Morgunblaðið - 20.11.1988, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. NÓVEMBER 1988
„Þróunin ræðst til dæmis af því
hvemig vinnuveitendur og verka-
lýður bregðast við og hvemig ríkis-
stjórnin bregst við. Undanlátssemi
ríkisvaldsins bæði við fyrirtæki og
við launþegahreyfinguna í gegnum
tíðina hefur alltaf verið það mikil
að líkumar eru fyrir því að gengið
verði fellt og verðbólgan sett á stað,
þegar í harðbakkann slær,“ segir
Þorvaldur Gylfason.
Ýmsir bentu á að hætta gæti
meðal annars verið á því að sam-
drátturinn yrði óþarflega mikill.
„Við höfum upplifað einstakt góð-
æri undanfarin þrjú ár og gátum
ekki búist við að það stæði til eilífð-
arnóns,“ segir Bjöm Björnsson.
„Hins vegar er þessi samdráttur
meiri en tilefni er til, vegna ákvarð-
ana í peningamálum og ríkisfjár-
málum sem em úr takt við þann
samdrátt sem nú er og við teljum
okkur sjá fram á að verði. Það er
staðreynd, sem ekki verður horft
fram hjá að einstaklingar og fyrir-
tæki hafa reist sér hurðarás um öxl
í þessu góðæri, sem nú er að líða
hjá.“
Lilja B. Mósesdóttir, hagfræðing-
ur Alþýðusambands Islands, sagðist
ekki óttast að kreppa væri í uppsigl-
ingu, heldur væmm við á leið inn
í samdráttarskeið sem gæti orðið
langvarandi. Hún benti á að það
skyti dálítið skökku við að ijárlaga-
fmmvarpið væri afgreitt með tekju-
afgangi á tímum samdráttar. Fmm-
varpinu væri þannig ekki beitt til
þess að vinna gegn samdrættinum.
Lilja sagðist óttast að skýringin
væri sú að lánstraust okkar færi
þverrandi erlendis og ekki væri
hægt að slá lán með jafn hag-
kvæmum skilmálum og til þessa.
Auk þess væm launaforsendur
fmmvarpsins ekki traustvekjandi.
Hannes G. Sigurðsson, hagfræð-
ingur Vinnuveitendasambands ís-
lands, sagði að aðalatriðið væri að
við hefðum eytt um efni fram og
við væmm að súpa seyðið af því
nú. Það væri gleðiefni út af fyrir
sig ef við væmm nú að snúa af
þeirri braut, en hann hefði ekki trú
á að tekjuforsendur ijárlagafmm-
varpsins stæðust á næsta ári frekar
en í ár. Það væri grátbroslegt að
ríkissjóður væri háður því að jóla-
kaupæðið yrði árvisst nú eins og
endranær, þrátt fyrir það yfirlýsta
markmið að fjárlögin hefðu með
tekjujöfnuði átt að vega upp á
móti þenslunni í ár.
Atvinnuleysi?
Vilhjálmur Egilsson, fram-
kvæmdastjóri Verslunarráðs ís-
lands, tók dýpst í árinni varðandi
horfurnar framundan. Hann segir
að þjóðfélagið sé ekki aðeins stillt
inn á góðæri heldur einnig mikla
umframeyðslu. Þrátt fyrir góðærið
hafi útflutningsatvinnuvegirnir ver-
ið farnir að tapa um mitt ár í fyrra
þegar allt var á toppi og aðstæður
voru með hagstæðasta móti. Síðan
hefðu þeir verið að tapa og vegna
raunvaxta vindi taprekstur upp á
sig með áður óþekktum hraða. Fyr-
irtæki, sem hafi verið með þokka-
lega greiðslustöðu fyrir nokkrum
mánuðum, séu nú rekin með bull-
andi tapi og það líði ekki sú vika í
starfi hans hjá Verslunarráðinu að
hann þurfi ekki að afskrifa eitt eða
fleiri fyrirtæki vegna gjaldþrots.
Útilokað væri að fara inn í sam-
drátt með þvílíkt misvægi á milli
atvinnugreina, því samdrátturinn
yrði miklu meiri en ástæða væri
til. Ef ekki yrði að gert yrðum við
með 2-3% atvinnuleysi eftir ára-
mót, sem færi vaxandi til vorsins.
3-4% atvinnuleysi væri ekki ósenni-
legt og síðan væri spurning með
hvað gerðist næsta sumar. Björn
Björnsson sagði til í dæminu að hér
yrði umtalsvert atvinnuleysi í byij-
un ársins. Hannes tók í sama streng
og sagði það spurningu hvort við
værum komin að þeim þröskuldi
að við þyrftum að velja á milli fast-
gengisstefnu og fullrar atvinnu.
„Menn verða að horfast í augu við
þá staðreynd að afleiðingar þess
að hafa fast gengi og meiri verð-
bólgu en í viðskiptalöndunum leiðir
að lokum til gjaldþrots fyrirtækja
og atvinnuleysis."
Aðrir tóku ekki jafn djúpt í ár-
inni varðandi atvinnuleysið og sum-
ir töldu sveigjanleika íslensks
vinnumarkaðar nægan til að taka
þessum samdrætti án þess að til
teljandi atvinnuleysis kæmi. Bentu
þeir á að yfirvinna hér á landi væri
miklu meiri en erlendis, menn eru
fúsari til að færa sig milli atvinnu-
greina en gerist og gengur í öðrum
löndum og jafnvel að flytjast á milli
landshluta í leit að atvinnu, auk
þess sem konur sæki í auknum
mæli út á vinnumarkaðinn þegar
eftirspurn er eftir vinnuafli, en snúi
fremur til baka þegar atvinnutæki-
færum fækki. Auk þess geti ákvarð-
anir um stækkun álversins, sem
þýði að flýta þurfi Blönduvirkjun,
og bygging varaflugvallar norður í
landi orðið til þess að breyta at-
vinnuástandinu.
Gengisfelling eina lausnin?
Vilhjálmur segir að aðeins eitt
sé til ráða og það sé að fella geng-
ið. Raungengið sé a.m.k. 10% of
hátt, sem þýðir að útflutningsat-
vinnuvegirnir þurfi að fá 10% hærra
verð fyrir afurðir sínar miðað við
innlent verðlag. Það merki í reynd
talsvert meiri gengislækkun en
10%, en mjög strangar aðhaldsað-
gerðir þurfi að fylgja gengislækkun
til þess að hún fari ekki beinustu
leið út í verðlagið. Það séu tveir
mælikvarðar sem sýni að raungeng-
ið sé alltof hátt. Annars vegar slæm
staða útflutnings- og samkeppnis-
greinanna og hins vegar viðskipta-
hallinn, sem sé ekki annað en um-
frameyðsla í hlutfalli við verðmæta-
sköpun. Sú leið sem ríkisstjórnin
ætli að fara, sem sé í raun sú að
framkalla hagræðingu með því að
veikari fyrirtæki verði gjaldþrota,
valdi í raun miklu dýpri samdrætti
en þörf sé á. Það sé ekki aðeins
að fyrirtæki sem tæpast eigi rétt á
sér fari á höfuðið, heldur muni það
sama gilda um fjölda góðra og
gegnra fyrirtækja, sem eigi fullan
rétt á sér. „Við erum ekki aðeins
að skera til meinsins, við erum að
fjarlægja mikið af heilbrigðum
líffærum líka,“ segir Vilhjálmur og
bætir við að hann hafi enga trú á
að ríkisstjórnin standi á þessari
stefnu sinni, þegar afleiðingarnar
verði sýnilegar. Kjarni málsins væri
sá að þjóðin aflaði þess gjaldeyris
sem hún ætlaði sér að eyða.
Einn viðmælenda Morgunblaðs-
ins sagði einnig að með nokkrum
rökum mætti halda því fram að
leiknum væri lokið í bili. Úr því að
ríkisstjórninni hafi ekki tekist á
undanförnum árum að beita
ströngu aðhaldi í ríkisfjármálum og
peningamálum sé eiginlega orðið
of seint að halda genginu eins og
það sé. Það verði að fella það um
10-20% og stíga síðan á bremsurn-
ar af miklum krafti.
Gengisfelling engin lausn?
Sigurður B. Stefánsson er á allt
öðru máli hvað mikla gengislækkun
snertir. Slíkt verði til þess eins að
kollkeyra skuldug fyrirtæki, en
hjálpi hinum sem lítið skuldi, þar
sem skuldir'séu annaðhvort vísitölu-
eða gengistryggðar. Mjög varlega
þurfi að fara í það að lækka geng-
miðvikudaginn 23. nóvember
S-K-l-F-A-N
KRINGLUNNI • BORGARTÚNI • LAUGAVEGI
SÍMI 22140.
ið. Benti hann á 10% gengislækkun-
ina í vor, sem varð ekki til neins
nema hvað hún hækkaði láns-
kjaravísitöluna í júlí um heil 5% og
munaði um minna. Ef hreyft væri
við genginu ætti að gera það með
varúð. I því sambandi benti hann á
3% gengislækkunina í haust, sem
hefði enn ekki gætt í verðvísitölum.
Þær hefðu tvo síðustu mánuði
hækkað minna en spáð hefði verið.
Tryggvi Pálsson benti einnig á að
verðhækkanir undanfarna mánuði
hefðu verið minni en opinberir aðil-
ar hefðu spáð. Velta væri sú sama
í krónutölu og í fyrra og eftirspurn
lítil. Við þær aðstæður sæi sam-
keppnin á markaðnum um að verð
hækkaði lítið.
Gengislækkun er auðvitað ekkeri
annað en tilfærsla á peningum frá
launþegum til fyrirtækja þegai
umsamin laun rýrna og frá þeiir
sem eiga peninga til þeirra serr
skulda þá. Með vísitölu- og gengis-
bindingu lána er ekki lengur fæi
sú leið að láta þau brenna upp i
aukinni verðbólgu. 700 milljóna
króna tap Sambands íslenskra sam-
vinnufélaga kemur í hugann, en að
sögn forráðamanna SÍS er það eink-
um gengistap til komið vegna geng-
isfellinga á árinu. Þorvaldur Gylfa-
son benti á að hvað launin varði
sé vafasamt að launþegar sætti sig
við að verðbólga brenni upp kaup-
máttinn, eins og nú hátti.
Hagræðingar er þörf
Meginvandinn sem við er að
glíma er sum sé erfið staða útflutn-
ings- og samkeppnisgreinanna
vegna stöðugra verðlagshækkana
innanlands undanfarin þensluár.
Meðan verðlag á útflutningsvörun-
um hækkaði til samræmis eða meira
réðu fyrirtækin við ástandið, en það
hlaut að taka enda. Lengi hefur
verið rætt um þörfina á hagræðingu
í íslensku atvinnu- og efnahagslífi.
Fyrirtækjum þurfi að fækka og ein-
ingar að stækka til að hægt sé að
lækka tilkostnað. Tryggvi Pálsson,
segir að í kjölfar aukins fijálsræðis
í viðskiptum sé ekki óeðlilegt að
hagræðing eigi sér stað og fyrir-
tækjum fækki. „Erfið staða útflutn-
ingsgreina er annars eðlis og ég fæ
ekki séð að dregist geti mikið leng-
ur að bæta rekstrarskilyrði þeirra.“
Sigurður B. Stefánsson hafði þetta
að segja varðandi hagræðingu og
fækkun fyrirtækja: „Það geta allir
verið sammála um að það þurfi að
feta hinn gullna meðalveg í þeim
efnum, en hann er vandfundinn og
ég leyfi mér að efast um að menn
hafi mikla stjórn á framvindunni."
„Þetta er hinn venjulegi vandi
sem stjórnvöld standa frammi fyrir
þegar þau eru að reyna að ná verð-
bólgunni niður,“ segir Þorvaldur
Gylfason. „Fulltrúar þeirra hags-
munaaðila sem þurfa að draga sam-
an seglin streitast gegn aðhaldi og
viija heldur að verðbólga haldi
áfram. Það er það held ég sem býr
að baki óska um gengisfellingu.
Lína ríkisstjórnarinnar er hins veg-
ar sú og hefur verið í mörg ár að
gengið verði að vera sem allra stöð-
ugast og fyrirtækin verði sjálf að
taka sér tak. Ég held að lína ríkis-
stjórnarinnar sé ennþá skynsamleg.
Hún eigi ekki að láta undan óskum
um gengisfellingu nema að hún sé
tilbúin til þess að gera mjög öflugt
aðhaldsátak til viðbótar við það sem
fyrir er til að koma í veg fyrir að
gengisfelling fari beint út i verðlag-
ið.“
Aðspurður segir Þorvaldur að
sannarlega sé hugsanlegt að sjávar-
útvegsfyrirtækjum takist að hag-
ræða í samræmi við það gengi sem
nú er, til dæmis með róttækri sam-
einingu og fækkun og stækkun fyr-
irtækja. „Það vita allir sem vilja
vita það að fiskvinnslufyrirtækin
eru alltof mörg, smá og dreifð og
reksturinn alltof óhagkvæmur. Al-
veg eins og til dæmis sláturhúsin í
landbúnaðargeiranum. Það er ná-
kvæmlega sami vandinn sem er á
ferðinni."