Morgunblaðið - 20.10.1977, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. OKTÓBER 1977
Leyndardómar
Rey kj avíkurborgar
Hafliöi Vilhelmsson: LEIÐ
TÓLF HLEMMUR FELL. 200
bls. Örn og Örl. hf. Rvík. 1977.
LEIÐ tólf HLEMMUR
FELL er skemmtileg skáldsaga,
kjörin til að lesa sér til afþrey-
ingar: viðburðarík, spennandi,
raunsæ. Spennandi — er þetta
þá eldhúseyfari? Öðru nær. Ef
til vill er öruggara að taka fram
að orðin »skemmtileg« og
»spennandi« eru ekki sögð sög-
unni til lasts. Northrop Frye
segir að göð list eigi að gleðja,
geri hún það ekki hafi eitthvað
brugðist. Aðrir telja að smekk-
ur almennings sé svo lágur að
góðir höfundar geti ekki lotið
svo lágt að beygja sig undir
hann. í hvoru tveggja felst
sannleikskorn. Hitt svo annað
mál að það er ekki aðeins ein-
staklingsbundið hvort og
hvenær skrifaö er fyrir hinn
almenna lesanda heldur líka
stefnubundið. Mergurinn máls-
, ins er sá að abstraktlisf og
framúrstefna, sem- gat virst
nokkuð lpftkennd fyrir sjónúm
hins almenna lesanda, er ekki
lengur i tísku heldur realismi
sem höfðar til almenníngs:
ungu skáldin telja sér skylt að
skrifa fyrir »fólkið«. Það er í
anda þeirrar stefnu sem Hafliði
Vilhelmsson skrifar bók sína.
Stefna getur verið hvati og örv-
að til innblásturs en henni ber
aldrei heiður að bók heldur
höfundi. Hafliði er hress og kát-
ur ungur höfundur, ódeigur,
ófeiminn, hreinn og beinn og að
mínu viti hleypidómalaus. Saga
hans geymir lífssannindi.
Sögusvið hans er Reykjavik
með sínu fjölbreytilega mann-
lífi. Sagan gerist inni í húsum,
á götum úti, inni á skemmti-
stöðum, í strætisvögnum, auk
þess sem vinnustaður einn
kemur talsvert við sögu. Per-
sónur eru gríðarmargar — á
öllum aldri og af öllum mann-
gerðum, og að því leyti er þetta
breið skáldsaga. En í megin-
dráttum er þetta saga af ungu
fólki, lífsstíl þess og lifnaðar-
háttum. Aðalsöguhetjan, Þor-
lákur, er ungur stúdent; nennir
þó hvorki að nema í háskóla né
vinna fyrir sér — dæmigerður
ábyrgðarlaus ungur gepill.
Hann vill aðeins slæpast og
slugsa, drekka, stunda Klúbb-
inn, sofa hjá. Framtíðin veldur
honum síður en svo áhyggjum,
hún er naumast til i hugskoti
hans. Félaga velur hann í sam-
ræmi við áhugamál. Hann hef-
ur verið til heimilis hjá móður
Bókmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
sinni, ekkju; á enda engan ann-
an að. Möðirin á gamalt og yfir-
gefið hús vestur í bæ. Þangað
flyst Þorlákur með dræmu leyfi
móður sinnar — i þeim vænd-
um að lifa lifinu eins og hann
helst kýs; auk þess sem kerling-
in fer í taugarnar á honum.
Fluttur í gamla húsið tekur
hann til óspilltra málanna að
njóta fengins frelsis og eyða
peningum sem hann hafði unn-
ið í happdrætti. Kunningjarnir
hópast að honum. Þarna er
haldið parti á hverju kvöldi,
drukkið, hass reykt að minnsta
kosti einu sinni, alltaf plötur á
fóninum. Svo er haldið í Klúbb-
inn, reynt að húkka steipu til að
sofa hjá. En það gengur nú mis-
jafnlega, stundum tekst það en
oftar ekki. Þrá Þorláks til
veikara kynsins er þvi síður en
svo fullnægt þrátt fyrir frelsið
og fyrir kemur að hann öfundar
þá sem eiga kærustu. Pen-
ingarnir taka nú að eyðast og
dag einn neyðist stúdentinn til
aó fá sér vinnu — í verksmiðju.
Þar tekur hann að skjóta sér í
simastúlkunni og fær ástleitn-
ina endurgoldna. Samdráttur-
inn þróast og brátt eru þau far-
in að vera saman »á föstu«.
Stúlkan flyst heim til hans með
saumavél sina og annað kven-
legt dót sem húshaldi viðkem-
ur. Sýnir hún þá á sér annan
flöt en Þorlákur hafði þekkt á
ungum stúlkum þvi hún reynist
bæði frek og ráðrík, sparsöm og
yfirhöfuð hin mesta búkona, en
að sama skapi lítil sekskaps-
dama. Fyrri félagar hröklast á
braut og þegar komið er upp i
rúm á kvöidin er tekið að ræða
fjármál — íbúðarkaup og því
um líkt sem Þorlákur hefur
minni er engan áhuga á. Vanda-
málin spretta nú fram hvert á
fætur öðru. Ungi maðurinn
reynir allt hvað hann má til að
slíta af sér þessa fjötra sem
atvikin hafa óforvarandis lagt á
hann, fer i Klúbbinn með göml-
um vini sem hann má ekki leng-
ur bjóða heim til sín, eltir
stelpu upp í Breiðholt, verður
meira að segja ástfanginn eins
og rímantískur ungur maður í
gamla daga, óvænt og furðu-
legt! — reynir sem sagt allt
hvað hann getur, sjálfrátt og
ósjálfrátt, til að fleygja sam-
býliskonunni á dyr. Hún gerír
að sínu leyti ýtrustu tilraun til
að hemja og temja þetta óstýri-
láta mannsefni. Nú er best að
segja ekki meira en láta
lesandanum eftir sögulokin.
Hér hefur meginþráðurinn
verið rakinn en ekki meir. Því
auk stóru atriðanna úir og grúir
þarna af smáatriðum. Ungur
maður, sem er alinn upp i borg-
inni og kemur jafnvfða við og
Þorlákur, hlýtur að hafa af
henni meira en meðalnasasjón.
Borgarlifið er runnið honum í
merg og bein. Svipur fólksins í
Strætisvögnunum greypist inn
í vitund hans. Orðbragð strák-
anna og stelpnanna i Breið-
holtsvagninum sem eru »nýbú-
in að uppgötva að mannkynið
Hafliði Vilhelmsson
er tvenns konar« festist honum
í minni. Klúbburinn með sínu
litrika mannhafi er stórt númer
i sögunni. Þó er kannski merki-
legast hvernig höfundur gerir
grein fyrir skoðunum og lífsvið-
horfum unga fólksins og því
hversu t.d. mismunandi pöli-
tískar skoðanir hafa áhrif á lífs-
stíl þess, klæðaburð hvað þá
annað. Þetta er ekkí nýtt og
mun hver kynslóð hafa sína
sögu að segja af því, en vissu-
lega breytist það eins og önnur
tíska með áranna rás.
En það er ekki aðeins hinu
ýtra sem vel er lýst i þessari
sögu heldur líka hinu innra lífi,
geðbrigðum og sálarflækjuifi
söguhetjanna. Eins og hver
annar dæmigerður nýgræðing-
ur í veraldarinnar ljónagryfju
lítur Þorlákur fyrst á yfirborð-
ið, falleg stúlka hlýtur t.d. einn-
ig að vera blið, góð, fullkomin
og ástar verð. En með tímanum
uppgötvar hann að margt ófag-
urt leynist undir fögru skinni;
að litnum, eins og fornmenn
nefndu það, er ekki ávallt
treystandi. Þann stutta tíma
sem sagan segir frá Þorláki
verða tvær gerbyltingar í lífi
hans. Hin fyrri er hann hverfur
frá móöur sinni og tekur að
haga lífi sínu að eigin vild og
hin siðari er sambýliskonan
flyst inn til hans og tekur að
stjórna honum á sama hátt og
móðir hans hafði áður gert. Og í
raun og veru meir en svo því
hún leitast við að venja hann af
öllu sínu fyrra liferni og þar
með flæma frá honum fyrri
kunningja. Dæmigert fyrir all-
ar kynslóðir, ekki svo? Þetta er
nú allt saman gott og blessað.
Sagan ber með sér ferskleika
frumraunarinnar. Höfundur-
inn dansar af frásagnargleði.
En hinu ber svo ekki að leyna
að sagan ber jafnframt með sér
byrjandaágalla; höfundurinn á
ýmislegt ólært ef hann ætlar að
halda áfram að senda frá sér
skáldsögur. Þó frásögnin sé
fjörleg er ekki mikið um fín-
lega undirtóna, understate-
ment, hálfsagðar ábendingar.
Sum staðar skortir fyndni höf-
undar aðeins herslumuninn til
að verða að listrænum húmor.
Stöku orð vafðist fyrir mér
andartak áður en skilningsljós-
ið kviknaði eins og þegar aðal-
söguhetjan ákallar »Ö Kræst«.
Höfundur notar daglegt mál,
bæði gott og illt, en hlífir þó
lesandanum við hinu síðar
talda í stærri skömmtum en
nauðsyn krefur — oftast en þó
ekki alltaf. Til dæmis er síður
en svo stilprýði að barnamáli
eins og »hann mætti fullt af
glaðværu fólki.«
Stafsetningarvillur eru all-
margar í bókinni, sumar likast
til prentvillur en tæpast allar.
Ef höfundur hefði fengið að-
stoð verulega góðs handritales-
ara hefði mátt stórbæta bókina.
Útlit bókarinnar er i sam-
ræmi við innihald hennar. Út-
gefanúi hefur valið þann kost-
inn að gefa hana út sem kilju.
Það tel ég rétt og bókinni sæm-
andi. Þetta er einmitt bók til að
taka með sér hvert sem farið er
— út á sjó, upp í flugvél. eða í
bólið á kvöldin. Þvílíku hlut-
verki gegndu bókmenntirnar í
gamla daga, þær voru daglegt
brauð, skemmtun. Nú — að
liðnu nokkurra áratuga sam-
bandsleysi skálda og dægra-
styttingar lesenda sýnist mér
aftur stefna í sömu átt og fyrr-
um og er ekkert nema gott um
það að segja svo fremi ekki
verði um leið slakað á listrænu
kröfunum.
Erlendur Jónsson.
Magnús Kjartans-
son sýnir í Solon
Nýlega er lokið sýningu Sig-
urðar Örlygssonar í Gallerí
Solon. og nú hefur vinur hans
og samstarfsmaður tekið við og
komið fyrir sýningu á nýjum
verkum sinum. Hér er um
klippmyndir að ræða, eins og
hjá Sigurði; en mjög svo ólíkar
með öllu. Vinnubrögð Magn-
úsar takmarkast að miklu við
svart/ hvitt, og má með sanni
segja, að hann sé spar á litinn
að þessu sinni. Það er erfitt að
takmarka litameðferð, svo að
vel fari, og hefur mörgum orðið
hált á þvi, en ef það tekst. verð-
ur árangur á stundum svo sann-
færandi, að ekki verður að
fundið. Má nefna sem dæmi
Kúbistana á sinum tíma, sem
urðu að takmarka litameðferð
verulega, svo að sjálft formið
fengi þá fyllingu, sem nauðsyn-
leg var til að meistaraverkið
yrði til. Nú hefur önnur þróun
átt sér stað sem byggíst á anarri
efnismeðferð og breyttri heims-
niynd seinustu þrjátiu ár eða
þar um bil. og það er i þeim
anda, sem Magnús Kjartansson
vinnur þau verk. er hann nú
sýnir í Gallerí Solon. Hann hef-
ur áður haldið sýningar, sem
verið hafa nokkuð í þessum
dúr, en nú kemur í Ijós breyt-
ing, frá því, er hann hefur áður
gert. Nú er það ekki lengur
vörumerki Sláturfélagsins, sem
trónar í hverju verki; þvi
bregður aðeins fyrir á þessari
sýningu, svona eins og að
mínna mann á fyrri tima og
horfin vinnubrögð. Á þessari
sýningu spilar Magnús einnig
miklu meir á teiknaða linu en
áður var, og hann nær vissri
spennu i flest þessara verka,
sem eingöngu eru í svart/ hvitu
með ofurlitlum innslætti i lit,
sem fellur vel að þeirri hug-
mynd, er hann fæst við.
Það er sjálfsagt einhver sym-
bolismi i þessum verkum Magn-
úsar Kjartanssonar, en ég verð
að játa. að sumt af því fer bæði
fyrir ofan garð og neðan hjá
mér. Sannleikurinn er sá, að
mér er tamast að líta á mynd
sem heiid, er stendur og fellur
með sjálfri sér, ef svo mætti að
orði kveða. Það verður því ætið
það grundvallaratriði, sem um-
sagnir minar byggjast á. Ég er
ekki í neinum efa um, að lengi
má hugleiða þetta viðhorf, en
þegar litið er um öxl og athugað
hvernig tíðin hefur höndlað
listína, rekst maður sí og æ á
Myndllst
eftir VALTÝR
PÉTURSSON
þann óyggjandi sannleik, að
ekkert gefur listaverki merk-
ingu né lif nema innri kraftur
þess, sem það er skapað úr, og
meðferð listamannsins á efni.
Það er mikið sagt, þegar látið er
í ljós, að ungur listamaður
byggi verk sín fyrst og fremst á
þessum staðreyndum, og ég
held, að Magnús geri það í þess-
um verkum. Máli minu til sönn-
unar bendi ég á verk No. 4, 8,
17, 28 og 40.
Það gefur auga leið, að ekki
er allt jafn gott á þessari sýn-
ingu, enda er Magnús það ung-
ur listamaður, að ég er ekki í
nokkrum vafa um, að hann eigi
eftir að þroskast á listabraut-
inni. Ekki spái ég hér neinu
um, í hvaða áttir hugur hans
leitar, en að mínum dómi má
hann vel við una eins og stend-
ur. Stundum heyrir maður því
fleygt, að þessir ungu menn,
séu alltaf höggvandi i sama far-
ið, það er ekki rétt, það sannar
þessi sýning Magnúsar, og það
sannaði sýning Sigurðar Ör-
lygssonar einnig. Hítt er svo
ofmælt að mínu áliti, að kalla
þá meistara. Það er annaðhvort
grín eða hreinn barnaskapur,
sem þjónar engum tilgangi
nema þeim einum að gera skrif
um listír í islensk dagblöð að
enn meira viðundri. Nóg er nú
um lýsingarorðin samt.
Yfir fjörutíu verk eru á þess- sýning, sem ég hvet fölk til að
ari sýningu Magnúsar Kjartans- sjá og vonast tíl að vel gangi.
sonar i Galleri Solon. Þetta er Valtýr Pétursson.