Morgunblaðið - 19.04.1990, Síða 33

32
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. APRIL 1990
Hlutafj ármarkaður
o g þátttaka alinenn-
ings í atvinnurekstri
nrgmjtMaltií
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fuiltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Sumri fagnað
Vetur hefur verið snjóþung-
ur víða og hafís minnt
okkur á norðlæga hnattstöðu.
Þótt fundist hafí fyrir þíðum
vorvindum og sést hafi til vor-
boða sem koma langa vegu
yfir úfið Atlantshaf til sum-
ardvalar hér finnst okkur
líklega flestum enn frekar kalt.
í nágrannalöndunum í Evrópu
hefur varla nokkur vetur komið
og þar er tíðin fyrir löngu orð-
in eins og á besta sumardegi
hér.
í austurhluta Evrópu hefur
almenningur líklega verið með
hugann við flest annað en veð-
rið undanfarna vetrarmánuði.
Fólkið hefur með samstöðu
sinni og mótmælum á götum
úti verið að bijóta af sér hel-
kalda hlekki kommúnismans.
Birtir nú yfir stjórnmálalífi allr-
ar Evrópu vestan landamæra
Sovétríkjanna og jafnvel einnig
innan þeirra, þótt sprotar frels-
isins eigi erfitt með að brjótast
upp eins og best sést um þess-
ar mundir í Litháen.
Á árinu 1968 kenndu menn
frelsishreyfínguna í Tékkóslóv-
akíu við vor. Skrefin sem þá
voru stigin frá miðstjórnarvaldi
kommúnisma undir forystu
Alexanders Dubcecks voru smá
miðað við stökkið nú. Efnt hef-
ur verið til hálffrjálsra kosn-
inga í Póllandi en alfijálsra í
Austur-Þýskalandi og Ungveij-
alandi og þær eru á næsta leiti
í Tékkóslóvakíu, Rúmeníu og
Búlgaríu. Á nýlegum fundi um
efnahagsmál sem haldinn var
innan ramma ráðstefnunnar
um öryggi og samvinnu í Evr-
ópu (RÓSE) og lauk í Bonn
fyrir rúmri viku var samþykkt
yfirlýsing, þar sem lögð er
áhersla á að lýðræði og fijálst
markaðshagkerfi verði for-
sendur samskipta allra Evrópu-
ríkja í framtíðinni. Þar kom
hugmyndafræðilegur ágrein-
ingur sósíalista og kapítalista
ekki í veg fyrir samkomulag.
Er ljóst að á þeim fundj hafa
þeir sem trúa á markaðskerfið
borið sigurorð af hinum sem
telja forsjá ríkisins og mið-
stýringu besta leiðarljósið við
stjórn efnahagsmála. Lýðræð-
issinnar hafa þannig í senn
sigrað í hugmyndafræðilegri
baráttu á sviði stjórnmála og
efnahagsmála.
Evrópsk stjórnmálaþróun á
liðnum vetri veldur því, að tals-
menn frelsis og lýðræðis fagna
því ekki aðeins í byijun sum-
ars, að náttúran vaknmf dvala
eftir veturinn heldur einnig
þjóðirnar sem hafa brotið af
sér hlekkina og ganga fijálsar
á vit nýrrar framtíðar. Um leið
og þeim er sérstaklega óskað
velfarnaðar í nýrri sumarbirtu
færir Morgunblaðið lesendum
sínum og landsmönnum öllum
óskir um gleðilegt sumar.
Neitun frá
Moskvu
Hætt hefur verið við för
sendinefndar á vegum
Norðurlandaráðs til Sovétríkj-
anna. Páll Pétursson, formaður
þingflokks Framsóknarflokks-
ins og forseti ráðsins, ákvað
þetta í fyrradag, eftir að sovésk
yfirvöld höfðu neitað nefndinni
um fararleyfi til Litháens.
Það var sjálfur Mikhaíl Gorb-
atsjov Sovétforseti sem var
upphafsmaður þess að á vett-
vangi Norðurlandaráðs tóku
menn að ræða um samskipti
við Sovétríkin og ferðalag
þangað. Umræðurnar hafa far-
ið fram í anda glasnosts og
perestrojku og á sínum tíma
sagði Páll Pétursson, að ekki
ætti að huga áð „mótþróaliði"
í Eystrasaltslöndunum. Auðvit-
að gátu opinberir fulltrúar
Norðurlanda þó ekki heimsótt
Sovétríkin án þess að fara til
Eystrasaltslandanna, þar sem
„mótþróaliðið" hefur nú undir-
tökin og nýtur stuðnings alls
þorra almennings. Vegna frels-
isbaráttu Eystrasaltsþjóðanna
hafa ráðamenn í Moskvu nú
lokað Litháen. Voru það rétt
viðbrögð að hætta þá við ferða-
lagið allt.
Ólafur G. Einarsson, formað-
ur þingflokks sjálfstæðis-
manna, sem á sæti í forsætis-
nefnd Norðurlandaráðs, hefur
nú lagt til að hugað verði að
ferð á vegum ráðsins beint til
Litháens. Þetta er skynsamleg
tillaga og í henni felst mikil-
vægur stuðningur við frelsis-
baráttu Litháa. Páll Pétursson
hefur takarkaðan skilning á
þessu og hefur málgagn hans
Tíminn eftir honum í gær, að
hugmynd Ólafs G. Einarssonar
sé „fyrst og fremst að erta
Rússa og reyna að slá sér upp
í Ieiðinni". Þetta eru gamaldags
hræðsluviðbrögð í viðkvæmu
máli og lýsa engum skilningi á
sjálfstæðisbaráttu Litháa og
misskilinni umhyggju fyrir sál-
arró Kremlveija,
eftirFriðrik
Sophusson
I þessari grein verður fjallað um
þróun á hlutabréfamarkaði á síðustu
árum. Drepið verður á nokkur helstu
markmið með því að örva viðskipti
á hlutabréfamarkaði. Þá verður
gerð grein fyrir nýlegum lögum um
þessi efni og fyrirliggjandi laga-
frumvarpi, sem Aiþingi mun vænt-
anlega afgreiða á næstu dögum.
Ennfremur verður sagt frá
skýrslu Enskilda Securities og hug-
myndum viðskiptaráðherra. Skýring
verður gefín á tómlæti ríkisstjórnar-
innar og loks spáð um þróun á þessu
sviði í nánustu framtíð.
Vaxandi hluta-
bréfamarkaður
Með lögum nr. 9/1984 var ein-
staklingum sem fjárfesta í hluta-
bréfum í hlutafélögum, sem uppfylla
ákveðin skilyrði, heimilt að draga
kaupverð bréfanna frá tekjuskatts-
stofni að ákveðnu marki. Árlegur
fjöldi þeirra, sem nýttu sér þessa
heimild á árunum 1984-1988, var
900 til 1.300. í lok síðasta árs varð
verulegur vöxtur í sölu hlutabréfa
og talið er að fjöldi þeirra, sem
nýttu sér heimildina, hafi verið
u.þ.b. þrefalt fleiri en árið áður.
Á íslenska hlutabréfamarkaðin-
um starfa nú fjórir viðskiptavakar
(verðbréfafyrirtæki), sem skrá
gengi 15-20 almenningshlutafélaga.
Samanlagt markaðsverðmæti þess-
ara félaga er yfir 12 milljarðar
króna. Viðskipti með hlutabréf hjá
verðbréfafyrirtækjum voru um 700
milljónir króna, sem er u.þ.b. 8%
af veltu markaðsbréfa á sl. ári.
Á sl. ári seldu tíu almennings-
hlutafélög nýtt hlutafé fyrir tæplega
1.300 milljónir króna. lnnan við 200
milljónir króna af þeirri upphæð
fóru í gegnum verðbréfafyrirtækin.
Til samanburðar má benda á, að
nettótala spariskírteina á sl. ári var
880 milljónir króna. Samkvæmt
upplýsingum frá embætti ríkisskatt-
stjóra nutu yfir 17 þúsund einstakl-
ingar skattfrádráttar vegna arðs af
hlutabréfum árið 1988. Þeim hefur
íjölgað frá þeim tíma.
Áf því sem hér hefur verið tíund-
að má sjá að hlutabréfaviðskipti
hafa aukist verulega að undanförnu.
Áhugi almennings á hlutabréfa-
kaupum og stjórnenda hlutafélaga
á eiginfjáröflun með_ þessum hætti
hefur farið vaxandi. Ástæðurnar eru
ekki eingöngu skattfríðindi, áhrif
eða hugsjónir, heldur einnig arðs-
vonin enda hefur vísitala skráðra
hlutabréfa hækkað langt umfram
vísitölu spariskírteina og láns-
kjaravísitölu á undanförnum árum.
Hlutabréfakaup eru því nú þegar
raunverulegur sparnaðarkostur fyr-
ir almenning.
Nokkur helstu markmið
Markmiðið með auknum hluta-
bréfaviðskiptum er auðvitað í fyrsta
lagi að auka eiginfjármyndun fyrir-
tækja og útvega eigið fé í stað láns-
fjár.
I öðru lagi er vöxtur í hlutabréfa-
eign almennings mikilvægt tæki til
að dreifa efnahagslegu valdi á hend-
uryern flestra.
í þriðja lagi hefur fjölgun hlut-
hafa í för með sér almennari og
betri skilning á atvinnurekstri og
dregur úr árekstrum og tortryggni
á milli atvinnurekenda og launþega.
í fjórða lagi er gengisskráning
á markaðsverði bréfanna aðhald
fyrir stjórnendur því að slík skrán-
ing er mælistika á árangur fyrir-
tækjanna.
Hlutabréfakaúp eru í fimmta lagi
nýr sparnaðarkostur, sem getur
aukið heildarsparnaðinn.
í sjötta lagi er virkur hlutabréfa-
markaður ein af forsendum einka-
væðingar, sérstaklega ef opinber
fyrirtæki eiga að seljast á almennum
markaði.
I sjöunda lagi ýta fijáls hluta-
bréfaviðskipti undir sameiningu fyr-
irtækja. Þannig má stækka eining-
arnar og styrkja samkeppnisstöðu
íslenskra fyrirtækja en slíkt er nauð-
synlegt þegar haft er í huga að á
næstunni má gera ráð fyrir auknu
fjármagnsflæði á milli landá í kjöl-
far þess að Evrópubandalagið verð-
ur eitt markaðssvæði.
Aðdragandi lagabreytinga
Á yfirstandandi þingi hafa þegar
verið gerðar nokkrar lagabreyting-
ar, sem örva viðskipti með hluta-
bréf. Þá hefur fjárhags- og við-
skiptanefnd neðri deildar Alþingis
nýlega lagt fram frumvarp, sem að
öllum líkindum verður að lögum
fyrir þinglok. Hér á eftir mun ég
lýsa aðdraganda þessara lagabreyt-
inga og helstu efnisatriðum þeirra.
Á síðasta þingi fluttum við nokkr-
ir sjálfstæðisþingmenn_ tvö laga-
frumvörp um þessi efni. I öðru frum-
varpinu var gerð tiilaga um hækkun
þeirrar upphæðar, sem heimilt er
að draga frá skatti vegna kaupa á
hlutabréfum. í hinu frumvarpinu var
annars vegar gert ráð fyrir að færa
mætti frádráttarheimildina milli ára
og hins vegar að við útboð nýs hlut-
afjár í starfandi fyrirtækjum væri
hægt að nýta sér frádráttarheimild-
ir laganna, þótt skilyrði þeirra væru
ekki fyrir hendi, enda væru engar
hömlur lagðar á viðskipti með nýju
bréfin. Þannig var lagt til að heim-
ildirnar til skattfrádráttar yrðu
rýmkaðar og litlum fyrirtækjum
gefinn kostur á að auka hlutafé sitt
í því skyni að opna þau smám sam-
an og stækka.
Þá flutti Guðmundur G. Þórarins-
son frumvarp á síðasta þingi um
að lækka stimpilgjald af hlutabréf-
um úr 2% í 0,5%. Guðmundur lýsti
yfir stuðningi við frumvörp þing-
manna Sjálfstæðisflokksins og sjálf-
stæðismenn studdu frumvarp Guð-
mundar. Frumvörpin urðu ekki út-
rædd, en ýttu undir umræðuna um
nauðsyn lagabreytinga á þessu
sviði.
Endurbætt frumvörp
Sl. haust endurfluttum við sjálf-
stæðismenn frumvörp okkar í
breyttri mynd og nokkrir fraínsókn-
armenn endurfluttu ásamt Guð-
mundi G. Þórarinssyni frumvarpið
um Iækkun stimpilgjalda af hluta-
bréfum.
í öðru frumvarpi okkar sjálfstæð-
ismanna voru gerðar tillögur um
breytingar á lögum um tekju- og
eignarskatt. Þær tillögur frum-
varpsins, sem varða hlutabréfavið-
skipti, voru þessar helstar:
1. Söluhagnaður af hlutabréfum
verði skattfijáls eftir þriggja ára
eignarhaldstíma.
2. Tap af sölu hlutabréfa verði
frádráttarbært frá söluhagnaði af
hlutabréfum.
3. Skattfrelsismörk arðs af
hlutabréfum vegna tekjuskatts ein-
staklinga verði meira en tvöfölduð.
4. Heimilt verði að miða skatt-
fijálsar arðgreiðslur við allt að 15%
af stofni sem markast al' nafnverði
ásamt þeim jöfnunarhlutabréfum
sem heimilt hefði verið að úthluta
samkvæmt almennum verðbreyting-
um. Hjá fyrirtækjum verði úthlutað-
ur arður frádráttarbær með sama
hætti.
5. Heimildir til frádráttar frá
tekjum einstaklinga vegna fjárfest-
ingar í atvinnulífi verði hækkaðar
verulega.
6. Lagaákvæðum verði breytt í
því skyni að auðvelda viðskipti með
hlutabréf á Verðbréfaþingi íslands.
7. Skattfrelsismörk hlutabréfa-
eignar einstaklinga verði hækkuð
verulega.
Hitt frumvarpið, sem sjálfstæðis-
menn fluttu sl. haust, var til breyt-
inga á lögum um frádrátt af skatt-
skyldum tekjum vegna fjárfestinga
í atvinnurekstri. Helstu ákvæði þess
frumvarps voru þessi:
1. Heimild einstaklinga til frá-
dráttar frá tekjum vegna hluta-
bréfakaupa hækki til muna.
2. Kaupi einstaklingur hlutabréf
fyrir meira í einu en sem svarar til
árlegrar frádráttarheimildar verði
heimilt að flytja það sem umfram
er milli ára í alit að fimm ár.
3. Lítil fyrirtæki geti aflað sér
eigin fjár með sölu hlutabréfa með
sömu skattfríðindum fyrir þá sem
kaupa hlutabréf, enda séu engar
hömlur á viðskipti með hin nýju
hlutabréf.
Lagabreytingar fyrir síðustu
áramót
Fjárhags- og viðskiptanefnd neðri
deildar fjallaði ítarlega um þessi
frumvörp, þegar skattafrumvörp
ríkisstjórnarinnar voru til umræðu
í nefndinni. Niðurstaðan varð sú að
samþykkja frumvarp Guðmundar
G. Þórarinssonar um lækkun stimp-
ilgjalda af hlutabréfum úr 2% í 0,5%.
Síðan var ákveðið að flytja nýtt
þingmannafrumvarp til að koma til
móts við sjónarmið okkar sjálfstæð-
ismanna. Það frumvarp var sam-
þykkt og varð að lögum fyrir jól.
Helstu ákvæðin voru þessi:
1. Heimild til frádráttar frá tekj-
um einstaklinga vegna Ijárfestinga
í atvinnulífi voru hækkaðar í
115.000 kr. og 230.000 kr. fyrir
hjón.
2. Heimilt er að flytja frádráttinn
milli ára og nýta hann á 5 næstu
árum.
3. Þáu fyrirtæki, sem geta nýtt
sér hlutabréfasölu með þessum kjör-
um, þurfa að stefna að 12 milljóna
króna hlutafé í stað 18 milljóna að
óbreyttum lögum.
4. Lágmarksíjöldi hluthafa í
slíkum hlutafélögum var lækkaður
úr 50 í 25.
Þótt þessi breyting væri ekki eins
mikil og við höfðum kosið hafði hún
strax áhrif og mun efiaust hafa
meiri áhrif á þessu ári. Til marks
um það fjölgaði fyrirtækjum, sem
létu skrá sig hjá ríkisskattstjóra,
úr 26 í 41 á milli jóla og nýárs og
mikill vöxtur hljóp í sölu hiutabréfa
á síðustu dögum ársins. Mín skoðun
er sú, að sálrænu áhrifin séu þó
mikilvægust. Lagabreytingin og
umræðan um frekari breytingar
höfðu áróðurslegt gildi og skiluðu
sér í meiri áhuga almennings og
fyrirtækja á þessum málum.
Nýtt frumvarp lagt fram
Fyrir skömmu lagði fjárhags- og
viðskiptanefnd neðri deildar fram
nýtt frumvarp til að örva viðskipti
með hlutabréf. Frumvarpið byggist
á hugmyndum í tillöguflutningi
sjálfstæðismanna fyrr í vetur. Þetta
nýja i'rumvarp er ávöxtur samstarfs
nokkurra nefndarmanna, sem sýnt
hafa þessum málum áhuga. Vil ég
einkum nefna nöfn þeirra Guðmund-
ar G. Þórarinssonar og Jóns Sæ-
mundar Sigurjónssonar í því sam-
bandi. Ásamt þeim lögðu Vilhjálmur
Egilsson framkvæmdastjóri Versl-
unarráðs og Árni Tómasson löggilt-
ur endurskoðandi hönd á plóginn.
Eftir að fjármálaráðherra hafði fyr-
ir sitt leyti gefið grænt Ijós á að
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. APRÍL 1990
33
Friðrik Sophusson
taka nýtt skref í þessum efnum tóku
fulltrúar ráðuneytisins, Már Guð-
mundsson og Snorri Olsen, ásamt
Garðari Valdimarssyni ríkisskatt-
stjóra, þátt í að móta endanlegar
tillögur nefndarinnar. Þannig hefur
fjárhags- og viðskiptanefnd tvívegis
í vetur flutt frumvörp, sem byggjast
á tillögum sjálfstæðismanna um að
örva viðskipti með hlutabréf og
styrkja þannig eiginíjárstöðu hluta-
félaga. Sú víðtæka samstaða, sem
náðist um frumvarpið, ætti að
tryggja að það verði að lögum fyrir
þinglok. Helstu efnisatriði nýja
frumvarpsins eru þessi:
1. Söluhagnaður einstaklinga af
hlutabréfum í almennings-
hlutafélögum verður skatt-
fijáls, fari hann ekki yfir
300.000 kr. eftir 4 ára eignar-
haldstíma.
2. Heimilt verður að miða skatt-
fijálsar arðgreiðslur við allt
að 15% af nafnverði hluta-
bréfa í stað 10% í núgildandi
lögum.
3. Hjá fyrirtækjum verður út-
hlutaður arður frádráttarbær
allt að 15% af nafnverði hluta-
bréfa í stað 10% í núgildandi
lögum.
4. Heimilt er fyrir fyrirtæki að
draga frá tekjum tapaða
hlutafjáreign, ef hún varð til
sem gagngjald fyrir viðskipta-
kröfú í greiðsluerfiðleikum.
5. 74. gr. skattalaganna er
breytt til að auðvelda viðskipti
með hlutabréf á Verðbréfa-
þingi Islands.
Þessar tillögur, verði þær að lög-
um, eru mikilvægur áfangi og munu
hafa örvandi áhrif á hlutafjárkaup
og hlutabréfaviðskipti á næstunni.
Skýrsla Enskilda Securities
Á fyrri hluta árs 1988 var gefin
út skýrsla um þróun hlutabréfa-
markaðar á Islandi. Skýrslan var
unnin af Enskilda Securities að til-
hlutan Seðlabanka íslands og Iðn-
þróunarsjóðs. Skýrslan mat'kaði
tímamót í umræðum um hlutabréfa-
markað. í henni er að finna tillögur
um aðgerðir til að örva hlutabréfa-
viðskipti. Með tilkomu skýrslunnar
er ekki lengur hægt fyrir stjórnvöld
að skjóta sér undan því að hefjast
handa ef pólitískur vilji er fyrir
hendi. Enn sem komið er hefur ríkis-
stjórnin þó litla tilburði sýnt til að
örva hlutabréfamarkað og beina
sparnaði að hlutabréfaeign almenn-
ings í fyrirtækjum. Þvert á móti
stofnaði ríkisstjórnin haustið 1988
Hlutafjársjóð Byggðastofnunar sem
breytti skuldum fyrirtækja við sjóði
og banka í hlutafé, enda kaupi þeir
hlutadeildarskírteini í Hlutaíjár-
sjóðnum fyrir sömu upphæð. Ríkið
ber síðan ábyrgð á sumum lúutdeild-
arskírteinunum og tryggir endur-
greiðslu þeirra eftir ákveðinn tíma.
Stefna ríkisstjórnarinnar hefur
því miður einkennst af millifærslum,
erlendum lántökum og skuldbreyt-
ingum fyrir útvalin íýrirtæki í stað
þess að gera öllum fyrirtækjum
kleift að bæta eiginfjárstöðu sína
og sjá þeim fyrir eðlilegum rekstrar-
skilyrðum. Sértækar aðgerðir ríkis-
stjórnarinnar hafa í reynd aðeins
frestað vandanum og nú er svo kom-
ið að Atvinnutryggingarsjóði hefur |
í vissum tilvikum-.verið gert að
breyta lánum sínum í hlutdeild-
arskírteini Hlutafjársjóðs, sem í
staðinn hefur eignast hluta í fyrir-
tækjunum.
Þáttur lífeyrissjóða
Hér verða tillögur Enskilda
Securities ekki raktar enda liggja
þær fyrir í aðgengilegu formi. Þó
vil ég geta um eitt atriði sérstaklega
og það snertir lífeyrissjóðina, en á
það er bent í skýrslunni að lífeyris-
sjóðirnir ráði yfir u.þ.b. 50% af því
fé sem fyrir hehdi er til íjárfesting-
ar í verðbréfum á íslandi. Minnt er
á í skýrslunni að fyrir liggja tilbúin
frumvarpsdrög um lífeyrissjóði og í
þeim frumvarpsdrögum er gert ráð
fyrir að lífeyrissjóðum sé heimilt að
íjárfesta allt að 5% af árlegu
greiðsluflæði sínu í hlutabréfum.
Þetta frumvarp var nýlega lagt fram
á Alþingi til kynningar.
Ráðstöfunarfé sjóðanna í ár er
áætlað 25 milljarðar króna. Helm-
ingur sjóðanna hefur ekki heimild
til að kaupa hlutabréf og aðrir nýta
heimildir sínar að takmörkuðu leyti.
Þetta gæti því þýtt að verulegar
ijárhæðir gætu gengið til hluta-
bréfakaupa til að styrkja og efla
atvinnulífið hér á landi. Væri heim-
ild sjóðanna að fullu nýtt eftir laga-
breytinguna þýddi það a.m.k. tvö-
földun á því fjármagni sem nú geng-
ur til hlutabréfakaupa. í lok I. kafla
skýrslu Enskilda Securities segir
m.a. orðrétt: „Við teljum að brýn-
asta verkefnið á íslenska hlutabréfa-
markaðinum sé að hvetja til aukinn-
ar eftirspurnar. Tvö mikilvægustu
atriðin í þessu sambandi eru annars
vegar hin skattalega meðferð hluta-
bréfa og hins vegar afstaðá lífeyris-
sjóða til Ijárfestingar í hlutaþréf-
um.“
í vetur hefur Alþingi aðallega
fjallað um skattalegu meðferðina. Á
næsta þingi gefst hins vegar tæki-
færi til að opna heimildir fyrir hluta-
bréfakaup lífeyrissjóðanna.
Skortur á frumkvæði
rí kisstj ór narinnar
Hinn 8. ágúst á sl. ári kynnti
viðskiptaráðherra í ríkisstjórn tillög-
ur, sem hafa þann tilgang að örva
viðskipti með hlutabréf. Helstu til-
lögur hans voru þessar:
1. Eignarhald hlutabréfa fái
a.m.k. tímabundið (5 ár) hag-
stæðari skattameðferð en
skuldabréf.
2. Afnumin verði skattaleg mis-
munun hlutabréfa og annarra
sparnaðarforma. Hagnaður og
tap verði talin saman og nettó-
útkoman myndi skattstofn.
3. Kostnaður við verðbréfakaup
viðskiptavaka myndi ekki
stofn til útreiknings aðstöðu-
gjalds.
4. Stimpilgjald af útgáfu hluta-
bréfa lækki úr 2% í 0,5%.
Með þessum tillögum tók við-
skiptaráðherrann undir sjónarmið
sem komið höfðu fram í tillöguflutn-
ingi á síðasta þingi og birst höfðu
í Enskilda-skýrslunni. Sumt af því
sem viðskiptaráðherra lagði til er
þegar orðið að lögum, annað verður
væntanlega samþykkt nú fyrir þing-
lok og þá hefur ríkisskattanefnd
úrskurðað, að kaupverð markaðs-
bréfa myndi ekki stofn til útreikn-
ings aðstöðugjalds hjá verðbréfafyr-
irtækjum. Þannig hefur mikil þróun
átt sér stað án frumkvæðis ríkis-
stjórnarinnar, sem hefur ekki lagt
fram frumvarp á grundvelli tillagna
viðskiptaráðherra. Einstakir þing-
menn hafa tekið málin í sínar held-
ur á Alþingi.
Ástæðan fyrir því, að viðskipta-
ráðherra hefur ekki fylgt tillögum
sínum eftir með frumvarpi er sú,
að hann telur, að þær geti átt sam-
leið með væntanlegum tillögum
ríkisstjórnarinnar um skattlagningu
fjármagnstekna. Fjármálaráðherra
hefur í ræðu á Alþingi sagt að ekki
sé tímabært að flytja stjórnarfrum-
varp umjiessi mál fyrr en skattkerf-
ið hefur jafnað sig á staðgreiðslunni
og virðisaukaskattinum. 1 framhaldi
af því vill hann beita sér fyrir skatt-
lagningu fjármagnstekna og sam-
ræmingu skatta á atvinnulífið við
það, sem gerist í nágrannalöndun-
um. Þetta þýðir, að ekki verður um
stjórnarfrumvarp að ræða fyrr en á
næsta ári. : >
Verður ríkisbönkum breytt í
hlutafélög?
Sjálfstæðisflokkurinn hefur ætíð
lagt áherslu á þátttöku almennings
í hlutafélögum. Að undanförnu hef-
ur vaxið skilningur á því innan ann-
arra stjórnmálaflokka að örva þurfi
hlutabréfaviðskipti til að auka eigið
fé fyrirtækja. Nefnd á vegum þing-
flokks Framsóknarflokksins skilaði
t.d. áliti sl. haust, þar sem hvatt er
til þátttöku almennings í atvinnulíf-
inu með hlutabréfakaupum. Mið-
stjórn flokksins féllst á tillögur
nefndarinnar, en í henni áttu sæti:
Stefán Guðmundsson, Alexander
Stefánsson,_ Guðmundur G. Þórar-
insson og Olafur Þ. Þórðarson.
Viðskiptaráðherra hefur í ræðu
og riti lýst stuðningi við að styrkja
eiginfjárstöðu fyrirtækja með því
að auðvelda hlutafjárkaup almenn-
ings. Hann hefur einnig tekið undir
sjónarmið sjálfstæðismanna um
einkavæðingu ýmissa opinberra fyr-
irtækja. Hann hefur upplýst á Al-
þingi, að tímasett áætlun um heim-
ildir fyrir erlendar lánastofnanir til
að starfa hér á landi sé til uniræðu
í ríkisstjórninni og þess vegna sé
nauðsynlegt að styrkja samkeppnis-
stöðu innlendra bankastofnana m.a.
með því að breyta ríkisviðskipta-
bönkunum í hlutafélög.
Þorsteinn Pálsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, hefur ásamt
nokkrum þingmönnum sjálfstæðis-
manna og Fijálslynda hægri flokks-
ins lagt fram frumvarp um að breyta
Landsbanka Islands og Búnaðar-
banka íslands í hlutafélög. Við-
skiptaráðherrann getur sýnt hug
sinn í verki með því að vinna að
samþykkt þess frumvarps á yfir-
standandi þingi.
Hvað er framundan?
Ég hefi nú rakið nokkra þætti í
þróun viðskipta með hlutabréf og
nauðsyn þess að efla hlutabréfa-
markað hér á landi. Sérstaklega
hefi ég gert grein fyrir lagabreyt-
ingum á yfirstandandi þingi. Ýms-
um þykir, að hægt hafi miðað, en
ég tel að þróunin verði örari á næst-
unni. Skal ég rökstyðja það frekar.
I fyrsta lagi hefur sá litli vísir
að hlutabréfamarkaði, sem er til
staðar hér á landi, verið ábatasamur
fyrir þá sem fjárfesta — reyndar
ábatasamari en flestir aðrir sparn-
aðarkostir.
í öðru lagi mun framboð hluta-
bréfa vaxa verulega á næstunni.
Vegna nýrra laga geta mörg fyrir-
tæki, sem nú eru lítil, nýtt sér hluta-
fjárútboð og náð þeirri lágmarks-
stærð, sem lögin nr. 9 frá 1984
gera ráð fyrir til að einstaklingar
geti nýtt sér skattfrádrátt.
I þriðja lagi má búast við því á
næstu árum að opinber atvinnufyr-
irtæki verði gerð að hlutafélögum
og hlutabréf boðin til sölu á almenn-
um markaði. Slíkt gerist ekki í einu
vetfangi heldur á nokkrum árum.
Þrálátur halli á ríkissjóði mun hvetja
stjórnvöld til slíkra aðgerða.
í ljórða lagi getur samvinnu-
hreyfingin ekki lifað af í samkeppni
við einkaframtakið nema hún afli
sér aukins eiginfjármagns í stað
lánsfjár með útboði hlutabréfa eða
ígildis þeirra.
í fimmta lagi mun aukin áhersla
á markaðslausnir annars staðar í
Evrópu ýta undir að kostir markaðs-
kerfisins verði nýttir hér á landi
ekki síst á fjármagnsmarkaði.
Reynist ég sannspár í þessu efni
verður þess skammt að bíða að þátt-
taka almennings í atvinnulífínu með
beinni eignaraðild aukist til muna.
Hlutafjármarkaðurinn mun veita
fyrirtækjunum rekstraraðhald og
hluthafa krefjast meiri arðsemi.
Þannig mun samkeppnisstaða okkar
styrkjast og lífskjörin batna.
Þessi þróun er ekki síður eftir-
sóknarverð vegna þess að sístækk-
andi hópur hlutabréfaeigenda er
líklegur til að leggjast á sveif með
þeim, sem beijast gegn sértækum
aðgerðum fyrir útvalin fyrirtæki á
kostnað annarra. Þess vegna er
nauðsynlegt að Alþingi, einstakir
þingmenn og þingnefndir, hafi
áfram forystu um frekari breytingar
á þessu mikilvæga sviði, en bíði
ekki eftir „heildarlausn“ ríkisstjórn-
arinnar.
Htifundur er alþingismadur.
Helena Jóhannsdóttir og Ólafía Bjarnleifsdóttir dansa sjómanns-
konur í ballettnum „Myndir frá Islandi“.
Islenski dansflokkurinn:
Vorvindar verða
frumsýndir í kvöld
BIRGIT Cullberg, Per Jonsson og Vlado Juras eiga öll verk á
sýningu Islenska dansflokksins Vorvindar sem frumsýnd verður
í Borgarleikhúsinu í kvöld. Þetta er fyrsta stórsýning dans-
flokksins á þessu starfsári, og er haldin á ijörutíu ára afinæli
Þjóðleikhússins í Borgarleikhúsinu. Á sýningunni verða sýnd
flögur dansverk; Adam og Eva, Myndir frá Islandi, Schakt, og
Vindar frá Merkúr.
Hér á landi hefur áður verið
sýnt eitt þekktasta verk Birgit
Cullberg, „Fröken Júlía“ árið
1983. Núna verður hins vegar
sýndur tvídansinn „Adam og
Eva“ en þann ballett samdi Cull-
berg á sjöunda áratugnum.
Dansarar eru Ásdís Magnúsdótt-
ir og Joacim Keusch, en hann
er nú dansari við aðalballett-
flokkinn í Norrköping.
„Myndir frá Islandi“ heitir
ballett eftir Vlado Juras. Hann
er listdansstjóri í Norrköping en
var áður dansari í Stokkhólmi,
m.a. lengi með Cullberg-ballett-
inum. Hann hefur tvisvar áður
komið hingað til lands, en heim-
sóknir hans hingað urðu kveikjan
að ballettnum sem sýndur verður
í kvöld. Dansarar [ þessu verki
eru þær Helena Johannsdóttir,
Ólafía Bjarnleifsdóttir, Guð-
rnunda H. Jóhannesdóttir, Lára
Stefánsdóttir og Helga Bern-
hard.
Svíinn Per Jonsson á tvö verk
á sýningu dansflokksins. Annað
þeirra heitir Schakt eða Göng.
Dansarar eru Per Jonsson, Kenn-
eth Kvarnström og Hany Hada-
ya. Hitt verkið eftir Jonsson ber
nafnið „Vindar frá Merkúr“ og
er samið sérstaklega fyrir kven-
dansara íslenska dansflokksins.
Auk fastra dansara dansflokks-
ins dansa þær Auður Bjarnadótt-
ir, sem nú er listdansstjóri dans-
flokksins, og Lilja ívarsdóttir í
þessu nýja verki eftir Jonsson.
Eins og fyrr segir er frumsýn-
ingi á Vorvindum kl. 20.00 í
kvöld í Borgarleikhúsinu. Aðeins
eru fyrirhugaðar 5 sýningar á
Voi-vindum. Joachim Keusch,
gestadansari frá Norrköping
dansar aðeins á fyrstu þremur
sýningunum.
Helena Jóhannsdóttir og Helga Bernhard túlka erfiðisvinnu
íslenskra sjómannskvenna í dansverkinu „Myndir frá íslandi" eft-
ir Vlado Juras.
#