurlitur), er síast inn í œðar og sogæðar þarmanna
ug berst eftir þeim yfir í blóðið. Það, sem ekki getur
breytzt í næringu, berst aftur burt úr líkamanum sem
ónýt efni.
Lifrin er stór, brúnn kirtill, er iiggur hægra
megin í kviðarholinu uppi við þindina. Hún tekur
við blóði því, sem flutt hefir maganum og þörmunum
næringu, og hreinsar það. Blóð þetta berst eftir
portœðinni til iifrarinnar (sjá 14. mynd). Um leið og
það hreinsast, greinist. gallið frá, og síast inn í gall-
blöðruna.
Mynd þessi
sýnir á einfaldan
hátt, hvernig
blóð og næring-
arsafi frá magan-
um (m) ogþörm-
unum (þ), og
blóð frá miltinu
(mi) safnast í e;na
sameiginlega æð,
portæðina (p), er
fiytur vökva
þessa inn í lifr-
ina (1). Bland-
aður og hreins-
aður berst svo
næringarsafinn
gegnum lifrar-
blóðæðina (b) yfir
í blóðið.
14. mynd.
Mikill hluti næringarsafans síast gegnum veggi magans
og þarmanna inn ) hinar smágerðu blóðæðar, sem eru í þeim,
og blandast þar saman við blóðið. En noklcurn hluta hans
sjúga sogæðarnar (kylus-æðarnar eða næringarsafa-æðarnar) í
sig. Þær ná inn úr maganum og þörmunum, og enda í ótölu-
legum fjölda af smá-nöbbum í slímhimnunni, og eru opnar í
þann endann. Sogæðarnar flytja svo næringarsafann inn í
brjóstganginn (sjá 8. gr.), sem liggur inn í blóðæð eina
(efri holæðina) slcammt frá hjartanu. Mestur hluti allra
vökva, er koma i magann, síast þegar gegnum slímhimnu
hans, og berst eftir portæðinni inn í lifrina. Þess vegna er
það, að ofnautn áfengra drjfkkja hefir jafnaðarlega lifrar-
veiki í för með sjer. Lifrin skorpnar, og missir þann eiginleg-
leika sinn, að geta myndað gall í nægilega ríkum mæli. En
þegar gallið er of lítið, leysast fituefnin í fæðunni ekki upp,
og geta því ekki orðið líkamanum að gagni. Þar af leiðir, að
líkaminn sýkist og megrast. Ef gallstokkurinn, sem flytur gallið
frá lifrinni til þarmanna, stíflast, þá fer gallið yfir í blóðið, og
veldur g u 1 u.
Yarðreizla meltingarfæranna. Með því að
heilsa vor er að miklu leyti komin undir góðri melt-
ingu, verðum vjer að leitast við að varðveita melting-
una óveiklaða, og í þvi skyni þurfum vjer að gæta
þess, er hjer segir:
1. Allan mat skal tyggja vel, áður en honum
er rennt niður. Sje meltingin veik, er bezt að tygga
einnig allan spónamat, svo sem graut og súpu. Þá
blandast munnvatnið betur saman við fæðuna.
2. Aldrei skal ofþyngja maganum með mat nje
drykk, og ekki skal fara í kalt bað eða kæla magann
á annan hátt að nýlokinni máltíð.
3. hegar þú hefir unniðþjer til hita og ert þyrstur,
skalt þú aldrei kæla magann snögglega með því að
drekka ískalt vatn eða aðra sárkalda drykki. Bíddu fyrst
lítið eitt, og drekktu svo lítið í senn, unz þú ert afþyrstur.
4. Nautn áfengra drykkja veikir meltinguna.
Slímhimna magans gefur rneiri safa frá sjer en eðli-
legt er, og veikist hún því. Börn eiga aldrei að neyta
tóbaks.
5. Menn mega aldrei gleypa litla, harða, ómelt-
— 161 —
162 —