Morgunblaðið - 20.10.1977, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. OKTÓBER 1977
21
Vilhjálmur Hjálm- "W" r I • ^
arsson, mennta- I OlllTM ¥71 / ■
málaráóherra: « # I/U. 1.11 V Ivf
svo búið standa”
sattct
iilum
arendingum
izt á meginatriði þess, þó með
þeirri breytingu, sem Sverrir
Hermannsson nefndi.
í 15 ára ráðherratíð minni, er
ég fór með menntamál, komu
aldrei tilmæli, hvorki frá málvís-
indamönnum né kennurum, um
breytingu á islenzkri stafsetn-
ingu, sem kennd er við árið 1929.
Ef slík tilmæli hefðu komið til
mín þá hefði ég farið líkt að og
lagt er til i þessu frumvarpi. Með
þessu er ég þó ekki að draga í efa
hefðbundinn rétt Magnúsar Torfa
Ólafssonar, fyrrv. menntamála-
ráðherra, til að fara eins að og
hann gerði 1974, þó ég væri efnis-
lega andvígur breytingum hans á
stafsetningu móðurmálsins. Ég
tel sem sé rétt að til séu lög um
meðferð þessara mála, er kveði á
um ráðgjafarnefnd fræðimanna
og áhugamanna og endanlega
staðfestingu Alþingis á ráðherra-
ákvörðun. Ég tel hins vegar ekki
rétt að sjálfri stafsetningunni sé
skipað með lögum. En skipan ráð-
gjafarnefndar vil ég breyta frá
þvi sem segir i frumvarpinu, að
ís Torfi Jónas
on. Árnason.
ábendingum Sverris Hermanns-
sonar.
Gylfi vék að ráðstefnu málvís-
indamanna, íslenzkukennara o.fl.
um stafsetningarmál. Þar hefðu
skiptar skoðanir komið fram.
Halldór Halldórsson, prófessor,
hefði, eins og fyrr væri nefnt,
varpað fram þeirri sáttahugmynd
að zetu væri haldið í stofni orða
en felld niður í miðmyndarend-
ingum. Ég hefi verið og er fylgj-
andi stafsetningarreglum frá
1929, en tel, eftir atvikum, að
hægt sé að sættast á þessa mála-
miðlun. Að henni fenginni kemur
frumvarp menntamálaráðherra
og málflutningur fyrir því heim
og saman.
Þakkar undirtektir
Vilhjálmur Hjálmarsson,
menntamálaráðherra, þakkaði
undirtektir við frumvarpið. Al-
þingi getur, ef vilji er fyrir hendi,
breytt skipan ráðgjafanefndar-
innar, breikkað hana. Ráðherra
vék síðan sterkri andstöðu gegn
z-unni, einkum meðal kennara, en
einnig meðal málvisindamanna.
Hann treysti sér ekki til að leggja
til afturhvarf til z-unnar.
Um stjórnsýslulegan rétt
menntamálaráðherra til að gefa
út auglýsingar um stafsetningar-
reglur vitnaði ráðherra til orða
Gylfa Þ. Gíslasonar um hefðbund-
inn, óvéfengjanlegan rétt. Þings-
ályktun væri að vísu viljayfirlýs-
ing en hefði ekki lagagildi og
hlyti að vikja fyrir gildandi lög-
um, utan þingsályktanir, er
nefndar eru í stjórnarskrá og
hafa lagagildi.
Blindir fá sýn
Magnús Torfi Olafsson (SFV)
fagnaði tvennu i upphafi máls
síns: 1) aö frumvarp menntamála-
ráóherra um setningu reglna um
íslenzka stafsetningu skuli á ný
fram komið og 2) að þeir tveir
þingmenn (Gylfi Þ. Gíslason og
Sverrir Hermannsson), sem
blindastir hafi verið í stafsetning-
armálum, séu snúnir af villigöt-
um, lagasetningu um stafsetn-
ingu, inn á skárri brautir. Megi
bati þeirra halda áfra, sagði þing-
maðurinn.
Magnús vék sfðan að ráðstefnu
um stafsetningarmál á vegum
menntamálaráðuneytis. Þar hafi
vísir inenn, sem voru andvígir
breytingum er gerðar voru 1973
og 1974, varað við, úr því sem
komið væri, að hverfa enn frá
núgildanði starsetningarreglum.
Þá sneri Magnús Torfi sér að
Sverri Hermannssyni sérstak-
lega: deildi á það gervi er hann
kæmi fram í, fyrst sem siðameist-
ari, síðan sem sáttasemjari — og
loks aðfinnslur hans um flámæli,
sem rakið væri til Austfirðinga,
umbjóðenda þingmannsins.
Uppruni máls og
gildi þjódtungu
Jónas Árnason (Abl) sagði ekki
óeðlilegt, þó að mikið gengi á í
þjóðfélaginu, að menn ræddu
meðferð móðurmálsins, bæði í rit-
uðu og mæltu máli. Mönnum ætti
að vera óg væri annt um þjóð-
tunguna. Þótt skoðanir væru
skiptar vekti þó fyrir öllum, sem
um málið fjölluðu, að vernda
hana. Gildi móðurmálsins fyrir ís-
lendinga sem þjóð, framtið þeirra
og sálarheill væri ómetanlegt.
Mér finnst ekki ámælisvert, held-
ur ánægjulegt, að maður í stöðu
Sverris Hermannssonar (togara-
útgerð og framkvæmdastofnun)
og með lífsskoðanir hans
(rammur íhaldsmaður) skuli
hafa jafn ríkan málsmekk og jafn
mikla viðingu fyrir þjóðtungu
sinni og hann. Það tala ekki aðrir
þingmenn litríkari íslenzku úr
þessum ræðustól en Sverrir
Hermannsson, sagði Jónas.
Síðan vék Jónas aó z-unni sem
kennslutæki um uppruna orða, til
að auðvela skilning á og tilfinn-
ingu fyrir því, hvern veg orð, sem
nýtt eru í mæltu máli, væru til
komin. Hann, sem vinstri maður,
hefði verið kallaður óvinur alþýð-
unnar vegna þess að hann vildi
viðhalda z-unni, á þeim fors-
endum, að z væri aðeins fyrir
menntamenn — og stuólaði að
stéttaskoptingu! Hann sagðist
hafa annað mat á viðhorfi ís-
lenzkrar alþýðu til þjóðtung-
unnar og hæfni hennar til að
Framhald á bls. 22.
Hér fer á eftir framsaga Vilhjálms
Hjálmarssonar. menntamálarád-
herra. fyrir frumvarpi um reglur um
íslenzka stafsetningu.
Ég vil fylgja þessu frumvarpi úr hlaði
með nokkrum orðum
Það kom fljótt í Ijós, þegar íslending-
ar tóku að skipa stafsetningarmálum
>ínum með opinberum auglýsingum,
3ð landsmenn létu sig þau mál miklu
i/arða Nægir að minna á, að áratugir
liðu frá útgáfu auglýsinga 1929 þar til
t.d öll dagblöð höfðu tekið upp þá
stafsetningu, sem þar var notuð því
menn voru alls ekki sáttir við hana fyrst
lengi vel Svo fór um síðir, að allur
þorri landsmanna tók upp þessa staf-
setningu og batt raunar við hana all-
mikla tryggð, eins og siðar kom á
daginn.
Einstök atriði stafsetningarinnar frá
1929 sættu þó gagnrýni — að sjálf-
sögðu. En nærri hálf öld leið, áður en
til breytinga kæmi af opinberri hálfu.
Breytingarnar sem gerðar voru
1973 og 1974 vöktu mikið umtal,
miklar deilur má raunar segja Voru
þær gagnrýndar harðlega af sumum en
nutu ákveðins stuðnings annarra Kom
þannig enn glöggt í Ijós mjög mikill og
almennur áhugi á þeim þætti islensks
máls. er stafsetninguna varðar — og
e.t.v miklu meiri en margan hafði órað
fyrir.
Mér virðist þeir atburðir, þær um-
ræður, er orðið hafa í tengslum við
breytingarnar 1 929 og svo aftur 1 974
benda eindregið til þess að það sé ósk
hins almenna borgara, að sem mestur
stöðugleiki sé í stafsetningarmálum
Einn alþingismaður, Ingi Tryggvason
hefur komist svo að orði, að hæfilegt
sé að breyta íslenskri stafsetningu einu
sinni á öld! Ég geri nú ekki ráð fyrir að
Ingi Tryggvason hafi meint þetta bók-
staflega, en mér er þó nær að halda, að
þeir séu ekki svo fáir, sem innst inm
hugsa á þessa leið Og ég skal játa það
hreinskilningslega, að ég hallast frekar
á þá sveifina!
S.l vetur efndi menntamálaráðu-
neytið til allfjölmennrar ráðstefnu um
íslenska stafsetningu hér í Reykjavík í
samræmi við ábendingar frá Alþingi
vorið áður Þessi ráðstefna var vel sótt
Þar mættu málvísindamenn og móður
málskennarar og fleiri áhugamenn í
byrjun ráðstefnunnar lagði ég fram
hugmynd að eins konar málamiðlun,
en lærðir menn og ágætir islensku-
menn ræddu þær hugmyndir og þó
miklu fremur málið almennt af vits-
munum og hófsemi og mikilli þekk-
ingu í framhaldi af ráðstefnunni ræddi
ég svo stafsetningarmálin i þrengri hóp
með málvísindamönnum og móður-
málskennurum Kom glöggt i Ijós, að
menn voru síður en svo sammála um
einstök atriði, þrátt fyrir yfirgripsmikla
og trausta þekkingu margra viðmæl-
enda minna á islensku máli Nokkrir
vildu hverfa alfarið*til stafsetningarinn-
ar frá 1 929 eins og raunar er kunnugt
meðal annars af málflutningi hér á
Alþingi Aðrir vildu enga breýtingu
gera frá því sem komið var í þeim
hópi virtust kennarar mjög fjölmennir
Og mörg önnur sjónarmið komu fram
á ráðstefnunni og i nefndum viðræð-
um Satt að segja man ég nú ekki eftir
neinu veigamiklu afmörkuðu atriði,
sem allir væru sammála um! En eins
og ég sagði áðan leikur ekki á tveimur
tungum, að mjög margir þeirra er
þarna lögðu orð í belg eru ágætlega
vel að sér um islenskt mál og málnotk-
un Má nærri geta, að manni með
mína menntun móðurmálskunnáttu
eða ámóta situr kaka við rass að segja
hér til um, hvað rétt sé og hvað rangt
Get ég tekið mér ? munn orð viðmæl-
anda Jóns Indiafara á knæpunni i
Kaupmannahöfn og segi. að það má
Óðinn gera en ég aldrei!
Þó virðist mér augljóst eftir ráðstefn-
una og þær umræður, sem fylgdu ?
kjölfar hennar og raunar af fleiri sólar-
merkjum að dæma að sú breyting, sem
flestir athylltust var, að taka aftur upp
fyrri reglu og venjur um hversu rita
skuli stóran staf og litinn Og höfð
andstaða gegn breytingu í þá stefnu
virtist alls ekki vera fyrir hendi Þessi
orð ber þó ekki að skilja svo, að um
þetta væru allir málvisindamenn og
móðurmálskennarar sammála sbr það
sem áður sagði
Að þessari niðurstöðu fenginni
Vilhjálmur Hjálmarsson, mennta-
málaráðherra.
ákvað ég að breyta með auglýsingu
reglum um stóran og litinn staf til
samræmis við fyrri háttu, en láta við
svo búið standa að öðru leyti Aug
lýsing um þetta efni var svo útgefin
28.6.77. — Það er min skoðun að nú
sé tvimælalaust timabært að hugleiða
meðferð stafsetningarmálanna i fram-
úðinni og taka ákvarðanir um það
Óánægjan frá 1929 og 1974 gefur
til kynna, að æskilegt sé að breyta
nokkuð aðferðum til töku ákvarðana
um íslensk ritmál, íslenska stafsetn-
ingu
Það atriði var nokkuð hugleitt í
menntamálaráðuneytinu veturinn
1975 til 1976 Varð þá og þar til
frumvarp til laga um setningu reglna
um islenska stafsetningu Fyrstu drög
þess frumvarps gerðu þeir að beiðni
minni Árni Gunnarsson deildarstjóri og
Runólfur Þórarinsson fulltrúi Við Birg-
ir Thorlacius ráðuneytisstjóri fjölluðum
einnig um málið og raunar fleiri
Það frumvarp. sem þá varð til i
menntamálaráðuneytinu var lagt fram
á Alþingi 1975—1976 Ekki var
grundvöllur fyrir því, að flytja það sem
stjórnarfrumvarp og flutti ég þá frum
varpið sem menntamálaráðherra Al-
þingismenn tóku frumvarpinu sæmi-
lega Gagnrýndu þeir einkum skipun
eða samsetningu stafsetningarnefndar,
sem þeir töldu helst til þrönga
Nú er best að segja hverja sögu eins
og hún gegnur þrátt fyrir nokkra yfir-
vegun hefur mér og okkur félögum i
menntamálaráðuneytinu ekki tekist að
bæta um búnað frumvarpsins sem ég
áðan nefndi og er það flutt hér óbreytt
og að öllu með sama hætti og fyrr Vil
ég nú leitast við að gera grein fyrir efni
þess
Eins og fyrirsögn frumvarpsins ber
með sér, frumvarp til laga um setningu
reglna um islenska stafsetningu, er hér
um að ræða fyrirmæli um verklag, ekki
um það, hvernig rita skuli
í fyrstu grem frv er kveðið á um að
menntamálaráðuneytið setji reglur um
islenska stafsetningu Þar er og skil-
greint gildissvið slikra reglna og er þar
í engu vikið frá þvi sem nú gildir hvað
þetta atriði varðar
í annarri grein er kveðið á um skipun
nefndar, sem leita skal tillagna frá áður
en stafsetningarreglum er breytt í
þessari nefnd skulu sitja menn með
sérþekkingu á islenskri tungu og með
reynslu á kennslu móðurmálsins Emn
nefndarmanna skal tilnefndur af
deildarráði heimspekideildar Háskóla
íslands og vera úr hópi fastra kennara
Háskólans i islenskn málfræði Einn
skal skipaður af íslenskri málnefnd úr
hópi nefndarmanna, sem yfirleitt eru
málvisindamenn Og loks tilnefnir
stjórn Félags ísl. fræða þriðja hefndar-
manninn og skal hann vera úr hópi
móðurmálskennara á grunnskóla- eða
amhaldsskólastigi
Þegar þetta frumvarp var til umræðu
Alþingi i fyrstu var, eins og ég gat
um, skipan þessarar nefndar nokkuð
gagnrýnd og einkum að hún skyldi
ekki vera fjölmennari Ég hef nokkuð
hugleitt þetta atriði en min mðurstaða
var sú, að breyta ekki þeirri tilhögun,
sem hér er lagt til að höfð verði
Hvort tveggja er, að ég tel skipan
þessarar nefndar þannig undirbyggða i
frumvarpinu að hún ætti að tryggja
nokkura breidd i viðhorfum Inn i
nefndina koma fulltrúar frá málvisinda-
mönnum og svo frá kennurum og þetta
tel ég mikilvægt Einnig hitt, að i lok
annarar greinar, siðustu málsgrein er
að því vikið að ráðuneytið geti leitað
umsagnar um tillögur nefndarinnar hjá
öðrum sérfróðum aðilum um íslenska
tungu og móðurmálskennslu ems og
þar segir
Ég tel því að auðvelt eigi að verða að
koma á framfæri öllum sjónarmiðum i
gegnum störf þessarar nefndar
En svo sem af sjálfu leiðir þá er það
á valdi Alþingis að hafa hér annan hátt
á og breyta akv 2 gr
I þriðju grein segir, að við fram-
Framhaid á bis. 22.
Mælt fyrir frumvarpi um ís-
lenzkar stafsetningarreglur

LJÓSABÚNAÐUR bifreiða
er eitt mikilvægasta
öryggistækið í umferðinni.
Framundan er svartasta
skammdegið og því er ekki
úr vegi að rifja upp nokkur
atriði um ökuljós og notkun
þeirra.
í 2 grein umferðarlaganna segu
svo ..Ljósatimi ökutækja er timinn
frá hálfri klukkustund eftir sólarlag
til hálfrar klukkustundar fyrir sólar
upprás Ákvæði laganna um Ijósa
tíma gilda einnig þótt á öðrum tima
sé við þoku og önnur svipuð birtu
skilyrði ''
Sólarlag i Reykjavík var í gær
klukkan 17.55 og sólarupprás i
morgun var klukkan 8 32
Ökumenn geta þvi reiknað út
hvenær Ijósatimi er, en það ber að
hafa i huga, að hér er átt við Ijósa
tíma v.ð góð akstursskilyrði og góða
birtu, en ef dimmt er yfir eða
ringing. lengist Ijósatimmn að sjálf-
sögðu Ökuljósin eru ódýrasta líf-
tryggingin í rökkri og dimmu og þv?
er ökumönnum ráðlagt að tendra
þau frekar fyrr en seinna og i mesta
skammdeginu er ökumönnum ráð
lagt að nota ökuljós allan daginn
Og að sjálfsögðu á að nota full
ökuljós, stöðuljós á aldrei að nota i
akstri. en það er útbreiddur mis-
skilningur að það eigi að gera fyrst
eftir að birtu tekur að bregða
í 5 grein umferðarlaganna
stendur ..Ljósker skulu vera á
bifreið sem lýsi fram fyrir bifreiðma.
og eitt rautt Ijós, sem lýsi aftur fynr
bifreiðina Ljósker skal vera til að
lýsa^upp aftara skrásetnmgarnúmer
bifreiðar Ennfremur skulu vera
rauðleit glitaugu aftan á bifreið og
báðum pöllum vörubifreiða að aftan
Sama gildir þó pallurinn sé yfir-
byggður
loks et að þess að geta <ið Ijósa
stilling stendur nú sem hæst og eiga
allar bifreiðar að vera Ijósastilltar
fyrir 3 1 október n k