Morgunblaðið - 03.12.1991, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 8. DESEMBER 1991
r
Raögreiðslur
Póstsendum samdægurs
$WöWtABWÍ«OT60 — Síim 12ÍM5
FYRIRLiGGJANDI
Þ. ÞORGRIMSSON & CO
Ármúla 29
Bj örgiinar s veit vam-
arliðsíns tuttugu ára
eftir Friðþór Kr.
Eydal
í dag er tuttugu ára afmæli
björgunarsveitar varnarliðsins,
„56th Air Rescue Squadron” á
Keflavíkurflugvelli. Farsælt starf
björgunarsveitarinnar er flestum
landsmötjnum að góðu kunn og
þess að vænta að þeir samgleðjist
björgunarsveitarmönnum yfir
þessum merka áfanga.
Björgunarstörf á vegum Banda-
ríkjamanna á íslandi eiga sér þó
mun lengri sögu, eða allar götur
til komu bandarísks herliðs hingað
til lands fyrir rúmum fimmtíu árum
og því við hæfi að gera stuttlega
grein fyrir þessari starfsemi á
þessum tímamótum.
Flotar og flugherir Breta og
Bandaríkjamanna héldu uppi unr'
fangsmikilli flugstarfsemi til loft-
vama, kafbátaleitar og vemdun
skipalesta frá íslandi í heimsstyij-
öldinni síðari. Að auki var Kefla-
víkurflugvöllur mikilvægur hlekk-
ur í þeirri keðju flugvalla er tengdu
saman flugleiðina yfir norðanvert
Norður-Atlantshaf um Kanada,
Grænland og íslands til Bretlands-
eyja. Á þessari flugleið, sem opnuð
var sumarið 1942, lá stöðugur
straumur hei-flugvéla fram yfir
stríðslok. Fljótlega kom í Ijós þörf-
in á sérútbúnum björgunarflugvél-
um sem veitt gátu aðstoð flugvél-
um á þessari leið og tekið þátt í
leit og björgunaraðgerðum á úthaf-
inu. I flestum tilfellum var notast
við venjulegar eftirlitsflugvélar t.d.
Hudson, Liberator og Katalína sem
höfðu annars þann starfa að veija
skipalestir ágangi þýskra kafbáta.
í stríðslok var farið að nota sérút-
búnar flugvélar, sem ekki höfðu
annað hlutverk, til þessara starfa.
Herflugvélar voru einnig notaðar
til sjúkraflutninga innanlands,
fyrst og fremst fyrir herlið banda-
manna sem taldi mest næstum
50.000 manns og hafði aðsetur
vítt um landið. íslendingar nutu í
mörgum tilfellum einnig góðs af
þessari starfsemi eins og til dæmis
er Katalína flugbátur bandaríska
flotans sótti fárveikt bam til Pat-
reksfjarðar í aftakaveðri og flutti
á sjúkrahús í Reykjavík. Forseti
íslands sæmdi fyrir nokkrum árum
flugmann vélarinnar heiðurspen-
ingi fyrir frábært afrek þótt langt
væri liðið.
Er bandaríska herliðið hélt frá
íslandi árið 1947 og bandarískt
verktakafyrirtæki tók við rekstri
Keflavíkurflugvallar var stofnað
þar útibú frá sjöttu flugbjörgunar-
sveit bandaríska flughersins sem
aðsetur hafði í Massachusetts.
Þetta útibú var rekið af bandarísk-
um borgaralegum starfsmönnum í
samræmi við Keflavíkursamning-{
inn og nefndist „Civilian Flight,
6th Air Rescue Squadron”. Þessi
sveit starfrækti nokkrar SB-17
björgunarflugvélar, en það voru
B-17 sprengjuflugvélar sem breytt
hafði verið í þessu skyni. Meðal
annars báru þessar flugvélar tré-
bát undir búknum sem sleppa
mátti í sjóinn með aðstoð fallhlíf-
ar. B-29 sprengjuflugvélar voru
einnig útbúnar á þennan hátt, en
báru stærri bát úr áli. Björgunar-
flugvélar af þeirri gerð voru ekki
staðsettar hér á landi. Þess má
geta að nokkrir íslenskir flugmenn
störfuðu sem aðstoðarflugmenn á
þessum flugvélum á þessum árum
og einnig störfuðu íslenskir flug-
virkjar að viðhaldi þeirra á Kefla-
víkurflugvelli.
Þessi starfsemi miðaðist við það
Ljósmynd/MagnÚ8 Ólafsson
SH-19 þyrla og C-54 flugvél á Keflavíkurflugvelli sumarið 1954.
Ljósmynd/Friðþór Kr. Eydal
HH-3E Jolly Green Giant tekur eldsneyti á flugi frá HC-130 Herkúles.
að fljúga til móts við og fylgja inn
til lendingar flugvélum sem áttu í
erfiðleikum á flugleiðinni yfir haf-
ið. Fæstar flugvélar gátu flogið
með farþega ofar veðrum á þessum
tíma. Ef allt um þryti gætu björg-
unarflugvélamar varpað niður bát-
um og björgunarbúnaði til nauð-
staddra kæmi til nauðlendingar á
hafínu.
Eftir stofnun varnarliðsins í maí
1951 starfrækti bandaríski flug-
herinn SB-17 flugvélamar áfram
á Keflavíkurflugvelli í tæp tvö ár
uns 53. flugbjörgunarsveit flug-
hersins tók við og leysti þær af
hólmi með Gmmman SA-16 Albat-
ross flugbátum og Sikorsky SH-
19D þyrlum sínum. Á þessum
árum tóku Albatross flugbátar við
hlutverki SB-17 og SB-29 flugvél-
anna við leit og björgun fjarri landi
ásamt því að fylgja flugvélum sem
áttu í erfiðleikum. Þeir gátu þó
ekki lent á úthafínu frekar en aðr-
ir flugbátar nema í undantekning-
artilfellum. Til þess er sjólag oft-
ast nær of slæmt eins og sannað-
ist í nær hvert sinn sem Katalína-
flugbátur bandaríska flotans, sem
aðsetur höfðu á íslandi á stríðsár-
unum; reyndu lendingu á opnu
hafí. I lang flestum tilfellum lösk-
uðust þessir flugbátar í Iendingu.
Þyrlum björgunarsveitarinnar, sem
voru tiltölulega skammdrægar á
þessum árum, var ætlað að sinna
verkefnum umhverfís Keflavíkur-
fiugvöll og á landi eftir því sem
þörf þætti. Þyrlumar, sem gátu
tekið 10 farþega auk tveggja flug-
manna eða 8 sjúklinga á börum
„Á þeim tutlug-u árum
sem sveitin hefur starf-
að hér á landi hafa
starfsmenn hennar
bjargað 250 mannslíf-
um auk þess að aðstoða
við sjúkraflutninga,
leiðbeina flugvélum
sem átt hafa í erfiðleik-
um og veita aðra aðstoð
sem óskað hefur verið
í fjölmörgum tilvikum.”
ásamt sjúkraliða, voru notaðir með
góðum árangri hér á landi fram
til ársins 1963.
Árið 1955 tók bandaríski flug-
herinn í notkun nýja gerð björgun-
arflugvéla sem var sérstaklega
endurbætt útgáfa af C-54 Skym-
aster. Þessar flugvélar nefndust
SC-54 Rescuemaster og voru m.a.
búnar aukaeldsneytisgeymum,
stórum kúptum útsýnisglugga á
hvorri hlið auk gúmmíbjörgunar-
báta og öðrum neyðarbúnaði fyrir
160 manns sem varpa mátti niður
til nauðstaddra. Fyrsta björgunar-
flugvél flughersins af þessari gerð
var send til íslands og leystu þess-
ar flugvélar Albatross flugbátana
smátt og smátt af hólmi í björgun-
arsveitum flughersins.
Árið 1954 hafði björgunarsveit-
in á Keflavíkurflugvelli á að skipa
fjórum SA-16 Albatros flugbátum,
þremur SH-19 þyrlum ásamt einni
C-54 björgunarflugvél. Ári síðar
eru flugbátamir orðnir fimm en
fjöldi annarra flugvéla óbreyttur.
I desember árið 1959 eru einungis
tvær björgunarþyrlur á Keflavíkur-
flugvelli en SC-54 flugvélarnar
orðnar íjórar. Landherinn sem
hafði aðsetur á Keflavíkurflugvelli
til ársins 1960 réð yfír tveimur
þyrlum af sömu gerð til annarra
nota.
Á síðari hluta sjötta áratugarins
var rekstur björgunarsveita banda-
ríska flughersins tekinn til gagn-
gerðrar endurskoðunar með það
fyrir augum að mæta kröfum
tímans með tilkomu nýrrar tækni
í flugi og hernaði. Þetta leiddi af
sér endurskipulagningu starfsem-
innar og kaup á nýjum björgunar-
flugvélum sem teknar voru í notk-
un á öndverðum sjöunda áratugn-
um. Helst litu menn á þann kost
að stór flugvél eins og C-130 Her-
kúles herflutningavélin, sem þá var
verið að taka í notkun, bæri smærri
flugvél sem sleppa mætti á flugi
og taka aftur eftir að minni flug-
Ljosmynd/Baldur Sveinsson
SH-19 þyrla og sjúkrabíll Rauða krossins á Reykjavíkurllugvelli á sjötta áratugnum. Þessi ákveðna
þyrla, sem bar nafnið Whirl-O-Way, var önnur tveggja af þessari gerð sem urðu fyrstu þyrlur til að
fljúga yfir Atlantshaf. Þetla gerðist árið 1953 er flogið var frá Bandaríkjunum til Þýskalands um ís-
lands. Hún kom fljótlega að þessu sögulega flugi loknu til staffa á íslandi og bar teikningu af flugleið-
inni yfir hafið á búknum.