Morgunblaðið - 30.01.1986, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 30. JANUAR 1986
27
il laga um Lánasjóð íslenskra námsmanna, leggja til. Sverrir Her-
ð semja við
ir sjóðsins
að leiða hugann að því að breyta
skattalögunum, þannig að vextir
og verðbætur námslána verði frá-
dráttarbær frá skatti.
Annað atriði sem skiptir miklu í
sambandi við hugmyndir um að
reikna vexti af námslánum eru
launakröfur háskólamanna og ann-
arra er tekið hafa lán til að fjár-
magna sína skólagöngu. Hækki
menntunarkostnaður manna hljóta
kröfur um hærri laun að námi loknu
að fyigja í kjölfarið, af eðlilegum
ástæðum. Það er ekki aðeins beinn
kostnaður vegna menntunar sem
hefur áhrif á kaupkröfumar heldur
er starfsævi þeirra sem leggja út á
langskólabrautina yfirleitt styttri
en annarra.
Þingmenn verða að vega það og
meta hvort auknar kaupkröfur
langskólagenginna manna séu
æskilegar eða ekki. Og í framhaldi
af þessu skai á það bent að stór
hluti háskólamanna er í vinnu hjá
hinu opinbera. Aukinn launakostn-
aður ríkisins og sveitarfélaga virðist
því óumflýjanlegur, nái hugmyndir
um fulla endurgreiðslu og vexti
fram að ganga.
Tekjur skerði ekki
lánin
Það er réttlætismál að tekjur
dragist ekki frá láni og höfundar
frumvarpsins færa fyrir því ágæt
rök: „Námsfólki er refsað fyrir það
að vinna. . . Afleiðingin er sú að
námsmenn hafa margir misst til-
finningu fyrir nauðsyn vinnunnar
og standa frammi fyrir því að geta
ekki bætt hag sinn með því að
leggja harðar að sér... Einnig
hefur verið bent á aðstöðumun
þeirra sem njóta fjárhagsstuðnings
aðstandenda og þeirra sem alger-
lega verða að standa á eigin fótum.
Þannig geta þeir sem ekki njóta
stuðnings aðstandenda, sem yfir-
leitt kemur hvergi fram á opin-
berum skýrslum, ekki bætt hag sinn
með vinnu sinni nema að því leyti
sem tekjurnar dragist ekki frá láni.“
Það er augljóst hagsmunamál
efnaminni námsmanna að vinnu-
tekjur þeirra skerði ekki rétt þeirra
til námsláns.
Menntamálaráðherra er því fylgj-
andi að tekjur komi ekki til frádrátt-
ar láni.
í greinargerð með frumvarpinu
er bent á að með því að fella niður
tekjutillitið lækki rekstrarkostnaður
Lánasjóðsins og er það af hinu
góða. Til að standa undir rekstrar-
kostnaði er lagt til að tekið verði
1% lántökugjald og er vafasamt að
þingmenn eða samtök námsmanna
geti staðið gegn því.
Banki annist reksturinn
Sverrir Hermannsson, mennta-
málaráðherra, segist ætla að semja
við einhvern viðskiptabankanna um
að taka að sér daglegan rekstur
Lánasjóðsins. Líklegast verður
Landsbankinn fýrir valinu, náist um
það samningar. Til þessa þarf ekki
breytingu á gildandi lögum um
Lánasjóðinn. í 5. grein þeirra segir
meðal annars: „Útborgun lána,
innheimtu vaxta og afborgana og
aðra daglega afgreiðslu er stjórn
sjóðsins heimilt að fela bankastofn-
un.“ Samhljóða ákvæði er í fyrr-
nefndu frumvarpi.
Hertar endurgreiðslur
í frumvarpinu er gert ráð fyrir
að reglum um endurgreiðslur
námslána verði gjörbreytt. Megin-
hugsunin er sú að lánin skuli greidd
að fullu til baka. í gildandi lögum
er endurgreiðslutími 40 ár. Arleg
greiðsla er í tvennu lagi. Annars
vegar föst greiðsla, nú rúmlega
12.000 krónur (1200 krónur miðað
við lánskjaravísitöluna 135) og hins
vegar hundraðshluti (3,75%) af út-
svarsstofni næsta árs á undan. Að
40 árum liðnum falla eftirstöðvar,
ef einhverjar eru, niður. Vegna
þessa er talið að margir lánþegar,
einkum þeir sem lágar tekjur hafa
og/eða hafa tekið mikið lán, greiði
ekki lánið að fullu til baka.
í frumvarpinu eru endurgreiðslur
ekki bundnar við tekjur. Tveimur
árum eftir að námi líkur falla lánin
í gjalddaga og getur skuldari annað
hvort greitt þau upp eða gefið út
skuldabréf. Greiðslur af því eru
jafnar (annuitet), þ.e. greiðslur eru
jafnháar að raungildi. Þó er lagt
til að lágmarksgreiðsla á ári verði
18.000 krónur miðað við lánskjara-
vísitöluna 1364.
Hvort þessi tillaga eigi eftir að
mæta andstöðu á Alþingi er erfitt
að meta. En ljóst er að samtök
námsmanna verða ekki sarnstíga í
afstöðu sinni. Fyrrverandi meiri-
hluti Stúdentaráðs Háskóla íslands,
en að honum stóðu Vaka og um-
bótasinnar, lýsti yfir stuðningi við
fulla endurgreiðslu námslána. Um
afstöðu núverandi meirihluta,
vinstri manna og umbótasinna, er
ekki vitað, en þeir fyrrnefndu hafa
það á stefnuskrá sinni að breyta
námslánum í námslaun.
Það skal tekið fram að í frum-
varpinu er gert ráð fyrir að stjórn
sjóðsins sé heimilt að veita skuldara
undanþágu frá árlegri greiðslu t.d.
vegna veikinda eða örorku. Verður
þá litið svo á að greiðsla hafí farið
fram.
Gert er ráð fyrir innheimtugjaldi
í fnimvarpinu.
Óviss réttarstaða
Á undanförnum árum hefur ríkis-
sjóður æ ofan í æ þurft að veita
Lánasjóðnum aukafjárveitingu til
að honum sé unnt að standa við
skuldbindingar sínar við náms-
menn. Höfundar frumvarpsins
reyna að koma í veg fyrir þetta. I
3. grein þess segir meðal annars:
„Stjórn Lánasjóðsins setur eigi síð-
ar en 1. febrúar ár hvert, að fengnu
samþykki ráðherrareglur um hvem-
ig fjárhæð einstakra lána og styrkja
ákvarðast, með hliðsjón af heildar-
ráðstöfunarfé sjóðsins og áætluðum
fjölda lánþega."
Upphæð einstakra lána ræðst
þannig af tvennu: Ráðstöfunarfé
sjóðsins hvetju sinni og fjölda
umsækjenda, sem rétt eiga á láni.
Þessi tillaga verður að teljast vara-
söm, þó tilgangur hennar sé af hinu
góða. Áætlanir stjórnar sjóðsins um
fjölda umsókna hafa því miður oft
ekki staðist og hugmyndir fjárveit-
ingarvaldsins um verðlagsþróun
hafa oft reynst óskhyggja. Sú
spurning hlýtur að vakna þegar
báðir þessir aðilar hafa rangt fyrir
sér hver sé réttarstaða námsmanns
sem hefur reitt sig á fyrirgreiðslu
sjóðsins.
Og á miðju skólaári getur náms-
maður staðið frammi fyrir því að
þurfa að hverfa frá námi, þar eð
fjárveiting Alþingis á nýju ári nægir
ekki til að veita námsmönnum lán
sem dugar fyrir framfærslukostn-
aði. Þessi hætta verður fyrir hendi
á meðan endurgreiðslur eldri lána
standa ekki undir nýjum lánum.
Ráðherra á móti
styrkjum
Höfundar frumvarpsins leggja til
að teknir verði upp sérstakir styrk-
ir. I fyrsta lagi ferðastyrkir, í öðru
lagi námsstyrkir til framhaldsnáms
á háskólastigi og í þriðja lagi styrkir
til afburða námsmanna. Sverrir
Hermannsson, menntamálaráð-
herra, hefur miklar efasemdir um
réttmæti þessa, að undanskildum
ferðastyrkjum: „Þetta er eitthvert
fjarlægasta atriðið í þessum drög-
um sem ég hef tekið afstöðu til.
Það á eftir að rannsaka þetta betur
áður en ég geng inn á slíkar tillög-
ur.“
Þingmenn ættu hins vegar að
leiða hugann að þeim möguleika
að einstaklingum, fyrirtækjum og
félögum verði heimilt að styrkja
einstaklinga til náms, gegn skatta-
ívilnunum.
í frumvarpinu eru einnig lagðar
til fleiri breytingar, en veigaminni
en þær sem áður eru nefndar.
Breytingar á skipan stjórnar Lána-
sjóðsins kunna þó að skipta miklu.
Lagt er til að Bandalag íslenskra
sérskólanema missi fulltrúa sinn úr
stjórninni. Þá er gert ráð fyrir að
skipunartími fulltrúa ríkisvaldsins
sé tvö ár, þó aldrei lengur en
embættistími ráðherra. Annað at-
riði, mikið baráttumál námsmanna,
er að nemendum á fyrsta ári verði
veit.t skuldabréfalán þegar í upphafi
náms, nái tillögurnar fram að
ganga. Höfundar frumvarpsins
leggja til að lán þessi verði til
tveggja ára og beri hæstu lögleyfðu
vexti (nú 4%). Standist lánþegi
námskröfur getur hann fengið lán-
inu breytt í venjulegt skuldabréfa-
lán.
Viðræður ASÍ og vinnuveitenda:
Hæfileg bjartsýni
í samningamönnum
Línur gætu skýrst eftir samningafund í dag
HELDUR meiri bjartsýni virðist
gæta í röðum samningamanna
verkalýðshreyfingarinnar og
atvinnurekenda eftir að upplýs-
ingar hafa borist um betra fisk-
verð í útlöndum og lækkandi
verð á olíu. Telja samningamenn,
sem blm. Morgunblaðsins ræddi
við í gær, að línur í viðræðunum
gætu farið að skýrast eftir fyrir-
hugaðan samningafund kl. 16 í
dag.
Á samningafundi í fyrradag skil-
uðu undimefndir áfangaskýrslum
um lífeyrismál og efnahagsmál og
ákveðið var að setja á laggimar
þriðju nefndina, sem fjallar um
húsnæðismál. Samningamenn og
starfsmenn þeirra hafa safnað
miklum gögnum undanfama daga
og ættu nú flestar staðreyndir um
helstu þætti efnahagsmála að liggja
fyrir. Þá eiga menn eftir að koma
sér saman um túlkun þeirra stað-
reynda.
Lækkandi olíuverð hefur gefíð
tilefni til varfærinnar bjartsýni,
enda gæti það haft veruleg áhrif á
verðbólgu- og verðlagsþróun innan-
lands. Þannig gæti gengisskráning
orðið mun stöðugri en ráð var fyrir
gert í upphafí viðræðnanna. Verði
framhald á þessari þróun telja
samningamenn ekki ólíklegt að það
gæti auðveldað gerð samninga, ekki
síst ef olía lækkar svo mikið í verði,
að ekki verði þörf fískverðshækkun-
ar innanlands eða að hún verði í
lágmarki. Allir samningamenn hafa
þó lagt ríka áherslu á, að enn sé
langt í land með að samningar
takist. Samningamenn atvinnurek-
enda ítreka, að þeir ljái ekki máls
á neinskonar sjálfvirku hækkunar-
kerfí launa og sömuleiðis er ljóst
að af hálfu samningamanna verka-
lýðshreyfíngarinnar er krafan um
aukinn og stöðugan kaupmátt ófrá-
víkjanleg.
Um einn þátt lífeyrismála hefur
nú tekist ágæt samvinna og nánast
óformlegt samkomulag í grundvall-
aratriðum, enda hefur verið unnið
að því í hartnær áratug: þ.e. að líf-
eyrisgreiðslur verði miðaðar við öll
laun í stað grunnlauna nú. Þessi
breyting verður væntanlega gerð í
áföngum, jafnvel á nokkrum árum.
67 krónur
fyrir kíló
af karfa
TOGARINN Snorri Sturluson
frá Reykjavík seldi afla sinn í
Bremerhaven á miðvikudag.
Fékk hann gott verð fyrir aflann,
sem að mestu var karfi.
Snorri seldi alls 178,4 lestir.
Heildarverð var 913.000 krónur,
meðalverð 52,20. Nokkuð af ufsa í
afla Snorra dró meðalverð niður,
en 56,70 til 67,30 krónur fengust
fyrir hvert kfló af karfanum.
Opið prófkjör Alþýðuflokksins um næstu helgí:
Sjö gefa kost á sér
í tvö efstu sætin
Alþýðuflokkurinn hefur um
næstu helgi opið prófkjör um
skipan tveggja efstu sæta á fram-
boðslista flokksins fyrir borgar-
stjórnarkosningarnar í Reykja-
vík í vor. Frambjóðendur í fyrsta
sæti listans eru: Bjarni P. Magn-
ússon, Sigurður E. Guðmunds-
son, Skjöldur Þorgrímsson, Við-
ar J. Scheving og Orn Karlsson.
Þrír þeir síðastnefndu bjóða sig
einnig fram í annað sæti listans,
ásamt Bryndísi Schram og Jóni
Baldri Lorange.
Bjarni P. Magnússon hafði áður
lýst því yfír að hann hygðist ekki
bjóða sig fram. „Ég vár alveg heið-
arlegur þegar ég sagði það,“ sagði
Bjarni, aðspurður um sinnaskiptin.
„Ég er önnum kafinn í einkarekstri
og óttaðist að ég hefði ekki nægan
tíma til að sinna stjómmálunum
líka. En vinir mínir hafa lagt mjög
hart að mér að vera með og boðist
til að vinna vel fyrir mig, svo mér
fannst ég ekki geta skorast undan.
Það verður svo bara að koma í ljós
hvort aðili sem ekki er embættis-
maður ríkisins þrífst í stjórnmálalíf-
inu,“ sagði hann.
Niðurstöður prófkjörsins eru því
aðeins bindandi um skipan sætis á
listanum, að frambjóiðandi hafí
hlotið minnst hluta þeirra atkvæða,
sem framboðslisti Álþýðuflokksins
í Reykjavik hlaut í síðustu borgar-
stjómarkosningum, segir í fréttatil-
kynningu frá kjörstjóm. Rétt til að
taka þátt í prófkjörinu hafa allir
stuðningsmenn Alþýðuflokksins,
sem eiga lögheimili í Reykjavík,
verða orðnir 18 ára fyrir kjördag í
vor og em ekki flokksbundnir í
öðmm stjórnmálaflokkum.
Kjörstaðir em í Sigtúni við Suð-
urlandsbraut, Iðnó við Vonarstræti
og í Gerðubergi í Breiðholti. Þeir
verða opnir á laugardag milli kl.
13.00 og 18.00 og á sunnudag milli
kl. 13.00 og 19.00.
Fræsöfnunarferðin til Alaska:
Leiðangursmenn söfnuðu
720 skrásettum sýnum
FJÓRIR íslendingar fóru í 8
vikna fræsöfnunarferð til Alaska
og Yukon á síðastliðnu hausti.
Fóru þeir víða um, meðal annars
til svæða þar sem ekki hefur
verið leitað fanga áður, svo sem
strjálbýl héruð í norður- og vest-
urhluta Alaska og Yukon. Ferð-
uðust þeir yfir 14.000 km í lofti
og á landi.
Leiðangursmenn söfnuðu alls
liðlega 720 skrásettum sýnum á
þeim 8 vikum sem dvalið var vestra,
aðallega fræum og græðlingum, en
einnig smávegis af rótum og smá-
plöntum. Af græðlingum var tekinn
greinafjöldi sem gæti gefíð 12—15
þúsund græðlinga þegar bútað
hefur verið niður. Tegundaflöldi er
takmarkaður, eða um 130, en þar
af um 70 trjá- og runnategundir.
Eru sumar þeirra með öllu óreyndar
hér á landi.
Söfnunin var undir leiðsögn Óla
Vals Hanssonar fyrrverandi garð-
yrkjuráðunauts Búnaðarfélags ís-
lands, en aðrir þátttakendur voru:
Ágúst Ámason skógarvörður í
Hvammi, Böðvar Guðmundsson
skógarvörður í Þjórsárdal og Kári
Aðalsteinsson garðyrkjufræðingur
á Laufskálum. Ferðin var íjármögn-
uð með framlögum ýmissa félaga,
fyrirtækja, stofnana, bæjarfélaga
og einkaaðila sem leitað var til.