Morgunblaðið - 09.08.1983, Blaðsíða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. ÁGÚST 1983
BJÖRN BJARNASON
AFINNLENDUM
VETTVANGI
í tilefni Keflavíkurgöngu 1983:
Gengið í sömu sporum
„Þá voru maraþongöngur gegn kjarnorkuvopnum farnar að tíðkast erlendis, og vafalaust er hugmyndin þaðan
runnin," sagði Einar Bragi, skáld, í viðtali sem birtist 1980 í málgagni herstöðvaandstæðinga, Dagfara. Með þessum
orðum var Einar Bragi að lýsa aðdraganda fyrstu Keflavíkurgöngunnar 19. júní 1960. Um gönguna sjálfa segir Einar
Bragi að hún „breyttist á leiðinni niður Laugaveg og Lækjargötu í svo voldugt mannhaf, að því gleymir enginn sem
nærstaddur var“. Þannig gæti enginn tekið til orða um síðustu Keflavíkurgöngu, laugardaginn 6. ágúst síðastliðinn.
Hún breyttist aldrei í „mannhaf".
rátt fyrir margyfirlýsta þjóð-
erniskennd hafa herstöðva-
andstæðingar eða hernámsand-
stæðingar eins og þeir kölluðu sig
frá 1960 til 1969, þegar þáverandi
samtök þeirra lögðust niður, alltaf
sótt fyrirmyndir sínar til útlanda.
Nýjasta dæmið um það er, að í
göngulok á laugardaginn var
mynduð það sem kallað var í út-
varpinu „friðarkeðja handabanda"
á milli sendiráða Bandaríkjanna
og Sovétríkjanna í Reykjavík.
Samskonar „friðarkeðjur" hafa
þótt fréttnæmar í útlöndum. Dag-
inn fyrir síðustu göngu völdu
herstöðvaandstæðingar einnig að
erlendri fyrirmynd, því að 6. ágúst
var þess minnst víða um heim að
38 ár voru liðin frá því að kjarn-
orkusprengjunni var kastað á
Hiroshima í Japan með hrylli-
legum afleiðingum. Að þessu sinni
kölluðu herstöðvaandstæðingar
gönguna „friðargöngu" en sama
heiti völdu þeir göngunni frá
Keflavík 20. júní 1981, en hún var
farin sama dag og „friðargangan
1981“ lagði af stað frá Kaup-
mannahöfn áleiðis til Parísar.
Þegar þeirri göngu lauk í París
efndu herstöðvaandstæðingar til
Stokksnesgöngu á Höfn í Horna-
firði.
3. júlí 1982 var efnt til friðar-
fundar á Miklatúni í Reykjavík og
var sniðið á honum fengið frá út-
löndum. Þessi fundur hefur síðan
verið kallaður „misheppnaði
Miklatúnsfundurinn". Einn af for-
vígsmönnum herstöðvaandstæð-
inga, Erling ólafsson, fyrrum
miðnefndarformaður, sagði í Dag-
blaðinu—Vísi 19. júlí 1982: „Fund-
urinn var ef ég segi hreinskilnis-
lega frá minni skoðun ekki nógu
vel heppnaður. Hann hefði mátt
vera fjölmennari." Og í frásögn
Verkalýðsblaðsins af landsráð-
stefnu Samtaka herstöðvaand-
stæðinga í október 1982 sem var
„með fámennasta og daufasta
móti“ segir: „Æskulýðsnefnd AB
fékk einnig harðar ákúrur fyrir að
stinga af með gróða af veitinga-
sölu á Miklatúnsfundinum, en sú
ágæta nefnd var sömuleiðis fjar-
verandi á ráðstefnunni."
Innan Samtaka herstöðvaand-
stæðinga hefur verið töluverður
ágreiningur um markmið og leiðir
og endurspeglar reiði Verkalýðs-
blaðsins í garð æskulýðsnefndar
Alþýðubandalagsins meðal annars
þennan ágreining. Kommúnista-
samtökin gáfu út Verkalýðsblaðið
og einn forystumanna þeirra, Ari
T. Guðmundsson, sagði í Dagfara
30. mars 1977: „... A1 þ ý ð u -
bandalags-forystan hef-
ur mikil ítök í samtökum her-
stöðvaandstæðinga og er það
stærsta orsökin fyrir lítilli vel-
gengni samtakanna."
Eins og áður sagði lognuðust
Samök hernámsandstæðinga
niður 1969 en síðasta Keflavíkur-
gangan á þeirra vegum var farin
1968. í blöðum herstöðvaandstæð-
inga stendur á einum stað, að
samtök þeirra hafi verið endur-
reist 1972 en annars staðar að það
hafi gerst á „Staparáðstefnunni"
1975. Hin nýju Samtök herstöðva-
andstæðinga (SHA) efndu til
fyrstu Keflavíkurgöngunnar 15.
maí 1976, þegar landhelgisdeilan
við Breta var enn óleyst og hættu-
hástand ríkti á íslandsmiðum. Er
það samdóma álit, að þessi ganga
1976 hafi verið fjölmennust af
göngunum níu frá 1960 til 1983.
Það hefur jafnan verið mikill
þáttur í starfi herstöðvaandstæð-
inga að halda því að mönnum að
göngur þeirra séu mjög fjölmenn-
ar. Um gönguna 1976 sagði Andri
ísaksson, prófessor, þáverandi
formaður miðnefndar SHA, að
hún hefði verið „á öllum stigum
tvisvar til þrisvar sinnum fjöl-
mennari en nokkru sinni fyrr“. Og
hann bætti við: „Þá þætti mér
fróðlegt að vita við hvað lögr.
(lögreglan innsk. Bj. Bj.) miðar,
þegar hún segir að 6—8 þúsund
manns hafi verið á útifundinum
... Ég sjálfur tel að um 12 þúsund
manns hafi verið á fundinum en
margir aðrir nefndu töluna 10
þúsund."
Deilur um fjölda þátttakenda
urðu nokkrar eftir gönguna 1981.
Morgunblaðið sagði, að 570 manns
hafi þá haldið gangandi af stað frá
Keflavíkurflugvelli. Aiþýðublaðið
sagði að á útifundinum í göngulok
hafi verið 500 til 1000 manns,
fréttastofa útvarps sagði að á úti-
fundinum hafi verið fimm til sex
þúsund manns, en lögreglan taldi
fundarmenn hafa verið eitt til tvö
þúsund. í Þjóðviljanum sagði í
frétt um gönguna 1981: „Friðar-
ganga 1981 tókst með ágætum ...
Að sögn herstöðvaandstæðinga
voru þátttakendur um 6000 og
fjölgaði stöðugt alla leiðina..." I
leiðara Þjóðviljans þennan sama
dag sagði hins vegar: „Keflavíkur-
gangan 1981, sem fram fór á laug-
ardaginn tókst vel. Um 600 manns
gengu alla leið ... “ Og enn sagði í
Þjóðviljanum þennan dag: (23.
júní 1981) „Þegar gangan kom
niður Laugaveginn taldist göngu-
stjórum svo til að þátttakendur
væru um 6000.“ Um fjöldann í
göngunni 1976 sagði Þjóðviljinn
hins vegar 18. maí 1976: „Það voru
um þúsund manns sem gengu alla
leið frá hliði Keflavíkurflugvallar
til Reykjavíkur, eða tvisvar til
þrisvar sinnum meiri fjöldi en
nokkru sinni." Samkvæmt þessu
var fjöldinn í göngunum frá 1960
til 1968 á bilinu 300 til 500.
IMorgunblaðinu á sunnudag var
frá því skýrt að 450 til 500
manns hefðu lagt af stað frá
Keflavíkurflugvelli laugardaginn
6. ágúst 1983. Forgöngumenn
töldu hins vegar að 650 hefðu lagt
af stað á laugardaginn. í fréttum
hljóðvarps klukkan 10 á sunnu-
dagsmorgun var sagt að nokkur
þúsund manns hefðu tekið þátt í
útifundi í göngulok og bar frétta-
stofan lögregluna fyrir því, að
2—3 þúsund manns hefðu verið á
fundinum en forsvarsmenn göng-
unnar vildu tvöfalda þann fjölda
og hefði þetta verið með fjölmenn-
ustu göngum. í hádegisfréttum
hljóðvarps á sunnudag var sagt að
nokkur þúsund manns hefðu verið
á fundinum við Miðbæjarskólann.
Aauglýsingaherferðin sem
herstöðvaandstæðingar efndu
til vegna göngunnar 1983 var um-
fangsmeiri en nokkru sinni síðan
1976. Sérstaka athygli vöktu
nafnalistar sem birtir voru sem
auglýsingar í Dagblaðinu—Vísi og
Þjóðviljanum. 59 fóstrur birtu
nöfn sín undir þessum texta: „Við
undirritaðar fóstrur hvetjum til
almennrar þátttöku í friðargöng-
unni 6. ágúst nk. Krefjumst friðar
og afvopnunar svo börnin okkar
eigi sér framtíð á þessari jörð.“ Og
74 kennarar skrifuðu undir þenn-
an texta: „Aldrei aftur Hiroshima!
Við undirritaðir kennarar hvetj-
um landsmenn alla til að taka þátt
í Friðargöngu ’83 laugardaginn 6.
ágúst nk.“ Og í Þjóðviljanum birt-
ust hvatningarávörp frá rithöf-
Hvað ættum við að lesa
í sumarleyfinu?
texti JOHANNA KRISTJONSDOTTIR
Klaus Rifbjerg: De Hellige Aber
skáldsaga, útg. Gyldendal.
Æði mörg ár eru síðan ég hef
lesið bók eftir Rifbjerg, líklega
ekki aðra eftir að ég las Önnu,
sem hann fékk bókmenntaverð-
laun Norðurlandaráðs fyrir.
De hellige aber segir frá
tveimur ungum drengjum árið
1940. Danmörk er hersetin og
það hvílir drungi og þungi yfir
öllu. Drengirnir eru uppátækja-
samir og einn daginn finna þeir
göng og þegar þeim lýkur eru
þeir staddir í Danmörku 1981.
Þeir horfa með undrun á sjón-
varpsloftnet, hraðbrautir og
glæsibíla og þeir lenda í mestu
vandræðum, þegar þeir ætla að
kaupa sér eitthvað í gogginn,
hvorttveggja er, að seðlarnir
þeirra eru ekki í gildi lengur og
verðlagið hefur eitthvaö meira
en lítið breytzt.
Þetta ér smellin hugmynd og
Rifbjerg kemur henni skemmti-
lega til skila og hann lýsir á við-
felldinn hátt angist drengjanna
yfir öllu þessu nýja og framandi
sem þeir sjá. Nú er spurningin,
komast þeir aftur heim til ársins
1940 eða verða þeir að vera um
kyrrt, sér mjög þvert um geð?
Allir eru ágengir og allir virðast
vilja hrifsa allt til sín. Það fer
lítið fyrir náungakærleikanum í
RIFBJERG
ROMAN GYLDENDAL
nútímasamfélaginu sem þeir
lenda í. Það er töluvert þörf
áminning sem Rifbjerg veitir
okkur í þessari bók.
Sidney Sheldon: Master of tbe
Game, útg. Pan/Collins Books
Sidney Sheldon er mikið les-
inn reyfarahöfundur, í fljótu
bragði minnist ég þess ekki að
hafa lesið eftir hann bók fyrr en
nú. Hér segir í löngu máli frá
ungum Skota, McGregor, sem fer
upp úr 1880 til Suður-Afríku að
taka þátt í demantaleit, en það
æði mun hafa hafizt fyrir alvöru
um þær mundir. En það verður
enginn ríkur hér í einum hvelli,
McGregor þarf að ganga í gegn-
um ólýsanlegar þrengingar og
leggja að sér næstum meira en
hann getur þolað, áður en hann
nær því marki sem hann hefur
sett sér. Vondur kaupmaður
reynir að mergsjúga hann og
þegar McGregor hefur nú komið
ár sinni fyrir borð stefnir hann
að því einu að hefna harma
sinna. Það er auðvitað alveg
óþarfi að lýsa nánar söguþræð-
inum í slíkri bók, en hún er
ágætis afþreying og bara spenn-
andi svona eina stund.
Sidney Sheldon mun vera
fæddur í Chicago í Bandaríkjun-
um. Hann hefur skrifað ein-
hvern aragrúa kvikmyndahand-
rita, auk skáldsagna sem hafa
náð mikilli útbreiðslu.
Simone Berteut: Piaf
Útg. Penguin
Söngkonan franska Edith Piaf
varð goðsögn í lifanda lífi. Hún
fæddist 1915, en móðir hennar
hirti ekki um hana og sendi hana
til föður síns, sem að því er virð-
ist var ekki við eina fjöiina felld-
ur í kvennamálum. Hún bjó við
mikla fátækt en hafði ung trú á
hæfileikum sínum og fór að
syngja á götum Parísar og síðan
var hún smátt og smátt uppgötv-
uð og tók að koma fram á betri
skemmtistöðum og með árunum
varð hún frægasta skemmti-
söngkona Frakklands. Einkalíf
hennar var meira en lítið
skrautlegt, hún drakk úr hófi
fram, hafði óseðjandi þörf fyrir
aðdáun karlmanna, hneigðist til
eiturlyfjanotkunar um tíma og
svo mætti lengi telja. Hún náði á
stundum glæsilegum árangri, en
þegar að niðursveiflunni kom
varð það engum dulið að mikið
gekk á, en landar hennar fyrir-
gáfu henni meira en öðrum af
því að þeir töldu að hún væri
bæði listakona af guðs náð og
söngur hennar gekk þeim til
hjarta.
Það er systir hennar sem
skrifar þessa bók. Edith kallar
hana Momone og þær byrjuðu að
syngja saman á götum Parísar,
þegar þær voru telpuhnokkar.
Momone virðist hafa verið mjög
nátengd systur sinni og fylgdi
henni bæði á fluginu og ekki síð-
ur í fallinu — sem endurtók sig
hvað eftir annað. Auðvitað er
ekki fært að átta sig á hversu
sannverðug þessi bók er, en hún
er verulega áhrifamikil frásaga
um gleðistundir og sorgarraunir
Piaf frá unga aldri til hins síð-
asta dags.