Morgunblaðið - 09.09.1988, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. SEPTEMBER 1988
Um afsögn úr stjóm Verð-
bréfasjóðs Ávöxtunar hf.
eftir Pál Sigiirðsson
Að beiðni Páls Signrðssonar,
sem var stjórnarformaður Verð-
bréfasjóðs Ávöxtunar hf., þar til
í júnímánuði sl., er hann sagði
sig úr stjórn sjóðsins vegna
grundvallarágreinings við með-
stjórnarmenn sína um fjármála-
stjórn sjóðsins, birtir Morgun-
blaðið greinargerð Páls um
ástæður og aðdraganda úrsagn-
ar hans.
í tilefni af umfjöllun fjölmiðla um
málefni Ávöxtunar sf. og þeirra
verðbréfasjóða, sem því fyrirtæki
hafa tengst, og ekki síst vegna
frétta um „lán“ úr verðbréfasjóðn-
um til Ávöxtunar sf., tel ég óhjá-
kvæmilegt að koma á framfæri eft-
irfarandi upplýsingum sem fyrrver-
andi stjómarmaður í öðrum verð-
bréfasjóðanna, en ég átti sæti í
stjóm hans þar til í júnímánuði sl.:
Ég var kjörinn stjómarformaður
í nýstofnuðum Verðbréfasjóði
Ávöxtunar hf. í desembermánuði
1986. Aðrir stjómarmenn vom Pét-
ur Bjömsson og Armann Reynisson,
en Pétur Bjömsson var jafnframt
skráður framkvæmdastjóri sjóðsins.
Sjóður þessi var stofnaður og rekinn
formlega sem sjálfstætt fyrirtæki.
Ég var aldrei hluthafi í sjóðnum
né öðmm fyrirtækjum, sem tengd-
ust fyrirtækinu Ávöxtun, en sam-
stjómarmenn mínir vom aðaleig-
endur hlutafjár í Verðbréfasjóði
Ávöxtunar hf. Leit ég á það sem
eitt meginhlutverk mitt að gæta
hagsmuna almennings, þ.e. þeirra
manna, sem eignuðust hlutdeildar-
bréf í sjóðnum. Svokallaður Rekstr-
arsjóður Ávöxtunar hf. var síðan
stofnaður snemma á þessu ári, en
ég hafði aldrei nein afskipti af
rekstri hans og var þar ekki í stjóm.
Ég hafði heldur engin stjómúnarleg
afskipti af rekstri Ávöxtunar sf.,
sem er sameignarfyrirtæki Ár-
manns Reynissonar og Péturs
Bjömssonaj. Um meinta innlána-
starfsemi Ávöxtunar sf., sem fram
hafi farið samhliða rekstri verð-
bréfasjóðs, er mér allsendis ókunn-
ugt. í upphafi starfsemi Verðbréfa-
sjóðs Ávöxtunar hf. (hann verður
hér eftir nefndur Verðbréfasjóður-
inn) var Ávöxtun sf. falið að ann-
ast daglegan rekstur sjóðsins gegn
þóknun, á sambærilegan hátt og
er um afstöðu ýmissa annarra fyrir-
tæki, sem hafa verðbréfasjóði á
sínum snærum.
Sala hlutdeildarbréfa (skulda-
bréfa) í Verðbréfasjóðnum hófst í
janúarmánuði 1987 og gekk starf-
semin allvel og áfallalaust um tals-
verða hríð. Frá upphafi lagði ég
m.a. áherslu á, að um engin óeðlileg
skuldatengsl yrði að ræða milli eig-
enda Ávöxtunar sf. (sem annaðist
rekstur sjóðsins) og Verðbréfa-
sjóðsins sjálfs. Án minnar vitundar
og í andstöðu við þessa stefnu var
hins vegar, haustið 1987, stofnað
til skuldar Kjötmiðstöðvarinnar hf.
við sjóðinn, en samstjómarmenn
mínir, sem fyrr voru nefndir, áttu
umtalsvert hlutafé í því fyrirtæki.
Af þessum sökum hótaði ég afsögn
minni úr stjóm sjóðsins, en sam-
komulag varð hins vegar um, að
ég sæti áfram enn um sinn gegn
því að séð yrði til þess, að Kjötmið-
stöðin greiddi skuld sína, með eðli-
legum vöxtum, hið fyrsta. Fylgdist
ég með því að svo var gert, a.m.k.
í verulegum mæli en í áföngum
þótt hægt gengi. Um það bil sem
ég fór úr stjóminni á liðnu sumri
hafði skuld þessi verið að mestu
greidd, ef treysta má upplýsingum
meðstjómarmanna minna um það
efni, en hinar síðustu upplýsingar,
sem ég fékk um það eftii áður en
ég sagði mig úr stjóm, voru að vísu
ekki staðfestar af endurskoðanda.
óskaði ég þess sérstaklega, að lögg-
iltur endurskoðandi Verðbréfa-
sjóðsins fylgdist jafnframt með
efndum þessa samkomulags, en ég
átti jafnan góða samvinnu við end-
urskoðandann og var hann trúnað-
armaður minn í mörgum efnum.
í reikningsuppgjöri endurskoð-
andans fyrir árið 1987, sem fyrst
var lagt fyrir stjóm Verðbréfasjóðs-
ins þ. 20. mars 1988 (vegna tafa
sökum annríkis endurskoðandans),
kom fram, að nýjar skuldir höfðu,
án minnar vitundar, stofnast við
Verðbréfasjóðinn af hálfu nokkurra
fyrirtækja, sem samstjómarmenn
mínir áttu hlut í, þótt yfirleitt væri
þar ekki um sérlega háar upghæðir
að ræða. „Yfirdráttarskuld" Ávöxt-
unar sf. var einnig langt umfram
það, sem nokkur heimild var fyrir.
Þetta sætti andmælum og fyrirvör-
um af minni hálfu og næstu við-
brögð mín voru að leggja fyrir
stjómarfund í aprílmánuði tillögur
í 12 liðum, sem m.a. var ætlað að
binda enda á viðskipti af þessu tagi
ef samþykktar yrðu, auk þess sem
þar var tekið á mörgum stefnumál-
um og framkvæmdamálum sjóðsins
að öðru leyti. Vom tillögur mínar
samþykktar á stjómarfundinum án
teljandi umræðna. Hefði það eigi
verið gert um þær tillögumar, sem
”Ég er hættur
og býð ykkur velkomin
TÖLVUSKÓLI
ÍSLANDS
HÖFÐABAKKA 9 O 671466 O 671482
mestu máli skipti, hefði ég þá þeg-
ar sagt mig úr stjóminni. Fram-
kvæmdastjóra og rekstraraðiljum
var ætlað að framfylgja hinum sam-
þykktu tillögum án tafar eða innan
stutts frests, en á því varð mis-
brestur, a.m.k. varðandi sumar til-
lögumar. Örðugt var að koma á
stjómarfundum þar fyrst á. eftir
vegna annríkis og frátafa stjómar-
manna og vegna þess að ekki lágu
fyrir bráðabirgðaniðurstöður reikn-
inga Verðbréfasjóðsins fyrir mán-
uðina frá áramótum og fram á vor
eða sumar, en það stafaði af annríki
endurskoðanda og örðugleikum,
sem tengdust tölvuvinnslu gagna.
Um miðjan júnímánuð sl. var þó
haldinn stjómarfundur, þar sem
lögð var fram óendurskoðuð tölvu-
útskrift úr bókhaldi Verðbréfasjóðs-
ins sem hafði að geyma upplýsingar
um skuldara sjóðsins. Þar kom fram
ýmislegt aðfinnsluvert og var m.a.
rætt um það, hversu traustir greið-
endur sumir skuldarar væm, auk
þess sem enn var um að ræða
tengsl milli meðstjómenda minna
og sumra skuldaranna. Skuldir
ýmissa aðilja við sjóðinn virtust
einnig, ef réttilega voru metnar,
vera mun hærri en heimild var fyr-
ir skv. fyrri stjómarsamþykktum
um 5% hámarksskuld fyrir hvem
aðilja (álitaefni gat þar m.a. verið
hvort telja bæri skyld fyrirtæki til
eins aðilja í þessu sambandi.) Hvað
alvarlegast var þó, að endurskoð-
andi upplýsti, að Ávöxtun sf. hefði
stofnað til mikillar skuldar við Verð-
bréfasjóðinn án nokkurrar heimild-
ar stjómar og hafði það augljóslega
verið gert í beinni andstöðu við
margítrekaðar aðvaranir mínar og
fyrirvara um áframhaldandi við-
skipti af því tagi, hvað þá um aukn-
ingu þeirra. Upplýsingar þessar
komu fyrst fram þar á fundinum
og hafði ég ekki þá þegar tiltæk
nein úrræði vegna þeirra, en tveim
dögum síðar tilkynnti ég meðstjóm-
armönnum mínum, að ég myndi af
þessum sökum segja mig tafarlaust
úr stjóm sjóðsins og óskaði eftir
að þegar yrði haldinn stjómarfund-
ur, þar sem ég tilkynnti afsögn
mína. Eftir beiðni meðstjómenda
minna var þeim fundi þó frestað til
.29. júní þar eð þeir óskuðu eftir
„Ég var aldrei hluthaf i
í sjóðnum né öðrum fyr-
irtækjum, sem tengdust
fyrirtækinu Ávöxtun,
en samstjórnarmenn
mínir voru aðaleigend-
ur hlutafjár í Verð-
bréfasjóði Ávöxtunar
hf. Leit ég á það sem
eitt meginhlutverk mitt
að gæta hagsmuna al-
mennings, þ.e. þeirra
manna, sem eignuðust
hlutdeildarbréf í sjóðn-
um.“
þeim fresti til að gera ítarlega grein
fyrir ástæðum framangreindra ráð-
stafana sinna, sem skuldasöfnunin
stafaði af, en þeir töldu m.a. að
nægar fasteignatryggingar stæðu
fyrir þeirri skuld. Það breytti hins
vegar engu um ákvörðun mína um
afsögn úr stjóm Verðbréfasjóðsins
og taldi ég ekki rétt, eins og málum
var þá háttað, að taka neina af-
stöðu til þeirra formlegu skýringa,
sem meðstjómarmenn mínir gáfu á
umræddum ráðstöfunum, á fundin-
um 29. júní. Á þessum síðasta
stjómarfundi mínum lagði ég fram
eftirfarandi bréf til stjómar sjóðs-
ins, þar sem meginástæður afsagn-
arinnar voru raktar:
„Hér með skal stjóm Verðbréfa-
sjóðs Ávöxtunar hf. gefíð til kynna,
að ég segi mig úr stjóminni frá
þessum degi að telja.
Svo sem samstjómarmönnum
mínum er kunnungt, byggist þessi
ákvörðun mín á ágreiningi milli mín
og annarra stjómarmanna, þ.m.t.
framkvæmdastjóra sjóðsins, um til-
tekin og að mínu mati veigamikil
atriði varðandi fjárfestingarstefnu
verðbréfasjóðsins. Ber þar einkum
að nefna, að ég hef ekki getað fellt
mig við þau miklu fjármunatengsl,
sem verið hafa milli verðbréfasjóðs-
ins, annars vegar, og þeirra aðila,
hins vegar, sem annast rekstur
sjóðsins eða fyrirtækja, sem þeir
eiga verulegan hlut í. í því sam-
Að fara í geitar-
hús að leita ullar
eftirBraga
Hannesson
í grein Sigurðar Haraldssonar,
framkvæmdastjóra, „Að taka á vand-
anum“, sem birtist í Morgunblaðinu
7. þ.m. er bæði á viilandi hátt og
ranglega greint frá hagnaði Iðnlána-
sjóðs á sl. ári og af hveiju hann
stafar.
Hið rétta er, að tekjuafgangur
Iðnlánasjóðs var 263,7 millj. kr., en
ekki 500 millj. kr. eins og segir í
grein Sigurðar.
Þar sem þessi hagnaður er mikill,
var eðlilegt að tilurð hans væri skýrð
á ársfundi Iðnlánasjóðs.
Skýringanna er fyrst að leita í
samsetningu innlánasjóðsins (tek-
inna lána) annars vegar og í útlánum
hins vegar. Þannig voru skuldir í
erlendum gjaldmiðli 1.875 millj. kr.,
en 1.780 millj. kr. í innlendu fé.
Þessi lán hafa verið tekin á mörgum
árum í samræmi við lánsQárlög.
Útlán sjóðsins hafa hins vegar
verið í islenskum krónum bundin
lánskjaravísitölu, þar til 1986 að far-
ið var að lána í SDR-mynt.
Vegna þessa misvægis hefur
tekjuafgangur Iðnlánasjóðs verið
sveiflum háður. Þannig var sjóðurinn
rekinn með um 74 millj. kr. halla
1984.
Bragi Hannesson
Auk þess á sterk eiginfjárstaða
Iðnlánasjóðs sinn þátt f góðri afkomu
sjóðsins, en eigið fé var 1.500 millj.
kr. um sl. áramót. Þá hefur runnið
til Iðnlánasjóðs hluti af iðnlánasjóðs-
gjaldinu, sem er sérstakur iðnaðar-
skattur, en það nam um 500 millj.
kr. sl. ár.
Það er stefna stjómar Iðnlánasjóðs
að rétta úr framangreindu misvægi
inn- og útlána milli verðtryggðra lána
bandi nægir að benda á, að á stjóm-
arfundi, sem haldinn yar 13. þ.m.,
kom fram, að skuld Ávöxtunar sf.
við sjóðinn var um það bil 72 millj-
ónir kr., sem er margföld sú upp-
hæð, sem heimiluð er sem „yfir-
dráttur" Ávöxtunar sf. gagnvart
sjóðnum samkvæmt stjómarsam-
þykktum þar um. Fyrir síðustu ára-
mót var mótuð sú regla, að yfir-
dráttur þessi mætti vera allt að 5%
af sjóðnum, eins og hann væri á
hveijum tíma, og var þetta ítrekað
með stjómarsamþykkt frá 27. apríl
sl. Samkvæmt þéssu mætti skuldin
nú í allra hæsta lagi nema um 17
milljónum kr. en er orðin meira en
fjórföld sú upphæð. Hafa ákvarðan-
ir um þessa hækkun á síðustu mán-
uðum (um áramót var skuldin um
17 milljónir) ekki verið bomar und-
ir stjóm sjóðsins og get ég ekki
staðið að þeirri ráðstöfun fjármuna
sjóðsins. Hefur þessi skuldaþróun
orðið þrátt fyrir eindregnar aðvar-
anir mínar og fyrirvara í sambandi
við skuld að upphæð 25 milljónir
kr., sem stofnað var til á síðasta
hausti í nafni Kjötmiðstöðvarinnar
hf., sem rekstraraðilar sjóðsins eiga
stóran hlut í, en hér er um skyld
málefni að ræða.
Þess er óskað, að frá þessum
degi selji sjóðurinn eigi skuldabréf,
sem beri mitt nafn meðal útgef-
enda.
Tilkynningu um afsögn mína úr
stjóminni mun ég senda hlutafé-
lagaskrá, viðskiptaráðuneyti og
Bankaeftirliti."
Þar sem í bréfinu ræðir um heim-
ild Ávöxtunar sf. til „yfirdráttar"
er rétt að upplýsa, að samkvæmt
stjómarsamþykkt frá 1987 hafði
Ávöxtun sf. þess háttar heimild
gagnvart sjóðnum um upphhæð,
sem aldrei mætti nema meiru en
5% af sjóðsupphæðinni hveiju sinni,
en heimild þessi, sem endurskoð-
andi taldi nauðsynlega vegna dag-
legra starfa og lausafjárflæðis, var
alls ekki hugsuð sem nein heimild
til eiginlegrar lántöku til lengri
tíma. I viðræðum við meðstjómar-
menn mína þegar heimild í þessa
átt var til umræðu og eftir að hún
hafði verið samþykkt á stjómar-
fundi, lagði ég ríka áherslu á, að
ef nauðsyn bæri til yfírdráttar, yrði
honum haldið í algem lágmarki og
tryggilega frá því gengið í samráði
við endurskoðanda.
Eins og getið er um í bréfinu
sendi ég síðan þegar bréf til Banka-
eftirlits, viðskiptaráðuneytis og
Hlutafélagaskrár, þar sem tilkynnt
var að ég hefði þann sama dag
sagt mig úr stjóm sjóðsins.
Frá þeim degi hefi ég ekki haft
afskipti af málefnum Verðbréfa-
sjóðs Ávöxtunar hf.
og gengistryggðra lána. Þannig hafa
nær öll útlán sjóðsins sl. ár og síðan
á þessu ári verið í erlendri mynt.
Um sl. áramót námu útlán sjóðsins
bundin gengi erlendra mynta 950
millj. kr. og útlán háð lánskjaraví-
sitölu 3.674 millj. kr.
Á sl. ári annaðist Iðnlánasjóður í
fyrsta sinn lántökur sínar á eigin
spýtur. Fram að þeim tíma réð stjóm
sjóðsins nær engu um kjör tekinna
lána eða í hvaða mynt þau vom.
Frelsi til þess að annast lántökum-
ar byggðist á heimild í lánsfjárlögum
og þeirri stefnumörkun stjómvalda
að auka sjálfsákvörðunarrétt og
ábyrgð lánastofnana. Kjörin á þess-
um lánum em mjög hagstæð, sem
grundvallast á sterkri eiginfjárstöðu
Iðnlánasjóðs og mikilli dreifingu útl-
ána. Viðskiptamenn sjóðsins hafa
notið þessa, þar sem vaxtamunur
inn- og útlána hefur verið um 2%,
sem mun vera með því lægsta, sem
gerist hér á landi.
Trúr þeirri ónákvæmni, sem ein-
kennir umfjöllunina um Iðnlánasjóð,
neftiir Sigurður undirritaðan form-
ann Iðnlánasjóðs, en hið rétta er, að
undirritaður gegnir framkvæmda-
stjórastörfum í sjóðnum. Formaður
Iðnlánasjóðs er Jón Magnússon, lög-
fræðingur.
Að leita að 500 millj. kr. hjá Iðn-
lánasjóði, sem hann hafi tekið frá
útflutningsatvinnuvegunum eins og
Sigurður Haraldsson segir, er því að
fara í geitarhús að leita ullar.
Höfundur er bunkastjóri Iðnaðar-
banka íalanda og framkvæmda-
atjóri Iðnlánasjóða.