Vísir - 05.11.1956, Síða 7

Mánudaginn 5. nóvember 1956
VÍSIR
David JLaidlatv:
Orsakir og eöli
Undirróýin fyrst ay
frt>stt$í efntthttysley.
David Laidlaw, sem er Skoti, hefur ferðast víða um
Aust-Evrópu, og hefur einkum rannsakað áhrif sambýlisins
við Sovétríkin. Hann rekur hér orsakir Poznanóeirðanna í
júní 1956, bæði efnahagslegar og stjórnmálalegar, og bendir
á hve þær séu um margt hliðstæðar austur-þýzku uppreisn-
inni í júní 1953. í>ær hafi ef til \ ill aðeins verið mótmæla-
átök, en sanni þó um leið að hin undirokaða þjóð sé stað-
ráðin í að vinna aftur frelsi sitt.
Encla þótt pólskuni iðnverka-
mönnum, sem hófu verkfall í
vinnustöðvum sínum og íoru
íylktu liði um götur Poznan,
höfuðborgar þeirra héraða þar
sem áður var blómlegastur bú-
skapur í Póllandi, taskist ekki að
leysa fjötrana af þjóðinni, urðu
þessir atburðir til að skýra
viðhorf hennar. Þeir urðu frjáls-
um þjóðum enn ein sönnun
þess, að enda þótt slakað hafi
verið lítilsháttar á hörðustu
fjötrunum í kommúnistaríkjum
Austur-Evrópu_ verða þær
þjóðir að þola hina miskunnar-
lausustu nýlenduharðstjórn.
Pólverjar, sem öldum saman
hafa orðið að berjast gegn er-
lendri kúgun, sýndu það í síð-
ustu viku júní 1956, að komm-
únisminn hefur ekki veikt ást
þeirra á frélsinu.
Mikilvægi þessara atburða,
þar sem margir féllu og hundr-
uð manna sær’ðust, liggur fyrst
og fremst i því, að það vorv
vefká'mennirnir, sem kommún-
istar hafa litið á sem ,,brjóst-
fylkingu öreigastéttanna“, sem
stjórn alþýðulýðveldisins varð
a'ð „kveða til værðar" með
hersveitum sínum og skrið-
drekum.
E’fnahagslegar orsakir.
Orsök óeirðanna var fyrst og
fremst efnahagsleg'. Verka-
mennirnir heyrðust hrópa
„brauð“, og márgir báru spjöld
þar sem krafist var matar.
Þarna var um að ræða skyndi-
lega útrás fyrir óánægju og
greniju almennings, sem var að
örvæntihgu kominn vegna
hárra gjalcla lágra launa og'
ofætlaðra afkasta.
Undir rúmlega tíu ára stjórn
líommúnista hefur pólski þunga
iðnaðurinn verið rekinn vio
síharðnandi þvingunarkröfur,
sepá haft hafa alvar'ega skerð-
mgu lífskjara í för með sér.
Þegar slakað var á harðstjórn-
inni af Rússa hálfu sóttu Pól-
verjar fastar á lim frclsi on
nokkurt annað kommúnistaríki
í Austur-Evrópu. og dregið var
mjög úr áhrifuni leynilögregl-
unnar. En stjórninni hefrtv-'ekk'i
reynst kleift að samrpemá efn'á’-
hagsástand-ið ahda þéásarai''
þróunar.
Vaxaiuli óánægju gætti.
Um nokkurt skeið hafa yfir-
völdin viðurkennt að vaxandi ó-
ánægju gætt meðal þjóðarinnar,
og’ til þess að clraga úr almennrj
p'agnrýni vegna skörts á
neyzluvarningi hafa kommún-
jstaleiðtogarnir fvrir skömmu
birt skýrslur er áttu að sanna
mildar úrbætur á því sviði eftir
í\ð sex ára áætlunin hófst.
Séu þessar opinberu skýrslur
hinsvegar nánar athugaðar
kepiur í Ijós að matvælamagn-
ið er þar fyrst. og fremst miðað
við framleiðslu en ekki neyzlu
og kaupmáttur launanna reikn-
aður án þess tekið sé tillit til
þess atriðis er mestu varðar,
verðhækkunarinnar sem vöru-
þurrðin hefur valdið á frjálsum
inarkaði. Þar að auki er breitt
bil á milli lægri og hærri launa-
( flokka og hefur farið breikk-
andi á undanförnum árum.
1 Enda þótt meðallaun séu
I reiknuð þar 850 zloty á mánuði
. — 1 zloty jafngildir því sem
næst 4 kró’num íslenzkum —
viðurkenndi að’alritari pólska
I kpmmúnistaflokksins, Ochab, á
fuiidi flokkserindreka, sem
1 haldinn var í Varsjá í apríl-
mánuði síðastl. að mikill fjöldi
I verkamanna hefði enn ekki
meira en 500 zloty i mánaðar-
laun.
1900 zloty á mánuði
nægja ekki.
Fám vikum síðar segir svo í
grein eftir i'lokksmenn er birt-
ist í Zycie Gospoclarcze þann
20. maí s.l.: „Sá sem hefur að
eins 1,000 zloty um mánuðinn
vinnur ekki fyrir nauðsynleg-
ustu þörfum .... fjöldi fólks á
við ósegjanlega hörð kjör að
búa.“
| Kommúnistaleiðtogarnir
gagnrýna oft sín eigin glappa-
skot á þessu sviði, og Ochab
iviðurkenndi þau: „Það verður
| varla sagt, að við seni stjórnar-
1 flokkur höfum orðið við óskum
verkamanna um bætt lífskjör,
eða að sá þáttur þróunarinnar i
hafi orðið jafn ör og við gerðum j
okkur vonir um.“ !
Forsætisráðherrann, Cyran-;
kiewics, tók sér sjálfur ferð á
hendúr til Poznan í því skyni að
seía liina óánægðu; verkamenn
og vinna pólsku stjórninni og
flokknum aftur traust þeirra.
Jafnvel skömimi fyrir óeirð-1
irnar, eða í aprílmánuði, lét
hann svo um mælt i pólska
þinginu; að það ’væru stórir
bópar' starfsmanna' og verka-
manna, sem ekki hefóu: hlotið'
neinar kjarabætur "eða óveru-
Itgár síðan sex ára áæílurwn
ko’m til framkvæmda, og laun
j margra alls ekki hækkað að
; sama skapi og verðlagið. j
j
Stjórnmátalcg beizkja.
| ..Við getum ekki lofað
neinu,“ sag'ði hann. „Með árlegu
, fimm þúsund niilJjóna zlotys
, framlagi til launahækkana
reynist okkur ekki kleii't að
! verða við óvéfengjanlega rétt-
mástum/kröfum á þessu ári og
{ekki heldur á næsta ári svo
fullnægjandi sé.“
I Enda þótt óánægja verka-
mannanna sé f^'rst og fremst
efnahagslegs eðlis er undirrót-
in stjórnmálaleg beizkja. Að-
eins lítill hluti þjóðarinnar
styður í rauninni stjórn kom-
múnista, en á meðan Sovét-
ríkin balda valdi sínu yfir áður
sjálfstæðum ríkjum Austur-
Evrópu, heldur hún líka völd-
um. En öll tilslökun, allt sem
gefur til kvnna að kommúnista-
stjórnin eigi í vandræðum, hlýt-
ur að verða þeim sem bíða í
voninni hvöt til að hefjast
handa.
skyni að „veikja vald alþýð-
unnar“. Árið 1953 sagði austur- ’
þýzka stjórnin að „erlendir
erindrekar og undirróðurs-
menn“ ættu sök á uppþotunum.
Engu að síður hefur Varsjár-
stjórnin oftsinnis lýst yfir því,
að engin ,,undirróðurshreyfing“,
sem orðið geti verkfæri „er-
lendra erindreka“ fyrirfinnist í
Póllandi, þar sem öryggislög-
reglan hafi komið í veg fyrir að
slík hreyfing yrði skipulögð.
Ef til vill voru Poznanóeirð-
irnár aðeins mótmælaátök, en
þær eru engu að síður raun-
verulegt tákn, tákn þess að
pólska þjóðin sé staðráðin í að
vinna aftur frelsi sitt. Verka-
mennirnir í Poznan hafa —
eins og segir í vesturþýzka
blaðinu „General Anzeiger“ —
1 „skekið grindúrnar fýrir fanga-
Poznanóeirðirnar eiga það klefum sínum“.
sammerkt með uppreist Aust- j
ur-Þjóðverja í júní 1953, að
þær brutust út þegar stjórn
kommúnista hafði tekið upp
frjúlslyndari stefnu i innanrík-
ismálum. Og ekki er ólíklegt að
gagnráðstafanir pólsku stjórn-'
arinnar verði þær sömu og
austurþýzku stjórnarinnar eftir
uppreistina 1953.
Húsgögn
Stoíuskápar
Klæðaskápar
Kommóður
fynrliggjandi.
Húsgagnaverzlun
Guöm. Guðmundssonar
Laugavegi 166.
Kaupi ísl.
frímerki.
S. ÞORMAK
Sími 81761.
Lögreglustarfið aukið.
Fyrst verður starfsemi ör-
ýggislögreglunnar aukin mjög
um allt land. Nú þegar er öfl-
ugur lögregluvörður um allar
stjórnarbyggingar í Varsjá,
sömuleiðis um allar brýr yfir
Vistúlu og flokksskrifstofurn-
ar. Því. næst má búast við að ;
matvælaskammtur og framboð
neyzluvárning's verði aukinn.
Þá er og einkennilega líkt
orðalag yfirlýsingar pólsku
valdhafanna þann 29. júní 1956
og þeirrar sem birt var í Berlín
1953. Pólska yfirlýsingin sak-
aði „erindreka heimsveldissinna
og afturhaldssinnaða undirróð-
ursmenn" um að notfæra sér
efnahagslega örðug'Ieika til að
koma af stað óeirðum í því
úr eru heimsins mest verðlaunuðu úr. Engin úr eru betri
en LONGINES. Höggtrygg — vatnsþétt — sjálfvirk. Kaupið
LONGINES. Giftingarhringar á sama stað að allra ósk.
Einkaumboð: Guðni A. Jónsson, Öldugötu 11.
Bezt aö auglýsa í Vísi
Hurðarhúnar
ytri og irinri — upphalarahúnar, læsingar, lyklasvissar,
startsyissar og hnappar, Ijósasvissar, miðstöðvarsvissar.
Mikið úrval.
. Smyriti, Húsl SameinaBa
AðaÉTunour
Varðar
Aðalfiifijiiur ve.i'ðtii* haldinn í LandsmáBa-
féiaglsui1 Verði i Sjálfstæðishúsinii þriðju-
linn 6. nóvember kl. 8,30
FUNDAREFNI:
1. Skýrsla stiórnarinnar
2. Reikningar félagsins
3. Stjórnarkjör
4. Kjör í íulitróaráfi
5. Félagsmál.
VarSaríélagar, fjðímennið á fundinn.
Stjórn VarSar.
I