Morgunblaðið - 04.12.1951, Blaðsíða 2

2
morcunblÁðið
Þriðjudagur 4. des. 1951.
Áskrifksátaníli
|ó faékin sje ek!
í DAG á 90 ára afmælisdegi ||^|| vÍð TÓiliaS GiiðsftUglflSSOBl
Hannesar Hafsteins, kemur út á _
vegum Helgefellsútgáfunnar ný slíaid seuin asnsi
■útgáfa af ljóðum hans. Það er
"Tómas Guðmundsson skáld, sem
sér um útgáfuna og ritar for-
sínáia. í því tilefni sneri Morgun-
fciaðið sér til Tómasar og ræddi
við bann um skáldið Hannes Haf-
stein og hina nýju útgáfu.
— Þér haíið séð um þessa út-
gáfu af Ljóðabók Hannesar Haf-
steins?
— Það er aðeins að nafninu til.
-Skóldið bjó sjálft ljóð sín undir
prentun 1916 og eftir þann tíma
cntist Hannesi Hafstein ekki
tieilsa til að fullyrkja nokkur ný
kvæði. Hins vegar hef ég lengi
haft mikinn hug á að íá gefið
■út sæmilegt úrval af því, sem
-eftir hann liggur í óbundnu máli,
ræðum, ritgerðum o. fl., og ég
tilakka mjog til að fá að vinna
að því verki. Væntanlega kemur
sú bók út á næsta ári.
.SKÁLÐIÐ OG MAÐURINN
«ANNES HAFSTEIN
— Já, það er ekki að eía, að
slíkt úrval yrði mjög fróðlegt,
ekki hvað sízt um manninn og
Jjjóðarleiðtogann Hannes Haf-
-stein.
— Vissulega. En 'þó er rétt að
hafa það í huga, að líklega er það
mjög óvenjulegt í veraldarsög-
unni að tvær verur —• ef svo
mætti að orði kveða — hafi
reynst hvor annarri holiari og
-trúrri en maðurinn og skáldið í
•Hannesi Hafstein. Það var stjórn-
málamaðurinn, höfðinginn og
Jjjóðarforinginn Hannes Haf-
stein, sem af sjaddgæfu raunsæi
og vammlausum trúnaði beindi
allri sinni orku að þeirri endur-
reisn, sem h'ann hafði sjálfur
troðað þjóð sinni í ljóðum sín-
um.
WYRJAÐI UNGUR
AÐ YRKJA
— Og Hannes Hafstein fór
snemma að yrkja?
— Já, hann fór 18 ára gamall
*túdent til Kaupmannahafnar og
Uafði þá þegar birt kvæði eftir
sig, t. d. í tímaritinu Nanna, sem
-Jón Ólafsson gaf út og í blöð-
unum Skuld og Þjóðólfi. Og frá
Þeim tíma er kvæðið Astarjátn-
ing til íslands, sem byrjar á þess-
urn yndislegu ljóðlínum:
Hannes Hafstein.
(Myndin er eftir málverki Kristínar Jónsdóttur).
rits venjulega talin tákna upp-
haf realismans í íslenzkum bók-
menntum og vissulega cr það
líísviðhorf, sem setur einkum
svip sinn á ritið mjög i ætt við
þá raunsæisstefnu, sem Brandes
var höfuðfullti'úi fyrir, en hann
flutti um þessar mundir við há-
skólann hina frægu fyrirlostra
sína um evrópskar bókmenntir
á nítjándu öldinni, og urðu beir
Hannes og Brandes þá þegar
handgengnir. Þeir skrifuðust t.d.
lengi á og mig minnir að Vil-
hjálmur Þ. Gíslason hafi fyrir
fáum árum lesið sýnishorn af
bréfum þeirra í útvarpinu.
HÓLMGANGA Vlf) ÍSI.ENZKT
tísti yngstu skáldakynslóðarinn-
ar? — Og þessi kvæði komu ekki
aðeins með nýja lífstrú og bjart-
sýni — þau komu einnig með
nýtt hljóðfall og nýtt tungutak
inn í bókmenntirnar. Hvað hald-
ið þér annars að margir veiti því
athygli, að sum þeirra kvæða,
sem enn eru á hvers manns vör-
um, svo sem Skarphéðinn í brenn
unni, Ég berst á fáki fráum, Við
Valagilsá, Nei, smáfríð er hún
ekki, Kaldadalskvæðið og hið
yndislega Ijóð um Jónas Ilall-
grímsson: „Þar sem háir hólar“,
eru öll ort af hinu tvítuga þjóð-
skáldi úti í Kaupmannahöfn? Það
hefur enginn íslendingur oit jafn
góð kvæði á þeim aldri.
Ég elska þig bæði sem móður og
mey,
sem mögur og ástíanginn
drengur.
■Og þar sem hann kemst enn-
fremur svo að orði:
Ég óska þess næstum, að
óvinaher
þú ættir í hættu að verjast,
svo ég gæti sýnt þér og sannað
þér
hvort sveinninn þinn þyrði ekki
að berjast.
Ég, efast ekki um, að margur
ungur, stúdent hafi.kvatt ættjörð
fína í fyrsta sinn með svipuðum
ástarhug, en það hefur víst eng-
urn þeirra tekizt að „skja!festa“
hann með svo eftirminnilegum
hoitti —: og standa við hann.
ÞJÓÐSKÁLD
—• Það má þá ætla að Hanncs
hafi snemma orðið þjóðkunnur af
kveðskap sínum?
— Já, það voru fjórir Hafnar-
stúdentar, sem gáfu út Verðanda
1882, þeir Hannes Hafstein, Einar
Hjörleifsson (Kvaran), Gestur
Pálsson og Bertel E. Ó. Þorleifs-
son en móðurbróðir Hannesar,
Tryggvi Gunnarssön, sá sjaldgæfi
ágætismaður, mun hafa staðið
straum af kostnaðinum við fyrir-
tækið. Eh — sem sagt — um leið
Kjg Verðandi kernur úf er Hannes
fiafstein orðinn þjóðskáld. í bók-
jmenntasögunni er útlíoma þ t-'SScl
VOLÆÐI OG SINNULEYSI
— Hannes Hafstein hefur þá
verið rúmlega tvítugur þegar
hann gaf út Verðanda.
— Já, rúmlega tvítugur, og eru
þó sum kvæðin, sem þar
birtust, áður prentuð. En nú skal
ég sýna yður, hvernig Verðandi
byrjar. Þér takið eftir því, að
upphafs kvæðið er pientað með
breyttu letri. Það er m. ö. o. eins-
jkonar prógrarakvæði, og pró-
: grammið er hvorki meira né
minna en styrjaldaryfirlýsing —
hólmganga við íslenzkt volæði og
sinriuleysi:
Ég elska þig, stormur, sem geysar
um grund
og gleðiþyt vekur í blaðstyrkum
lund,
en gráfeysknu stofnana bugar og
brýtur
og bjarkirnar treystir um leið og
þú þýtur.
Og hér er líka kvæðið utri Kalda-
dal:
Ég vildi það yrði nú ærlegt regn
og íslenzkur stormur á Kaldadal.
Það hlaut sannarlega að vera
steinrunnin æska, sem ekki varð
eldlega snortin af svo nýstárleg-'
um og heillandi ungæðisskap. Já,:
hvað segið þér um að bera þessi
blóðheitu logandi kvæði saman
við þá andlegu bláfátækt, sem:
lim stundarsakir virðist einkenna
svo margt af hinu volaða gerfi-
FYRSTA LJÓÐABÓKIN
— En hvenær gaí svo Hannes
Hafstein út íyrstu Ijóðabók sína?
; — Fyrsta Ijóðabók Hannesar,
Ýmisleg ljóðmæli, kom út 1893
og þar er sem sagt að finna
mörg kunnustu og beztu kvæði
hans. Það verður ckki séð að
hann hafi sinnt skáldskap veru-
lega fyrstu árin eftir heimkom-
una, enda er hvo t tveggja, að
Hannes Hafstein var að eðlisfari
mikill athafnamaður, sem rækti
embættisstörf sín af mikilli sam-
vizkusemi, og viðbrigSin senni-
lega erfið eftir Hafnarveruna
fyrir slíkan eldhuga sem Hannes
var þá.
Ég minnist þess líka að hafa
lesið ræðu, sem Ceorg Brar.des
flutti á sínum tíma — árið 1900
að mig minnir —, en þar kvartar
hann yfir því, hvað íslenzkt fá-
menni og deyfð sé skáldunum
mikill fjijtur um fót, svo að jafn-
vel afburðamer.n í þeirra hópi
eins og Hannes Hafstein setjist í
helgan stein, vcgna þess að þeim
berist engin örvun eða hvatning.
Reyndar átti hann enn eftir að
yrkja sum sín kunnustu og stór-
brotnustu kvæði svo sem alda-
mótaljóðin, „í hafísnum“ og
mörg Ileiri. En hér eftir verða þó
stjórnmálin og þjóðarforustán
höfuðviðfangeefni iians eins og
kunnugt er. Sú saga verður auð-
vitað ekki rakin í stuttu blaða-
viðtali, en ekki þætti mér ósenni-
Framh. á bls. 12.
FYRIRTÆKI það er hjer á árun-
um ætlaði að gefa út ísienska al-
fræðibók, hefur tepað máli í
Hæstarjetti er einn af þeim
mönnum höfðaði gegn því, er
vann að áskriftaspfnún bókarinn- I
ar. Málið var höfðað trl greiðslu
' jkuldar fyrirtækisins við áskrifta
safnandann.
Fyrrtækið, sem að útgáíu al-
t'ræðiorðabókarinnar stendur,
aeitir Fjölsvinnsútgáfan, en fyri'r '
svarsrr-enn þess eru þ°ir Jónas •
3veinsson, læknir og Árni Frið- j
■iksson, fiskifræðingur og er
•nálið höfðað gegn þeim af Ing-
álfi Jónssyni, kennara írá Prest-
bakka,
Forsaga málsins cr i stuttu'
máli þessi:
UMBODSLAUN 10%
í ársbyrjun 1945 tók Ingólfur
rð sjer söfnun áskrifenda að ál-
fræðibókinni. Kveðst hann
rafa samið um þetta við Jónas
Sveinsson, lækni. og hafi þóknun
til sín verið ákveðin 10% af verði
beirra bóka, er hann fengi áskrif-
endur að. Er hann í fyrsta sinn
ifhenti Jónasi skrá yfir áskrif-
endur þá, er hann hafði safnað,
hafi Jónas getið þess, að nokkur
hluti þóknunarinnar yrði greidd-
ur strax, en eftirstöðvarnar eigi
fyrr en bókin ka?mi út, en það
hafi verið ákveðið að yrði á ár-
inu 1945. Síðan hafi sjer verið
greiddur nokkur hiuti þóknunar-
innar, en gefin viðurkenr.ing fyr-
ir eftirstöðvunum. Ritið hafi hins
vegar ekki verið gefið út á árinu
og útgáfa þess sje enn ekki hafin
og óvíst sje, hvort það muni nokk
urn tímann verða geíið út.
í undirrjetti urðu dómsniður-
stöður þær að Fjölsvinnsútgáfan
var dæmd til greiðslu launanna
fyrir áskrifendasufnunina.
Sjónarmið stefnanda var að
hann sje ekki skyldugur til að
bíða lengur eftir greiðslu laun-
anna. Stefndu telja greiðslu ekki
fallna í gjalddaga.
DÓMSORÐ HÆSTARJETTAR
Hæstirjettur staðfesti dóm und
irrjettar og segir m.a. í forsend-
um dómsins:
Áfrýjendur, Jónas Sveinsson og
Árni Friðriksson, hafa skotið
máli þessu til Hæstarjettar með
stefnu 28. febrúar 1950, aðfengnu
áfrýjunaxleyfi 17. s. m. Krefjast
þeir sýkr.u að svo stöddu af öll-
um kröfum stefnda og málskostn
aðar úr hendi hans fyrir báðum
dómum eftir mati Hæstarjettar.
Stefndi krefst staðfestingar
hjeraðsdóms með þeirri breyt-
ingu, að höfuðstóll dómkröfunn-
ar lækki í kr. 4576.00. Þá krefst
hann og málskostnaðar úr hendi
áfrýjenda í Hæstarjetti eftir
rnati dómsins.
Þegar litið er til þess, hversu
langur dráttur hefur orðið á út-
gáfu alfræðibókarinnar^ verður
að telja, að krafa stefnda um
laun fyrir áskriftasöfnun sje í
gjalddaga fallin, enda hefur ekki
verið sýnt fram á, að þetta starf
stefnda hafi verið þannig af hendi
leyst, að valda eigi lækkun eða
niðurfalli kröfu hans. Ber því að
staðfesta hjeraðsdóminn með
þeirri lækkun á höfuðstól dóm-
kröfunnar, er að framan getur.
Eftir þessum úrslitum þykir
rjett, að áfrýjendur greiði stefnda
málskostnað fyrir Hæstarjetti.
WASHINGTON, 3. des.: — Banda
ríkjamenn hafa sent út í heim-
inn fljótandi útvarpsstöð. Hún ér
um borð í 10 þús. smálesta skipi,
sem sendir til þess hjara heims-
kringlunnar, sem aðrar stöðvar
Bandarikjanna ná ekki tii,
Sænsk hus til Israel.
STOKKHÓLMI — Israelsmenn
hafa keypt tilbúin sænsk hús fýr
ir 12 milljónir sænskra krónía.
Afgreiðslu þeirra Verður jokjið
eftir 8 mónuði o'g helmingur
kaupverðs verður greiddur i doll
urum.
AKUREYRI, 3. des.: •- Kantötu-
kór Akureyrar hafði hljómleika
í Nýja Bíó á Akureyri s.l. laúg-
aidag á vegum Tónlistarfélags
Akureyrar. Voru það fjórðu vg
síðustu tónleikar félagsins á
þessu ári.
Tónlistarfclag Akureyrar hef-
ur aldrei áður samið um tónleika
við aðila innan bæjarin§ fyrr en
nú, enda aðaitilgangur þess að
stuðla að þvi að hi . ð koini er-
lendir _og innlenun- tónlistar-
menn. Ut af þessu vsr þó brugð-
ið í þetta skipti, í tiiei'ni af rex-
tugsafmæli tóknskáldsins Björg-
vins Guðmundssonar og hinni
glæsilegu söngfcr Kantötukórs-
ins á s.l. vori.
Viðfangsefnin vovu telcin úr ut-
anlands söngskrá kórsins, þæítir
úr strengleikum og Mótslögin
svo nefndu. Stjórrtaði Áskell
Jónsson þeim lögum, en tónskáld-
i'ð, strengleikaþáttunum, er voru
meiri hluti söngsk; á'i arsár. Und,-
irleik þar annaðist frú Lena Ott-
ersted.
Húsið var fullskipað tilheyr-
endum, er tóku söngnum með
miklum ágætum, enua var hann
allur hinn prýðilegasti, einkufn
vakti síðasti hluti strengleika af-
ar mikla hrifningu.
Einsöngvarar voru . frú Helga
Jónsdótfir, Hermann Stefánsson,
Sverrir Pálsson og Jóhann Kon-
ráðsson. Var sérstsklega söng
hans tekið með mikium fögnuði.
Er söngskráin hafði verið
tæmd, söng kórmn að síðustu
þjóðsönginn.
Báðum söngst.jórunum bárust
blóm. — H. Vald.
-------------------- J
Á ÞESSU ári hafa þrír fiskibátar
verið keyptir tii Vestmanna-
eyja. Er einn þeirra kominn, ann-
ar á leiðinni frá Danmörku, og
endanlega var gengið frá kaupum
þess þiiðja fyrir skemmstu. Eru
bátarnir 46 til 66 rúmlestir að
stærð.
Sá þessara báta, sem íyrstur
kom til landsins, er Sigurfari,
eiga Óskar Ólafsson og Einar Sig-
urjónsson. Er báturinn 46 rúm-
lestir með 150 hestafla Grenaa-
vél. Annar bátanna, Erlingur HI,,
er á leið til Eyja. Eigandi han3
er Sighvatur Bjarnason, skip-
stjóri og útgerðarmaður. Erling-
' ur er 66 rúmlestir og líka með
Grenaavél, 180 hestafla.
Gengið hefur verið frá kaupurn
þriðja bátsins, sem þeir eiga í fé-
lagi Jóhann Pálsson, skipstjóri og
útgerðarmaður og Ágúst Matthíaa
son, útgerðarmaður. Þessi bátur
er 46 rúmlestir með 150—180 hest
afla Hundestcvél. Óvíst cr hve
nær báturinn siglir heim og eins
hvert nafn hans verður.
Jóhann Þ. Jósefsson, alþingis-
maður, aðstoðaði eigendurna við
ú.tvegun nauðsynlegra leyfa, er»
jafnframt hafa bankarnir og fjár-
hagsráð sýnt málinu lofsamlegan
skilning á knýjandi þörf útvegs-
manna fyrir stærri fiskibátum,
þar eð stöðugt þarf að sækja
lengra á miðin.
Þá er Vestmannaeyjabáturinrs
Sjóstjarnan um það bil að leggjja
af .stað hóim frá skipasmiðastöð-
inni í Grönaá; bar kem frairi hejf-
ur farið enrhir'hvcnrirrg á bátnum
og ný 22 hestafla Grennavél með
i vökvaskiptingu a skrúfu, sett í
hann.