Morgunblaðið - 14.03.1982, Blaðsíða 22

70
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. MARZ 1982
DREYFUS
RÉTTARGLÆPUR SEM SNERTI SAMVIZKU HEIMSINS
hins glataða héraðs fyrir 1918 og
talinn tákn þess.
Scheurer-Kestner lofaði Leblois
að láta fjölskyldu Dreyfus ekki
vita og allt sumarið reyndi hann
árangurslaust að fá Billot hers-
höfðingja til að taka málið aftur
upp. Hann ræddi hvað eftir annað
við forsætisráðherrann og forset-
ann og lét dómsmálaráðherrann
ekki í friði, en allt kom fyrir ekki.
Það varð til þess að hann birti
bréf í „Le Temps" þar sem hann
skýrði frá því að til væru „skjöl
sem sýndu að sökudólgurinn væri
ekki Dreyfus höfuðsmaður" og
krafðist formlegrar rannsóknar.
Um svipað leyti birti „Figaro" bréf
frá Estarhazy til hjákonu sinnar
• þar sem hann sagði að það mundi
„gleðja sig ef hann dæi á morgun
sem riddaraliðsforingi sem brytj-
aði Frakka niður".
Þegar hershöfðingjarnir Gonse
og de Boisdeffre fréttu hvað væri
á seyði skoruðu þeir á Henry maj-
ór og du Paty de Clam undirof-
ursta að vara Esterhazy við hætt-
unni. Þeir óttuðust að hann mundi
gera eitthvað, sem jafngilti játn-
ingu og yrði til þess að ekki yrði
komizt hjá nýjum réttarhöldum. í
samspili Paty og Esterhazy komu
við sögu leynifundir, viðvaranir,
fjárkúganir, dulargervi og margt
annað afkáralegt. Þetta Iágkúru-
lega og óljósa „samsæri" stóð yfir
í hálfan mánuð og með hjálp
verndara sinna kom Esterhazy
fram í hlutverki fórnarlambs und-
irferla Picquarts og Dreyfus-
fjölskyldunnar. Svo öruggur var
Esterhazy um sig að hann skrifaði
Felix Faure forseta nafnlaus bréf
þar sem hann hótaði uppljóstrun-
um um einkalíf hans.
Mathieu Dreyfus sakaði Ester-
hazy opinberlega 15. október um
að vera höfundur skjalaskrárinn-
ar. Ríkisstjórnin gat ekki lengur
komizt hjá því að fyrirskipa rann-
sókn á framferði Esterhazys og fól
Pellieux hershöfðingja að stjórna
henni. En málinu var vísvitandi
klúðrað: rithandarsérfræðingarn-
ir vildu ekki rengja framburð fé-
laga sinna 1894 o.s.frv. og 11. janú-
ar 1898 var Esterhazy sýknaður
einróma eftir tveggja daga réttar-
höld. Vonir Dreyfus-sinna um að
viðurkennt yrði að Esterhazy væri
höfundur skjalaskrárinnar urðu
að engu. Ekki var hægt að leiða
Esterhazy aftur fyrir rétt, þótt
hann viðurkenndi einu ári síðar að
hann væri höfundur skjalaskrár<
innar.
Aköf reiði og geðshræring höfðu
náð tökum á almenningi. Blöð
þjóðernissinna lögðust fljótt og
kröftuglega gegn nýjum réttar-
höldum þar sem þau töldu að það
mundi stofna heiðri hersins í
hættu. Blöðin voru mikið lesin og
eitt áhrifamesta aflið í Frakk-
landi, túlkuðu hinar ólíkustu skoð-
anir og voru vel skrifuð, en eitruðu
þjóðlífið með ábyrgðarleysi og
rætnum skrifum sem oft urðu
áhrifamönnum að falli.
„Endurskoðunarsinnar" reyndu
ákaft að sanna landráð Esterhaz-
ys og umfram allt að sýna fram á
þá vernd sem hann fékk frá æðstu
stöðum, en það varð til þess eins
að magna reiði almennings. Al-
mennt var álitið að „syndikatið"
mundi ekki hika við að ófrægja
allan herinn og veikja þar með
varnarskjöld Frakklands til að
veita „landráðamanninum" upp-
reisn æru. „Endurskoðun táknar
stríð," sagði blað konungssinna,
„Gazette de France". Hvernig geta
hermenn farið í stríð undir stjórn
foringja sem þeim hefur verið
kennt að fyrirlíta? spurði kon-
ungssinninn d’Haussonville.
Almenningur taldi sér trú um
að óhrekjandi sannanir lægju
fyrir um sekt Dreyfus og ekki væri
unnt að birta þessar sannanir, þar
sem það mundi hafa í för með sér
alvarlegar afleiðingar í alþjóða-
málum og jafnvel stríð. Smáborg-
ararnir, sem höfðu farið flatt á
hinum nýlegu fjármálahneyksl-
um, vantreystu ósjálfrátt öllum
þeim sem virtust hafa „Gyðinga-
gull“, „alþjóðafjármagn" og „stór-
banka" að bakhjarli. Almenningur
stórýkti fjárhagsfórnir Mathieu
Dreyfus og vina hans og töldu þá
hafa á bak við sig gífurlegt pen-
ingamagn sem ekkert gæti staðizt.
„Syndikatinu" var kennt um allt
það sem miður fór hjá þjóðernis-
sinnum í málinu. Hver sá sem
Iýsti sig hlynntan endurskoðun
var sagður á mála hjá „Syndikat-
inu“, neðanjarðarsamtökum Gyð-
inga og samsærismanna. Sagt var
að „Syndikatið" hefði eytt tíu
milljónum franka síðan 1895 úr
sjóðum bankastjóra Gyðinga, sem
voru sagðir geyma þá í Berlín, til
að múta dómurum, rithandarsér-
fræðingum, blaðamönnum og ráð-
herrum. Sá sem vildi endurskoðun
eða dró sekt Dreyfus í efa var
sagður óvinur hersins og þar með
Frakklands og vilja uppgjöf fyrir
Þjóðverjum.
Allur þessi ótti og allar þessar
ruglingslegu hugmyndir kristöll-
uðust fljótlega í öflugum stuðn-
ingi við herinn og yfirmenn hans.
Ríkisstjórninni veittist því auð-
velt að fá traustsyfirlýsingu full-
trúadeildarinnar 4. desember 1897
og hún var jafnframt stuðningur
við þann dóm sem hafði verið
felldur í málinu.
Gagnárásin
Ósigur endurskoðunarsinna
virtist alger þegar fyrsta þætti
viðureignarinnar lauk. Til þess að
snúa við taflinu urðu þeir að sýna
dirfsku og vekja hugaræsingu.
Rithöfundurinn Emile Zola sam-
þykkti að taka þessa nauðsynlegu
áhættu.
Daginn eftir sýknu Esterhazys
birtist í dagblaðinu „L’Aurore"
hið fræga bréf Zola til forseta lýð-
veldisins með hinni mergjuðu
fyrirsögn „J’accuse" (Ég ákæri),
sem var hugmynd Georges Clem-
enceau, „Tígrisdýrsins", sem var
eins og Mongóli í útliti. Þessi rót-
tæki, skapmikli þingmaður og rit-
stjóri frá Vendée, sem var gæddur
sterkri réttlætiskennd og haldinn
megnri vantrú á mannlegt eðli,
hafði beðið álitshnekki í Panama-
hneykslinu og háð einvígi við þjóð-
ernissinnaleiðtogann Paul Der-
oulede út af því og annað einvígi
við Drumont út af Dreyfus-mál-
inu.
Zola þurfti ekki að nota
Dreyfus-málið til að auglýsa sig.
Hann var sennilega víðlesnasti og
bezt Iaunaði rithöfundur Frakka
um þessar mundir og stóð á há-
tindi ferils síns. En miskunnar-
laust raunsæi bóka hans hneyksl-
aði marga. Hann leitaði að spill-
ingu hvar sem hana var að finna í
þjóðfélaginu, hjá háum sem lág-
um. Nítjánda öldin var talin bless-
unarrík mannkyninu, en hann
lýsti þeirri fátækt sem fylgdi
iðnbyltingunni. Hann fékk aldrei
sæti í akademíunni og bakaði sér
reiði hersins með lýsingu sinni á
ósigrinum 1870. Honum var lýst
þannig að hann berðist með verka-
mönnum gegn valdakerfinu. Hann
var trúlaus og taldi vísindi eina
tæki þjóðfélagslegra framfara, en
um þetta leyti var raunsæi og trú
á vísindum að falla úr tízku.
Það þurfti hugrekki til að ráðast
gegn ríkinu og æfingu og snilli
mikils rithöfundar til að semja
„J’accuse". Zola ákærði tvo fyrr-
verandi hermálaráðherra, hers-
höfðingjana Mercier og Billot,
annan fyrir að vera „samsekan um
eitthvert mesta ranglæti aldar-
innar“ og hinn fyrir að „hafa
stungið undir stól ótvíræðum
sönnunargögnum um sakleysi
Dreyfus". Hann ákærði yfirmenn
herráðsins, hershöfðingjana de
Boisdeffre og Gonse „fyrir að vera
sekir um sama glæp“ og du Paty
de Clam ofursta um að vera „djöf-
ullegur upphafsmaður þessa rétt-
arglæps". Hann ákærði hermálar-
áðuneytið fyrir „viðbjóðslega við-
leitni í blöðunum til að glepja al-
menningsálitið og draga fjöður yf-
ir þennan glæp“. Hann ákærði
hinn fyrsta herdóm um ólögleg
réttarhöld. Hann ákærði her-
dómstólinn í Esterhazy-málinu
fyrir að hafa breitt yfir þessa lög-
leysu „samkvæmt skipun" og auk
þess þann „réttarglæp að sýkna
glæpamann gegn betri vitund".
„L’Aurore" seldist í þrjú hundr-
uð þúsund eintökum. Almenning-
ur stóð á öndinni. Mörgum endur-
skoðunarsinnum fannst Zoia hafa
gengið of langt. Enn meiri hiti
færðist í málið, miðstéttirnar
urðu skelkaðar og stuðningur
þeirra við herinn og andúð á
Dreyfus-sinnum jókst. Blöðin jusu
yfir hann svívirðingum og eftirlík-
ingar af honum voru brenndar.
Erlendis gat fólk vart trúað því að
hægt væri að saka franska herinn
um slíka glæpi og ráðast svo
harkalega á þekktasta rithöfund
Frakklands.
Prófessorar og rithöfundar úr
fimm akademíum (sem sameigin-
lega kallast „L’Institut) sendu
fulltrúadeildinni bænaskjal til
stuðnings Zola, en andstæðingar
þeirra uppnefndu þá „mennta-
mennina" og það varð skammar-
yrði. Billot ákvað að stefna Zola
fyrir meiðyrði að áeggjan félaga
sinna og hersins og einskorðaði
ákæruna við þann hluta bréfs Zola
sem var ekki hægt að sanna: að
dómararnir í máli Esterhazy
hefðu sýknað hann^ „samkvæmt
skipunum".
Eftir hávaðasöm réttarhöld
fyrir sakamáladómstólnum við
Signu og síðar í Versölum (Cour
d’assize) lauk málaferlunum með
dómi yfir Zola, sem flúði til Eng-
lands og var rekinn úr Heiðurs-
fylkingunni. (Þremur dögum síðar
var Picquart rekinn úr hernum
fyrir ósæmilegt framferði og
Leblois, lögfræðingur hans, svipt-
ur málflutningsleyfi í sex mán-
uði.) En Zola náði fram því
markmiði sínu að koma herráðinu
í varnaraðstöðu og reyna þannig
að varpa nokkru ljósi á þann
leyndarhjúp, sem málið var hulið
frá byrjun.
Þrátt fyrir tilraunir dómaranna
til að útiloka umfjöllun um
Dreyfus-málið tókst lögfræðing-
um Zola, einkum Labori, að sýna
fram á að leyniskjöl hefðu verið
ólöglega send dómurunum 1894, að
Picquart hafði árangurslaust
reynt að bæta fyrir þá skyssu og
Esterhazy væri alls ekki hafinn
yfir grun þrátt fyrir sýknuna.
Auk þess tókst þeim að leiða
Pellieux hershöfðingja og de Bois-
derffe hershöfðingja í gildru með
því að fá staðfestingu þeirra á því
að ráðuneytið hefði undir höndum
skjal það þar sem Dreyfus var
nefndur — en það var hið falsaða
plagg Henrys. Hins vegar gafst de
Boisderffe tækifæri til að gera
grein fyrir því að valið stæði á
milli endurskoðunar og hagsmuna
ríkisins. Yfirmenn hersins hótuðu
að segja af sér: Zola eða við, sagði
de Boisdeffre. Það var það sem
skipti máli, ekki sekt eða sakleysi
Dreyfus.
Fimm kviðdómendur af sjö
greiddu atkvæði með sýknu Zola
og það þótti sýna hugrekki. Clem-
enceau sagði vini sínum að ef Zola
hefði verið sýknaður væri hann
„alveg viss um að ekki einn einasti
Dreyfus-sinni í réttaralnum eða á
göngunum hefði komizt lífs af“.
Esterhazy var fagnað þegar hann
kom til réttarhaldanna og Henri
d’Orléans prins heilsaði honum
með handabandi.
Eftir réttarhöldin braut múgur
rúður á heimili Zola og í skrifstof-
um „L’Aurore" og aðsúgur var
gerður að rithöfundinum. Verzl-
unum var lokað, útlendingar fóru
úr landi. Einn aðstoðarmanna
Drumont skipulagði óeirðir gegn
Gyðingum í helztu borgum og í
Alsír var eignum Gyðinga rænt.
Samvizkan virtist ónáða alla,
sagði blaðið „Le Petit Parisien".
„Það er ekki lengur hægt að rabba
saman og rökræða."
Þegar Zola-réttarhöldunum
lauk virtist endurskoðun hafa ver-
ið útilokuð fyrir fullt og allt með
samþykki mikils hluta almenn-
ingsálitsins. Félix Méline forsæt-
isráðherra sagði á þingi: „Núna er
ekkert Zola-mál til og ekkert
Dreyfus-mál heldur, það er ekkert
mál til.“
í júní 1898 urðu stjórnarskipti.
Ný stjórn Brissons fylgdi meiri
vinstristefnu en fyrri stjórn, eink-
um í fjármálum og félagsmálum.
Godefroy Cavaignac, sem var
þekktur fyrir andúð á endurskoð-
unarsinnum og „syndikatinu", var
hins vegar skipaður hermálaráð-
herra og var staðráðinn í að fá
Dreyfus-málið úr sögunni í eitt
skipti fyrir öll.
Cavaignac, sem var sonur
mannsins sem bældi niður upp-
reisnina í Farís 1848 og bróður-
sonur Paty de Clams, hafði haft
forgöngu um rannsóknina í Pan-
ama-málinu og hafði sannfærzt
um sekt Dreyfus þegar hann rann-
sakaði leyniskjölin 1895. Hann
vildi fá Picquart dæmdan fyrir
óvarkárni, setja Esterhazy á eftir-
laun fyrir ósæmilega framkomu
og stefna leiðtogum endurskoðun-
arsinna, ef nauðsynlegt reyndist,
fyrir samsæri gegn ríkinu.
í þessu skyni fyrirskipaði Cav-
aignac nákvæma endurskoðun á
leyniskjölunum um Dreyfus-mál-
ið, sem hafði fjölgað að mun síðan
1896. Síðan gerði hann grein fyrir
rökunum fyrir sakfellingu Dreyf-
us 7. júní 1898 í þingræðu, sem
lengi hafði verið beðið eftir. Gagn-
stætt Billot hikaði hann ekki við
að grafa upp nokkur leyniskjal-
anna og birta texta þeirra. Ræðu
hans var mjög vel tekið og
traustsyfirlýsing var samþykkt
með 572 atkvæðum gegn 2. Samt
gerði hann reginskyssu, sem lagði
feril hans í rúst og gerði endur-
skoðun óhjákvæmilega.
Eitt skjalanna, sem hann hafði
minnzt á, var falsskjal Henrys,
sem málið stóð eða féll með.
Picquart lýsti því strax yfir að
hann gæti sannað að það væri
falsað. Á sama tíma fengu endur-
skoðunarsinnar í hendur sannanir
fyrir sambandi því sem foringjar í
herráðinu höfðu haft við Ester-
hazy á dögum „samblástursins".
Sóíalistaleiðtoginn Jean Jaures,
sem hafði gerzt óvæntur liðsmað-
ur Dreyfus-sinna í Zola-réttar-
höldunum, skrifaði um skyssu
Cavaignac í greinaflokknum „Les
Preuves" (Sannanirnar) í
sósíalistablaðið „La Petite Répu-
blique“. Þetta var fyrsta dæmi um
samvinnu franskra sósíalista í
máli sem snerti borgarastéttina.
Hjá Jaures vó réttlætiskennd
þyngra á metunum en sósíalísk
hugmyndafræði. Dreyfus-sinnar
urðu vonbetri eftir áfallið í þing-
inu.
Náðarhöggið fékk Cavaignac
síðan þegar Louis Cuignet höfuðs-
maður,. einn aðstoðarforingja
hans sjálfs, komst á snoðir um
raunverulegt efni skjalsins þar
sem Dreyfus var nefndur. Cuignet
fyrirgaf sér aldrei að hafa upp-
götvað þetta, bilaði á taugum og
varði þeim árum sem hann átti
eftir ólifuð til að halda því fram í
ræðu og riti að Dreyfus væri sek-
ur.
Henry brotnaði þegar ráðherr-
ann yfirheyrði hann og viður-
kenndi glæpinn. Hann skar sig á
háls með rakblaði þegar hann var
í haldi í Mont-Valérien, en áður en
hann hafði greint í öllum atriðum
frá þeim mörgu málum sem hann
vissi um.
Sjálfsmorð Henrys olli gífurleg-
um hugaræsingi. Foringjar í hern-
um voru þrumu lostnir — þetta
var blettur á heiðri hersins, „verri
en Sedan", sagði einn þeirra. í
einni andrá snerist staðan við:
andstæðingar endurskoðunar voru
í vörn. De Boisderffe hershöfðingi
sagði þegar af sér og Brisson for-
sætisráðherra ákvað að fela æðsta
áfrýjunarrétti, svokölluðum
Omerkingardómstól, að endur-
skoða málið. Cavaignac og eftir-
maður hans í hermálaráðuneyt-
inu, Zurlinden hershöfðingi, kusu
heldur að segja af sér en fallast á
endurskoðun.
Þáttaskil urðu í málinu með
sjálfsmorði Henrys. Andstæð-
ingar endurskoðunar í herráðinu
réðu ekki Iengur við atburðarás-
ina. En almenningur snerist ekki
og trúði blöðunum. Þar sem svo
margir menn á háum stöðum
höfðu flækzt í málið vildu þeir
ekki varpa ljósi á gerðir sínar.
Auk þess var Dreyfus-málið
orðið pólitískt. Sumir vildu beita
öllum ráðum til að koma í veg
fyrir að „óþjóðleg" öfl sigruðu, að
herinn og yfirmenn hans biðu
álitshnekki og þjóðernissinnar og
hægrimenn glötuðu enn meiri
völdum. Aðrir vildu nota málið til
að sýna hrokafullum ráðamönnum
„Alfred Dreyfus. Þér eruð þess óverðugur að bera vopn. í nafni frönsku þjóðarinnar aftigna ég yður.“ Meö þessum orðum var Dreyfus rekinn úr
hernum 1895 (til vinstré.) Ellefu érum síöar var Dreyfus aftur tekinn í herinn sem majór og riddari heiðursfylkingarinnar á sama stað fyrir framan
herskólann (til hægri).