Alþýðublaðið - 27.03.1957, Blaðsíða 4

Miðvikudagur 27. marz 1957
Atþýdubíaðid
Pierre Marquette:
Menntadeilurnar í

QKKAR A MILLI SAGT
Ragnar Jóhannesson skólastjóri á Akranesi hefur lokið
við sjónleik, sem heitir „Appollonia Sch\vartskopf“ og fjallar
um Schwartskopfmálið á Bessastöðum, er mikið hefur verið
ritað um, þó að það hafi ekki til þessa komið við sögu fagurra
bókmennta. Ragnar hefur lagt mikla stund á ritstörf og er'
auk þess mikill áhugamaður um leiklist.
Óstaðfestar fréttir herma, að von sé á nýjum doktorum
við Háskóla íslands. Þessir eru tilnefndir: Norski sendi-
kennarinn, Ivar Orgland, sem hefur lengi unnið að dokt-
orsritgerð um Stefán frá Hvítadal og skáldskap hans. Björn
Þorsteinsson sagnfræðingur og Haraldur Matthíasson mál-
fræðingur og menntaskólakennari að Laugarvatni.
PRENTARINN, blað Hins íslenzka prentarafélags, segir ný-
lega frá þvi m. a., að eignir félagsins nemi hvorki meirá né
minna en tæpum tveim milljónum króna. í sjóðum félagsins
eru rúmar 700 þúsund krónur og fasteignir í Reykjavík og í
Laugardal eru metnár á ca. 500 þús. kr. *** Hið íslenzka prent-
arafélag er þannig á þessu sviði sem öðrum prenturum til sóma
og íslenzkri verkalýðshreyfingu til mikillar fyrirmyndar.
Þegar menn íhuga hinn glæsilega fjárhag prentarafé-
Iagsins, hljóta þeir ósjálfrátt að bera hann saman við hina
alræmdu stjórn konunúnista á fjármálum Iðju. *** Stjórn
Iðju, með Bjöm Bjarnason og Halldór Pétursson í farar-
broddi, umgengust sjóði félagsins á svipaðan hátt og
bandarískir bófar, er stundum hafa komizt inn í þarlend
verkalýðsfélög, og Þjóðviljinn hefur blaða bezt skýrt frá.
Ólýginn ferðalangur, sem kom ofan úr Borgarfirði í vik-
unni, segir að þjóðvegurinn liggi víða í þriggja metra djúpum
göngum. Ekki minnkar snjórinn um byggðir Borgarfjarðar og
er nú meiri en verið hefur í manna minnum.
Varahlutir í bifreiðar seljast nú ört og maður á bíla-
verkstæði segir að sumir bifreiðarstjórar séu farnir að
hamstra bílfjöðrum. Götur bæjarins eru alsettar djúpum
giljum og eru brögð að því að bíldekk beiniínis skerist í
sundur á hvössum brúnum þegar heggur á felgum.
Hafnarfjarðarvegur er illur yfirferðar, sérsíaklega veg-
arkaflinn meðfram Fossvogskirkjugarði og suður að lækn-
um.
í»rír áætlunarbílar frá Steindóri brotnuðu sama dag-
inn í fyrri viku. Tveir á Keflavíkurvegi og einn við Kleif-
arvatn.
HANNES ÁHORNINU
VETTVANGVR DAGSINS
Tvær miklar umferðagötur ófærar — Miklabrautin
og Skúlagatan — Verður að malbika þær í sumar
— Enn minnst á Suðurgötu — Mikil umbót á um-
ferðamálum — Var Einar í Hvalsnesi settur undir
ritskoðun? — Fyrirspurn
í OKTÓBER 1956 birtist
grein í 5. tölublaði tímaritsins
Questions of Philosophy eftir
B. A. Nazarov og O. V. Grid-
neva undir fyrirsögninni ,,Hug-
leiðingar um hrörnun í leikrita
gerð og leikhúsmálum". —
Greinin var sögð vera ritdóm-
ur um fyrsta hefti af „Ritgerð-
ir um sögu sovét-rússneskrar
leiklistar“, sem gefið var út af
Vísindaakademíunni. í raun og
veru var hún þó ódulbúin til-
mæli um frelsi á sviði lista. Til
þess að þóknast yfirvöldunum
sögðu greinarhöfundar, að ekk-
ert raunverulegt sköpunarfrelsi
væri í auðvaldsþjóðfélögum, en
gæta þess jafnframt að sýna
fram á, að síðan 1936, þegar allt
eftirlit með listsköpun var sett
undir eina og sömu nefnd og
mjög var hert á eftirliti á þessu
sviði, hafi það heldur ekki ver-
ið til í Sovét-Rússlandi — þrátt
fyrir þá kenningu Lenins, að
„sérhver listamaður, hver sá,
sem telur sig slíkan, hafi rétt
til frjálsrar sköpunar í sam-
ræmi við hugsjón sína, og óháð
ur öllu öðru.“
Greinarhöfundar höfnuðu
eindregið þeirri hugmynd, að
nokkur hópur einstaklinga
hefði rétt til þess að hafa ein-
ræðisvald í listamálum. Þannig
hefði það verið á tímabili Stal-
ínsdýrkunarinnar, en nú væri
engin réttlæting fyrir því.
Kváðu þeir nauðsynlegt, að end
urskipuleggja nú alla stjórn í
listamálum.
1.
Greinin er gott dæmi um
vaxandi tilhneigingu til þess að
leita uppi tilvitnanir í Lenin í
þeim tilgangi að efla baráttuna
fyrir frjálslegri skilningi á hlut-
verki listamannsins í þjóðfé-
laginu og finna henni stuðning
í helgum ritum kommúnism-
ans. Eftirfarandi tilvitnun er
sérstaklega áhrifamikil, og
hafði hún þegar birzt í tveim-
ur greinum sama tölublaðs af
Soviet Music (maí 1956):
,,Það er óumdeilanlegt, að
bókmenntir eru sízt af öllu til
þess fallnar að lúta vélrænum
fyrirmælum, einhæfni, yfir-
drottnun meirihlutans yfir
minnihlutanum. Það er óum-
deilanlegt, að það er umfram
allt höfuðnauðsyn að tryggja
vítt svigrúm fyrir persónulega
sköpun, einstaklingsskoðanir,
svigrúm fyrir hugmyndir, í-
myndunarafl, form og efni.“
(VVorks, 10. hefti, bls. 28.)
Það er þó augljóst, að yfir-
völdin er ekki hægt að hræða
á svo einfaldan hátt að skír-
skota til orða Lenins. í rit-
stjórnargrein í Soviet Culture
frá 4. desember 1956 er ráðizt
harðlega á þessa lítt duldu
kröfu um algjört listfrelsi og
tímaritinu veittar ákúrur fyrir
að birta slíka grein. Afleiðingin
varð sú, að í næsta tölublaði
Questions of Philosophy viður-
kenndu ritstjórarnir, að þeim
hefðu orðið á alvarleg mistök
með því að birta greinina. Enn-
fremur vöruðu þeir lesendur
sína við því, að „alþjóðleg öfl“
notfærðu sér óspart fræðilegan
og teórítískan ágreining innan
Ráðstj órnarríkj anna.
2.
Sú staðreynd, að þessi „villu-
trúarverk“, skáldsögur, leikrit
og greinar, sem birtust á árinu,
er leið eða um það bil, voru
yfirleitt gefnar út, er ef til vill
merkilegri en það, að slík verk
voru samin. Samkvæmt núgild-
andi fyrirkomulagi verður allt
prentað mál, með fáeinum und-
antekningum, sem ákveðin eru
með lögum, að fara í gegnum
ritskoðun. Væri næst að ætla,
að upplausnarkenndin, sem
greip um sig eftir útskúfun
Krústjovs á Stalín, hafi einnig
náð til ritskoðaranna. Þangað
til fyrir skömmu síðan
höfðu þeir ekki féngið nein
fyrirmæli um, hvar setja
ætti takmörk hins nýja gagn-
rýnisanda, sem 20. flokksþingið
fæddi af sér. Þeir vissu ekki
fremur en rithöfundarnir, hve
langt hið nýja sjálfræði átti að
fá að þroskast.
3.
Undanfarna tvo mánuði hef-
ur birzt fjöldi greina í rússnesk
um blöðurn, sem sýna áhyggj-
ur yfirvaldanna vegna fram-
kominna villutrúarskoðana með
al menntamanna, bæði bók-
menntalegra og stjórnmála-
legra. Hin opinbera stefna er
nú sú að koma aftur á strangri
flokksstjórn og eftirliti í
menntamálum og stöðva upp-
gang and-stalinsherferðarinnar,
sem við liggur að sundri „sósíal
istaherbúðunum". Óbein merki
Þriðjci grein
Rússlandi
um mótspyrnu af hálfu mennta-
manna gefa ef til vill betri hug-
mynd um útbreiðslu hennar en
einstaka tilfelli um ókyrrð, sem
þegar hefur verið getið. Við
verðum að gera ráð fyrir, að
að baki hvers þess rithöfundar,
sem tekst að fá birt eindregin
mótmæli, standi margir fleiri,
er fylgi sömu eða jafnvel djarf-
ari skoðun. Eftirfarandi blaða-
greinar benda til þess, að það
séu ekki aðeins einstaklingar
heldur heilir hópar manna víðs
vegar um landið, sem hafa gerzt
sekir um villutrúarskoðanir.
Enda þótt slagorðinu „erlend-
ar“ skoðanir sé ófrávíkjanlega
beint að „einstaklingnum", er
ekki nema eðlilegt að gera ráð
fyrir, að áhyggjur yfirvaldanna
væru ekki svona áberandi mikl-
ar, ef svo væri.
4.
Hinn 30. nóvember birti
Pravda aðalgrein undir fyrir-
sögninni „Föðurlandsskyldur
rússnesku menntamannastétt-
arinnar", þar sem skýrt var frá
því, að í umræðum rússneskra
menntamanna heyrðust stund-
um raddir einstaklinga, sem
bæru vott um „óheilbrigðar og
rangar skoðanir“. Væri það:
skylda flokksstjórnarinnar að
eyða þessum „auvirðilega auð-
valdshugsunarhætti“ og „áhrif-
um erlendra hugsjóna" og
vernda „hugsjónakenningar
sósíalraunsæisstefnunnar“.
Fjórum dögum seinna skýrði
Pravda frá flokksfundi rithöf-
unda í Kiev, þar sem ræðumenn
fordæmdu „rotnaðar skoðanir
vissra einstaklinga", er „reyndu
að ófrægja afrek á sviði rúss-
neskra bókmennta og lista“
undir því yfirskini, að þeir
væru að berjast gegn persónu-
dýrkun. Þess var einnig getið,
sennilega öðrum villuráfandi
rithöfundum til viðvörunar, að
tveir þekktir rithöfundar og
flokksmeðlimir hefðu hlotið
þungar ákúrur og öðrum verið
vísað úr flokknum að sinni fyr-
„að viðhafa óflokkslegt og
strákslegt orðbragð“ og „rangar
og villandi athugasemdir í við-
ræðum“.
Löng ritstjórnargrein, sem
birtist sama dag í Soviet Cul-
ture, bar vott um, að margir
rithöfundar og listamenn litu
hýru auga víðtækara listfrelsi
í „auðvaldslöndunum“. Er það
sögð skylda gagnýnenda að
bæla niður þessar raddir og
bera saman „hina þrælslegu
undirgefni“ listamanna í auð-
valdslöndunum og „hið sanna
sköpunarfrelsi rússneskra lista-
manna“, sem einkennist af því,
eins og síðar segir í greininni,
að „listamaðurinn vísvitandi
helgar alla hæfileika sína, alla
orku sína, þjónustunni við hinn
mikla málstað að byggja upp
kommúnismann1 ‘.
Þegar þetta er haft í huga,
segir ennfremur í ritstjórnar-
greininni, er það furðulegt, að
inann bandalags rithöfunda í
Mosk\nt hafi verið borin fram
sú „nýstárlega" krafa, að „segja
skilið við sósíal-raunsæisstefn-
una“. Einnig hefði borið á því,
að sumir listgagnrýnendur
sýndu áhuga í impressionisma,
sem væri ótvírætt merki um
tilraun til þess að leiða lista-
menn af braut þjóðfélagsskyldu
sinnar. Væri það brýn nauðsyn
I (Frh. á 8. síðu.)
AÐ MINNSTA KOSTI tvær
götur í bænum hafa verið ófær-
ar á köflum undanfarna daga.
Það er út af fyrir sig ekki til-
tökumál, þó að gatnagerðin geti
ekki fylgzt með hinum öra
vexti borgarinnar, en í raun og
veru hefði þurft að loka þessum
tveimur götum, því að þær hafa
einna helzt líkst fenjum. Þetta
eru Miklabrautin og Skúlagat-
an. Hér er um að ræða einar
mestu umferðargötur í bænum,
og vitanlega þarf fyrst og fremst
að snúa sér að því að malbika
þær þegar gatnagerð hefst fyrir
alvöru í vor.
LÖGREGLAN LOKAÐI Aust
urstræti fyrir akstri úr Lækjar-
götu frá Kalkofnsvegi snemma
vetrar. Einstaka sinnum lokar
hún Austurstræti alveg fyrir um
ferð á völdin. Báðar þessar ráð-
stafanir hafa orðið til mikilla
bóta. Aksturinn frá Kalkofns-
vegi er alveg bannaður, og það
hefur gefizt mjög vel, þó að
stundum lengi það leiðina fyrir
bílana, en hitt bannið bindur
Ioks enda á „rúntaksturinn“,
sem hefur verið mjög leiðinleg-
ur og til trafala árum saman.
OFT HAFÐI ÉG á umliðnum
árum skrifað um þennan blett
á umferðarmemiingu Reykvík-
inga, en seint gekk. Um það er
ekkert að fást. Loksins er um-
bótin fengin, öllum til gagns og
engum til ógagns. Þannig er þró
unin og hún er bezt. Maður
verður ef til vill leiður á því að
vera að nöldra yfir því sama ár-
um saman, en loks fæst það
fram.
OG ENN VERÐ ÉG að benda
á nauðsynlega framkvæmd, sem
ég hef mjög oft áður talað um:
Suðurgatan. — Ég vænti þess,
að nú í sumar verði gerð gang-
stétt við Suðurgötu tjarnarmeg-
in, spilaur teknar úr lóðunum
með einhverjum hætti, eignar-
námi eftir mati ef ekki er hægt
að fá þær með öðru móti, og
síðan gerð gagnstétt á brekku-
brúninni og steinveggur með-
fram henni eða grindur úr járni
eins og settar hafa verið upp til
mikilla bóta í Bankastræti, á
Laugavegi og við Skúlagötuhús-
in.
HLUSTANDI sendir mér þess
ar línur: „Ég hlusta alltaf af
mikilli ánægju á þátt þeirra
Björns Th. og Gests „Um helg-
in“. Mér finnst þessi þáttur ein-
hver sá allra bezti, sem nokkurn
tíma hefur verið fluttur í út-
varpið. Síðastliðið sunnudags-
(Frh. á 8. síðu.)
Þýzkar pípur
Ver3 kr. 20,00, kr. 24,00, kr. 30,00,
kr. 30,00, kr. 48.00
Spánskar pípur
Verð kr. 15,00» kr. 43,50, kr. 47,00,
kr. 51,00, kr. 57,00
, Söluiurninn viS Amarhól