Morgunblaðið - 29.03.1973, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. MARZ 1973
17
Áætlanir brezku stjórnarinnar
um stjórnskipan á Nordur-írlandi: II
Eftir
Margréti R.
Bjarnason
Dagrinn eftir að brezka ríkisstjórnin birti áætlanir sínar um stjórnskipan Norðnr-lrlands í franitíðinni komn ýinsir
hel'/.tu leiðtogar mótnuelenda saman til fundar til þess að ræða bær. Á ftmdi þessum var á.kveðið að vinna gegn
þessum áætlunum og höfðu þeir William f raig og séra lan Paisiey forystu um þá stefnu. Mynd þessi var tekin
eftir fundinn. sem haldinn var i Stormontkastala. Á honum má sjá frá vinstri séra Paisley, Ernest Baird i'ir Vangu-
ar hreyfingunni. L. P. S. Orr, höfuðsmann, leiðtoga þingmanna sambandsins á brezlia þinginu, Cecil Harvay úr
Vanguard og loks W'iiliam Craig, leiðtoga þeirrar hreyfingar, sem er með Jieim öfgafyllstu meðal mótmælenda.
Tryggt að mótmælendur
geti ekki orðið einráðir
um stjóm landsins
t hinni Hvitu bók brezku rikis-
stjórnarinnar, — áætlununum um
framtíðarskipan mála á Norður-tr-
landi er veigamesta atriðið, að sett
verður á Iaggirnar nýtt þing á N-
frlandi í stað þess sem áður var.
Skal það vera ein deild, skipuð 80
þingmönmun, sem kosnir verða hlut-
fallskosningu og fara kosningar fram
svo fljótt, seni við verður komið.
N-trlandsmálaráðherra ákveður
kjördag og hefur William Wliitelaw
látið að því liggja, að hann geti orð-
ið í sumar eða snemma næsta haust.
Miðað verður við þá kjördæma-
skipan, sem gilt hefur fyrir kosning-
ar til neðri málstofu brezka þings-
ins, þar sem N-írland á og mun
áfram eiga tóif fulltrúa.
I Hvítu bókinni segir, að ætti að
miða kosningarnar við einmennings-
kjördæmi eins og tíðkast í Bretiandi,
mundi það tefja mjög fyrir þvi, að
þær gætu farið fram. Til þess að
tryggja réttláta kjördæmaskiptingu á
N-lrlandi, þyirfti nefnd sérfróðra,
hlutlausra aðila að fjalla um það mál
— og starf hennar, sem vafalaust
yrði bæði flókið og viðkvæmt,
mundi taka lamgan tíma. Þess beri
og að gæta, að martgvísleg rök mæli
gegn eimenningskjördæmum.
Hið nýja þing á að koma sér sam-
an um eigin starfsaðferðir og þing-
sköp í samvinnu við ráðherra N-ír-
landsmáia og þarf i þeim efnum
hvorki að taka mið af brezka þing-
ingu né gamla Stormont-þinginu.
Nefndaskipan skal vera með þeim
hætti, að bæði fiokkar mótmælenda
og kaþólskra eigi þar fulltrúa i hlut
falli við þingmannatðlu sina. Fyrlr
hverri nefnd verði kjörinn formað-
ur, einnig úr hópi þingmanma og
skuli formenn nefndanna einnig
skiptast milli kaþólskra og mótmæl-
enda. Sameiginlega eiga nefndafor-
mennirnir siðan að mynda fram-
kvæmdastjórn N-írlands.
Til samanburðar má geta þess, að
Stormont-þingið, sem sent var I leyfl
fyrir ári, var að mestu sniðið eftir
brezka þinginu. Þar voru í neðri mál
stofu 52 þingmenn og höfðu mótmæl
emdur haft þar töglin og hagldimar i
rúmlega hálfa öld, þar sem þeir voru í
meirihluta og kjördæmaskipan með
þeim hætti, að kaþólskir fengu ekki
þann fjölda þingmanna, sem þeim
bar hlutfallslega miðað við fólks-
fjölda. Nú breytist þetta og þar sem
nefndarformönnunum, jafnt sem öðr
um nefndarmönnum, verður skipt
milli flokka, verður tryggt, að mót-
mælendur verði ekki einráðir um
stjórn landsmálanna.
Embætti N-lrlandsmálará ðherra
brezku stjómarinnar verður áfram
við lýði, í breyttri mynd þó frá þvi
sem nú er. Hann mun áfram hafa til
umráða stjómardeild og skrifstofur,
bæði í London og Belfast, þannig að
hann geti jöfnum höndum sinnt
skyldum sinum við N-lrland og
brezka þingið og ríkisstjórnina. Hins
vegar verður embætti landstjóra
hennar hátignar lagt niður.
Um framkvæmdastjórnina segir,
að hana verði að skipa aðilar, sem
reiðubúnir séu til að vinna saman
að velferð samfélagsins með friðsam
legum hætti. Gert er ráð fyrir eið-
töku framkvæmdastjórnarinnar eða
einhveo-s konar yfirlýsingu, þegar
hún tekur við embætti. Sömuleiðis
er gert ráð fyrir, að ráðherra skipi
nefndarmenn formlega og að formað-
ur framkvæmdastjóT’narinnar verði
jafnframt forseti þingsins.
Endanlegt löggjafarvald í öllum
málum N-lrlands verður hjá brezka
þinginu, svo sem áður var. Reynsl-
an var hins vegar sú, að brezka þing
ið fór mjög varlega í að notfæra sér
þann rétt, að margra áliti of var-
lega. Því hefur oft verið haldið
fram, að hefðu Bretar tekið fyrr
fram fyrir hendur Stormont-þing-
inu og stjórninni, hefði ástandið
á N-frlandi aldrei orðið svo slæmt,
sem raun ber vitni. Orðalag áætlan-
anna bendir til þess, að sami háttur
verði á hafður og áður, að brezka
þingið grípi ekki inn í mál n-írska
þingsins nema í neyðartilvikum eða
að ósk framkvæmdastjórnarinnar,
þó að íhlutunarréttur þess sé óve-
fengjanlegur.
Hins vegar verða nú fleiri mál en
áður eingöngu í höndum brezka
þingsins og stjórnarinnar, og er það
mikilvægast, að öryggismál og veru
legur hluti lögreglumála heyra þar
undir svo og skattamál öll, kosning-
ar og meiri hluti dómsmála en áður,
þar á meðal skipanir í öll dómara-
embætti.
öll lög, sem n-írska þingið sam-
þykkir fara fyrir ráðherra N-fr-
landsmála, sem síðan sendir þau til
drottningar til undirskriftar eða fyr-
ir brezka þingið, ef hann telur þau
þess eðlis, að því beri um að fjalla.
Afnumin verða nú hin svonefndu
„Special Powers" lög, sem beitt hef-
ur verið gegn hryðjuverkamönnum,
en þess farið á leit við brezka þing-
ið, að það setji ný lög fyrir N-ír-
land í sama augnamiði, og skuli þau
óyggjast á skýrslu Diplock-nefndar
innar.
Af málum, sem að öllu jöfnu
munu eftir sem áður heyra undir
n-írska þingið, má nefna heilbrigðis
mál, félags- og tryggingamál, atvinnu
mál, mennta- og menningarmál, land
búnað, iðnþróun, áætlanagerð og
skipulagsmál.
Sérstaklega er kveðið á um, að
þingið skuli ekki setja nein lög, sem
mismuni íbúunum á einn eða annan
hátt né mega stjórnardeildir gera
neinar slíkar ráðstafanir.
Sérstök ákvæði eru í áætlununum
um mannréttindi og skyldur einstakl
inga, eins konar mannréttindasátt-
mála N-írlands, — og skipun sér-
stakrar nefndar, sem á að fylgjast
með því, að hann sé í heiðri haid-
inn. Þar er meðal annars kveðið á
um persónufrelsi manna innan
ramma laga, frelsi til að halda fram
með friðsamlegum hætti hvers kyns
skoðunum í stjórnmálum og þjóðfé-
lagsmálum, enda viðurkenni hver og
einn sama rétt annarra og minni-
hluti hafi ekki heimild til að neyða
meirihluta til að taka við skoðun
sinni; rétt manna til verndar gegn
frelsisskerðingu af völdum ofbeldis,
kúgunar eða afskipta annarra, enda
virði menn lög og rétt, jafnvel þótt
þeir séu þeim ekki sammála og að-
stoði við lagaframkvæmd; rétt til
bóta og tækifæra sem samfélagið
hefur upp á að bjóða, enda taki
menn þá virkan þátt í starfsemi sam-
félagsins og inni af hendi tilskilda
skatta og skyldur. Sömuleiðis eru
ákvæði um það hvernig komið skuli
í veg fyrir misrétti á ýmsum tiltekn-
um sviðum, svo sem í húsnæðis- og
atvinnumálum.
1 mannréttindakafla Hvítu bókar-
innar er sérstaklega rætt um þann
ágreining, sem ríkt hefur um tilvist
og stöðu n-írska ríkisins, allt írá
stofnun þess. Er tekið fram I því
sambandi að allir íbúar N-írlands
geti óttalaust haldið fram pólitísk-
um skoðunum sínum en hvorki ein-
staklingar né samtök geti vænzt þess
að fá að halda þvi fram eina stund-
ina, að starfsemi þeirra sé stjóm-
málalegs eðlis, og grípa síðan við
fyrsta tækifæri til ofbeldis og und-
irróðurs. Sennilega er þetta eitt af
þeim ákvæðum, sem liggja til grund
vallar þeirri afstöðu „provisional"
IRA að hafna áætlununum með öllu.
Alla vega var haft eftir talsmanni
þessa arms fyrir nokkrum dögum, að
ekki kæmi til greina að hætta
hryðjuverkum nema stjórnmálasam-
tökin „Sinn Fein“ fengju að taka
þátt í stjórnmálastarfi á N-lrlandi,
en þau hafa verið bönnuð þar. Gæti
verið fróðlegt að sjá hvað gerðist, ef
báðir armar irska lýðveldishersins
legðu niður vopn og hættu að starfa
— og létu við sitja að láta Sinn
Fein halda uppi venjulegri stjórn-
málabaráttu. Til þess er víst lítil
von. Armarnir „provisional“ og „off
icial“ Sinn Fein hafa ekki einu sinni
getað starfað saman undanfarin ár,
hvað þá, að þeir gætu starfað eðli-
iega með eða móti örðum stjórnmála
flokkum.
Þeir, sem standa að Sinn Fein
gætu á hinn bóginn stofnað nýjan
eða nýja stjórnmálaflokka og farið
þar að dæmi ýmissa forystumanna
mótmælenda, sem hafa með þá Willi
am Craig og séra Ian Paisley i
broddi fylkingar lýst þvi yfir, að
þeir muni stofna nýjan stjórnmála-
flokk, taka þátt í kosningunum til
hins nýja n-írska þings og sjá svo
til, að nefndir þess verði óstarfhæf-
ar með öllu. Þannig hyggjast þeir
koma í veg fyrir, að ofangreindar
áætlanir nái fram að ganga.
Spurningin er nú, hvort landsmenn
fylgja þessum öfgamönnum beggja
aðila og halda áfram að berast á
banaspjót eða hvort nægilega margir
N-frar hafa fengið nóg af hemaðar-
ástandi undanfarinna ára og gera sér
ljóst, að mál þeirra verða aldrei leyst
svo öllum líki. Eina von þeirra um
mannsæmandi líf, laust við ógnir hat-
urs og hryðjuverka felst í málamiðl-
un á borð við þá, sem hér hefur verið
skýrt frá.