Morgunblaðið - 31.10.1981, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. OKTÓBER 1981 2 9
Frá viðskiptaþingi — Framtíð einkarekstrar:
Kynslóðaskipti
í einkarekstri
Eftir Jónas A.
Aðalsteinsson hrl.
Hér fer á eftir kafli úr erindi, sem
Jónas A. AAalsteinsson, hrl. flutti á
Vidskiptaþingi á dögunum um
kynslóóaskipti í einkarekstri:
Eins og ég vék að áðan eru eig-
endaskipti oftast samfara kyn-
slóðaskiptum í einkarekstri. Að-
stæður eru þá þær, að eldri kyn-
slóðinni hefir tekist að byggja
upp einkarekstur, sem fellur til
yngri kynslóðar fyrir arf. Algeng-
asta rekstrarform einkarekstrar
er einhvers konar félag, mjög oft
hlutafélag. Eftir kynslóðaskipti
vegnar einkarekstri oftast vel en
þó á stundum miður. Það eru
kynslóðaskipti einkareksturs í
þessum tilvikum, þ.e. hinum
svokölluðu fjölskyldufyrirtækj-
um, sem ég vil víkja nokkuð nán-
ar að.
Við kynslóðaskipti er oft um
fjölgun eignaraðilja að ræða frá
því, sem var fyrir skiptin. Þá
kemur oft upp sú staða, að eign-
araðild að rekstrinum fylgir ekki
endilega þátttaka í honum eða
stjórnun hans. Ef um er að ræða
hlutafélag er það alþekkt vanda-
mál hér á landi að verðmat
minnihiuta hlutafjár án hags-
munaaðstöðu í félaginu er al-
mennt mjög lágt og sölumögu-
leikar slíks hlutafjár á almennum
markaði litlir, enda þótt verð-
mætamat bak við hverja einstaka
hlutafjáreiningu kunni að vera
hátt. Þessi staða er upp komin
vegna þess hvernig skattalöggjöf
er háttað hér á landi, og reyndar
hlutafélagalöggjöf einnig. Þetta
var nánar rakið í næsta erindi
hér á undan af Bjarna Snæbirni,
í erindi hans um áhættufjármagn
og ávöxtunarmöguleika þess í at-
vinnulífinu. Afleiðing þessa er sú,
að vilji menn í einhverju njóta
þeirra eigna sinna, sem eru í
þessu formi, eiga þeir oft ekki
annarra kosta völ en ráðst til
starfa hjá fyrirtækinu, hvort sem
hugur þeirra hefði ella stefnt í þá
átt eða ekki.
Tilvik af þessu tagi við kyn-
slóðaskipti í einkarekstri eru
mjög algeng. Vafalaust leysa að-
ilar þau vandamál farsællega í
flestum tilvikum og þekkt eru
mörg dæmi þess, að uppstokkun
samfara kynslóðaskiptum hafi
hleypt nýju lífi í áður steinrunn-
inn einkarekstur. Hin tilvikin eru
þó of mörg þekkt, þegar jafnvel
stæltur einkarekstur lifir ekki
hreinsunareld kynslóðaskiptanna
af, ef svo má að orði komast. Það
vandamál er alþjóðlegt fyrir-
brigði og hefur verið þekkt frá
örófi alda. Við þekkjum t.d. enska
málsháttinn: „From clog to clog
in three generations", þ.e. af
Jónas A. Aðalsteinsson
tréskóm á tréskó tekur þrjár
kynslóðir.
Hér á landi hefur vandamál
þetta lítið verið rannsakað á
skipulegan hátt. Það, sem um það
telst vitað almennt, jafnt erlendis
sem hérlendis, bendir þó til þess
að frumorsök þess að kynslóða-
skipti í atvinnurekstri eru vanda-
mál, megi rekja til þess, sem
kalla megi vanrækslu eldri kyn-
slóðarinnar. Sú vanræksla felst í
því að undirbúningur kynslóða-
skiptanna er ekki sem skyldi,
hvorki almennt né í einstökum
tilvikum.
Sá undirbúningur kynslóða-
skipta, sem við er átt, getur verið
fólginn í því að stuðla að breyt-
ingu á löggjöf í þá átt, að auð-
velda kynslóðaskipti á hverjum
tíma og vísa ég til þess sem ég
sagði hér áðan um löggjöf um
opinber gjöld, sbr. tl. 6.3.7. í
stefnu Verzlunarráðs íslands. í
sambandi við gjaldtöku opin-
berra aðila minni ég á lög um
erfðafjárskatt, en þau fela í sér
gjaldtöku hins opinbera sem
nemur 10, 25 eða 50% af hreinum
arfi til erfingja, eftir því hvort
um er að ræða arf til niðja eða
maka, sem fellur í fyrsta flokk
eða arf til fyrnari erfingja, sem
fellur ýmist í annan eða þriðja
flokk. Varðandi erfðafjárskattinn
bendi ég þó á það að víða erlendis
er hann mun hærri af miklum
verðmætum en hér tíðkast. Vafa-
laust verður um það deilt hvernig
standa eigi að löggjöf í þessu efni
en ekki munu allir á eitt sáttir
hvert stefna beri.
I öðru lagi má undirbúa kyn-
slóðaskipti með því að huga í
tíma að markmiði hvers einstakl-
ings með starfsemi sinni. I því
sambandi bendi ég á það, að það
er alls ekki sjálfgefið að vilji allra
einstaklinga í einkarekstri standi
til þess að rekstur þeirra verði
óbreyttur áfram. Alþekkt er ný-
legt dæmi um það, að eigendur
stórrekstrar ákváðu, að eftir
þeirra dag yrði reksturinn leyst-
ur upp og seldur og andvirðinu
varið til líknar- og menningar-
mála.
Ef það er aftur á móti markmið
og vilji eldri kynslóðarinnar að
reksturinn flytjist sem heild til
næstu kynslóðar er mjög æskilegt
að viðtakandi kynslóð verði und-
irbúin í tíma. Sá undirbúningur
gæti verið fólginn í beinni þátt-
töku, umræðu um markmið og
leiðir og fyrirfram gerðar ráð-
stafanir af ýmsu tagi. Oft eru
stjórnunarvandamál fyrirsjáan-
leg í kjölfar kynslóðaskipta og er
nú mun auðveldara að leysa
vanda af því tagi en áður var með
ráðningu sérfróðra stjórnenda
eða ráðgjöf manna sem hafa sér-
hæft sig á því sviði. Aðalatriðið
er, á þessu sviði sem svo mörgum
öðrum, að menn geri sér grein
fyrir vandamálinu á meðan það
er vel leysanlegt og geri viðeig-
andi ráðstafanir á réttum tíma.
Ef litið er til grannþjóða verð-
ur maður fyrst var við umræðu
um það, hvort fjölskyldufyrirtæki
eigi að ráða sér sérfróða stjórn-
endur eða ekki og skiptast menn
nokkuð í tvo hópa, en niðurstaðan
er að sjálfsögðu sú, að það hljóti
að fara eftir aðstæðum hverju
sinni. Þó er nokkuð ljóst, að sér-
fróður stjórnandi utan fjölskyld-
unnar er ekki bundinn af fjöl-
skylduviðjum og kann því að líta
á úrlausnarefni viðkomandi fé-
lags á efnislegri hátt. Þetta er þó
ekki einhlítt og fylgja því einnig
gallar að þurfa að fást við lausn
vandamála fjölskyldufyrirtækis
sem utanaðkomandi aðili.
Svo sem ég hefi rakið hér að
framan hefi ég reynt að varpa
nokkru ljósi á kynslóðaskipti í
einkarekstri. Það er málefni sem
hingað til hefur lítt sem ekki ver-
ið rannsakað á skipulegan og
kerfisbundinn hátt og er mjög
líklegt að ýmsar af þeim skoðun-
um, sem til þessa hafa talist rétt-
ar, eigi eftir að breytast. Sem
dæmi um það vil ég benda á þá
staðreynd að mjög hljótt er um
öll þau fjölmörgu kynslóðaskipti
sem að leysast farsællega, en
menn heyra frekar um þau tilvik
þegar kynslóðaskipti valda úlfúð
og sundrung. Af þessu hafa menn
almennt dregið þá ályktun að
kynslóðaskipti fari oft, ef ekki
oftast fram með ófriði og deilum.
Ég hefi trú á því, að athugun á
þessu myndi leiða hið gagnstæða
í ljós.
Reynslan af víðtækum rann-
sóknum á þessu sviði í Bandaríkj-
unum er sú, að skilningur þar fer
vaxandi á vandamálum þeim,
sem samfara eru kynslóðaskipt-
um í einkarekstri, jafnframt því
sem ríkjandi skoðanir á einstaka
þáttum hafa reynst ýmist óná-
kvæmar eða beinlínis rangar.
Ég er ekki í nokkrum vafa um
það, að þessum málefnum mun
verða gefinn meiri gaumur í
framtíðinni og ég vona að sú at-
hugun leiði af sér jákvæða þróun
í þágu komandi kynslóða.
Myndin er tekin á fyrstu samkomunni sl. sunnudagskvöld. Ljósm.: C.H.i.
„Kristsvakning ’81“:
Samkomuherferðinni
lýkur annað kvöld
KKISTIIR og unglingurinn er ræðu-
efni kvöldsins á næstsíðustu sam-
komu „Kristsvakningar 81", sem
haldin er í húsi KFIIM og K þessa
viku, en samkomuherferðinni lýkur
annað kvöld, en auk fyrrgreindra fé-
laga standa að herferðinni KSS og
KSF og Samband ísl. kristnihoðsfé-
laga.
Olafur Jóhannsson, guðfræði-
nemi, fjallar um efnið í kvöld, en
af öðrum dagskráratriðum má
npfna leikþátt og fram kemur
sðnghópur og Sigrún og Dagný
syngja. Síðasta samkoman verður
annað kvöld og fjallar þá Sigurður
Pálsson, námsstjóri, um efnið
Kristur og þú. Dagrún Hjartar-
dóttir segir nokkur orð, Jóhanna
G. Möller syngur einsöng og
Æskulýðskór KFUM og K syngur.
Að loknum samkomunum, sem
eru opnar öllum almenningi, gefst
gestum kostur á að staldra við í
húsinu og fá kaffiveitingar, ræða
um efni kvöldsins við ræðumenn-
ina og aðra, syngja og skoða og
kaupa bækur.
Prýöið heimiliö með húsgögn- ^
um frá KM
Opiö kl. 10—5
i> Leðursófasett
i) /' ótrúlegu úrvali
IKMhús9ö9n 1
W m ^ ■ W ■ Langholtsvegi 111, Reykjavík, símar 37010 — 37144