Morgunblaðið - 04.10.1996, Side 42

Morgunblaðið - 04.10.1996, Side 42
42 FÖSTUDAGUR 4. OKTÓBER 1996 MORGUNBLAÐIÐ AÐSEIMDAR GREINAR Launakerfi og vinnu- tími - börn blekkingar I FYRRI grein var m.a. fjallað um þann mikla mun sem er á „vinnutíma" hér og í nágrannalöndunum og spurt, hvað veldur? Hér verður haldið áfram sem frá var horfið og enn spurt, hvað veldur? Einhæft og sveiflu- kennt atvinnulíf er tæpast nema hluti skýringarinnar. Að nokkru leyti er um að ræða gamlar hefðir sem erfitt er að bijót- ast úr eins og að greiða fyrir kaffi- og stundum matartíma (neyslutíma). Vorið 1930 vann Verkamannafélagið Dagsbrún frægan sigur í baráttunni um styttingu vinnudagsins. Þá stytti félagið einhliða vinnudaginn og bannaði næturvinnu. í stað þess að vinna hæfist klukkan sex eins og venja hafði verið frá stofnun félagsins hófst hún klukkan sjö að morgni en iauk eins og áður klukk- an sex að kvöldi. Gert var ráð fyrir að einn tími færi í mat og tveir hálftímar í kaffi. Atvinnurekendur greiddu fyrir kaffitímana en ekki matartíma, enda fóru menn í þann tíð gjarna heim í hádeginu, skelltu í sig soðningu og fengu sér kríu. Vinnudagurinn var því ellefu tímar, þaraf var unnið í níu en greitt fyr- ir tíu. Með öðrum orðum vinnuvikan varð 54 stundir en greitt var fyrir 60. Hlutfall neyslutíma af vinnuviku hefur vissulega lækkað frá því sem var á öndverðum íjórða áratug aid- arinnar, en ennþá halda menn fast í gamla hefð. Með hlið- sjón af hversu langur vinnudagurinn er, er skiljanlegt, að verka- lýðshreyfingin haldi dauðahaldi í neyslu- tíma, réttindi sem fengust ekki átaka- laust. En ef raunveru- legur vinnutími yrði hins vegar stjdtur í 35-40 stundir á viku myndi þessi gamla hefð verða óþörf, nánast órökrétt. í dag er greiðsla fyr- ir kaffitíma aðeins lítið brot af stórri blekkingu sem menn hafa kosið eða fallist á; að greiða uppbót á allt of lága dagvinnu- taxta. Svo illa er komið fyrir ís- lenskri þjóð að þessu leyti að ríki og sveitarfélög ganga á undan með vondu fordæmi. Hvergi eru taxtarn- ir lægri en þar og hvergi yfirvinna meiri og tíðari; unnin eða óunnin. Nýliðin læknadeila virðist að stórum hluta eiga rætur að rekja til þessar- ar staðreyndar. Hvort sem menn eru sammála eða ósammála rökum lækna að þeim beri að standa í efsta þrepi launastigans þá er ljóst að meginrót deilunnar er hin lágu grunnlaun sem eru í engu samræmi við heildartekjur þeirra. Grunnlaun þeirra skulu vera lág, ekki aðeins vegna þess að út frá þeim eru lífeyr- isgreiðslur reiknaðar heldur ennþá frekar, vegna þess að ríkisvaldið virðist óttast fátt meira en að los komist á launakerfi iandsmanna, launakerfi sem er ein stór blekking, .. r . Þorleifur Friðriksson Jafnframt þarf að fara fram gagnger upp- stokkun, segir Þorleif- ur Friðriksson í síðari grein sinni, á launakerfi og vinnutíma. nema hjá þeim hópum sem neyðast til að lepja dauðann af strípuðum töxtum. Langur vinnudagur = lítil framleiðni? í fréttabréfi Vinnuveitendasam- bandsins frá því í október 1995 eru samanburðartöflur sem sýna fram- leiðsluvirði í iðnaði (1992) á hveija unna klukkustund á Norðurlöndun- um fimm og hlutfall launa af vinnsluvirði. Samkvæmt þeim er framleiðsluvirði á „unna“ klukku- stund lægra hér en á hinum Norður- löndunum jafnframt því sem hlut- fall launa af vinnsluvirði er mun hærra. Ef rétt er, sem hér verða ekki bornar brigður á, hljóta menn að spyija sig hveijar ástæður þessa mikla munar kunni að vera. Ein ástæða þessa er vafalaust hversu smáar margar framleiðslueiningar eru og erfitt að koma við hagræð- ingu. Hins vegar læðist einnig að sá grunur að hinn langi vinnutími eigi þarna stóran þátt, m.ö.o. að langur vinnudagur hafi Iítið sem ekkert með mikla vinnu að gera. Erlendar rannsóknir hafa sýnt að meginhluti framleiðslunnar á sér stað á takmörkuðum hluta vinnu- dagsins, án tillits til þess hversu lengi starfsmenn eru á vinnustað. Langur vinnudagur getur því dreg- ið úr framleiðni jafnvel þótt menn séu að störfum hvað þá þegar sam- komulag er um að yfirvinna öll eða að hluta verði óunnin. Jafnframt er hætt við að lítii framleiðni geri atvinnurekendur fráhverfa því að hækka laun og kjósa að láta heldur vinna lengur. Hér er því kominn vítahringur sem erfitt virðist að bijótast úr. í leit að nýjum leiðum Á haustdögum 1995 sendi Vinnumálasambandið frá sér tíma- mótamarkandi hugmyndir sem fólu meðal annars í sér sveigjanlegan vinnutíma og að raunveruleg lengd vinnuvikunnar yrði 37 stundir. Það þykir tíðindum sæta að slíkar tillög- ur komi frá samtökum atvinnurek- enda, en þeim mun meiri ástæða er fyrir verkalýðsfélög um allt land og heildarsamtök þeirra að taka þær til umfjöllunnar. Eigi íslending- ar að komast úr áratugalangri stöðnun, lágra grunntaxta og langs vinnudags, verður gamalgróin tor- tryggni að víkja og samtök laun- þega og atvinnurekenda að íjalla af heilindum um nauðsynlegar breytingar. Hugmyndir Vinnumála- sambandsins eru vel til þess fallnar að marka þeirri umræðu braut. Og ef til vill getur stefnumörkun í starfsmannamálum Reykjavíkur- borgar stuðlað að hinu sama. Langur vinnutimi = rústað fjölskyldulíf í áðurívitnaðri grein segir borg- arstjóri að stefnt sé að því að „starfsfólk borgarinnar skuli eiga kost á sveigjanlegum vinnutíma og með ýmsum hætti gert auðveldara að samræma fjölskylduábyrgð starfi". Með hliðsjón af þeim fjölda hvunndagsdæma af fjölskyldum í rúst, ungu fólki sem leitar úr ein- semd í vímu og foreldrum sem leita að börnum sínum of seint, er fagn- aðarefni að sjá viðleitni í þessa átt. Erlendar rannsóknir sýna að þar sem sveigjanlegum vinnutíma hefur verið komið á er slík vinnutilhögun fyrst og l'remst nýtt af konum, sem segir nokkuð um hversu lítið fjöl- skylduábyrgð kvenna hefur breyst þrátt fyrir allt. „Fjölskylduábyrgð“ karla felst í ríkari mæli en kvenna í að vera lengi á vinnustað, sem sést m.a. á þeirri staðreynd, sem Ingibjörg Sól- rún bendir á, „að launamunur á ekki nema að litlu leyti upptök sín í taxtakerfinu sjálfu eða í dagvinnu- launum". Yfirvinna, stundum óunn- in og aðrar aukasporslur lenda m.ö.o. fremur í vösum karla en kvenna. Þessi meinsemd myndi varla hverfa með sveigjanlegum vinnutíma. Ef svipað mynstur birt- ist hér og þar sem reynsla er feng- in af sveigjanlegu kerfi, sem engin ástæða er til að draga í efa, myndi sveigjanleikinn ekki verða til að stytta viðveru á vinnustað, heldur breyta viðverumynstrinu. Niðurstaða nn'n er því sú að hversu þarft sem það er, að komið verði á heildstæðri stefnu í starfs- mannamálum; skýrri, réttlátri og nútímalegri, og ekki síst sveigjan- legum vinnutíma, þá þarf jafnframt að fara fram gagnger uppstokkun á launakerfi og vinnutíma. Áður er nauðsynlegt að gerð verði úttekt á hlutfalli yfirvinnu af heildarlaunum starfsmanna. Hvernig hlutfallið breytist á milli kynja og hversu stór hluti er í formi svokallaðrar „óunn- innar“ yfirvinnu. Að því loknu er komið að því að reyna hvort ekki sé hægt að gera launakerfið opnara og einfaldara, hækka dagvinnu- laun, minnka yfirvinnu og fækka, helst eyða sporslum. Slíkar aðgerð- ir myndu sennilega ekki aðeins auka afköst á unna klukkustund, heldur verða til þess að eyða launa- kerfi og vinnutímahefð sem eiga blekkinguna að móður. Höfundur er sagnfræðingur. Landssamband sérhagsmunamanna? SVO ER fjölmiðlum fyrir þakkandi, að und- anfama mánuði hefur komist allnokkur skriður á almenna um- ræðu um margvísleg grundvallaratriði, er varða hálendi íslands og frambúðarskipan á samskiptum þjóðarinn- ar við land sitt. Ljóst má nú vera, að margir eru þeir, sem láta sig varða náttúruverndar- og skipulagsmálefni hálendisins og jafn- framt álitaefni um meint eignarhald ein- staklinga, hreppa eða upprekstrar- félaga á tilteknum spildum óbyggð- anna, spildum, sem samanlagt gætu myndað stóran hluta alls hálendis- ins - að meðtöldum söndum, hraun- um og jöklum - ef fyllstu kröfur „iandeigendanna" væru teknar til greina. Nú um stundir er vissuiega margt óljóst um grunneignarrétt (þ.e. beinan eignarrétt að frátöld- um beitarafnotum o.þ.h.) yfir flest- um hálendissvæðun- um. Allnokkrir dómar hafa að vísu gengið, þar sem staðfest var að krefjendur eignar- réttar yfir tilteknum skákum öræfanna séu ekki grunneigendur þótt beitarréttur þeirra sé ekki vefengd- ur. Dómarnir varða þó einungis tiltölulega fá svæði - sum að vísu nokkuð víðáttumikil - en taka af skiljanleg- um ástæðum ekki af skarið um þau öræfa- svæði önnur, sem liggja langt frá byggð en tilteknir aðilar hafa gert eignarréttartilkall til. Þar ríkir því ennþá óvissa, þó að ætla megi, með hliðsjón af fyrr- nefndum dómum, að þar geti hlut- aðeigandi aðilum orðið örðugt að sanna eignarrétt sinn, ef eða þegar á reynir, en á meðan eigi hefur verið skorið formlega úr með dómi hafa ýmsir þeirra haldið einkarétti sínum fram gagnvart almenningi með talsverðri festu. Svo dæmi sé Framtíðarsýn væri bjartari, segir Páll Sig- urðsson, ef hálendið lyti einvörðungu stjórn almannavaldsins. tekið hafa þeir stundum viljað meina skotveiðimönnum fuglaveið- ar á hinum meintu eignarlendum sínum, með vísun til þess alkunna lagaákvæðis, að landeigandi eigi einn fuglaveiði á landi sínu, en að sjálfsögðu getur eignarrétturinn skipt miklu máli í mun víðara við- fangi, t.d. í sambandi við bygging- arleyfi á háiendinu. Hagsmunir almennings krefjast þess því ljós- lega, að sem fyrst verði skorið formlega úr um álita- og ágrein- ingsefni á þessu mikilvæga sviði, þannig að bagalegri réttaróvissu verði eytt. Þá verður þjóðin nú einnig að búa við það fyrirkomulag í skipu- lagsmálum hálendisins, að einstakir hreppar, er að hálendinu liggja - væntanlega nokkrir tugir, sumir þó mjög fámennir og vanmegna í stjórnsýsluefnum - geri tilkall tii þess að fara með stjórnvald á af- mörkuðum skákum óbyggðanna, þótt víða sé reyndar óvissa eða jafn- vel ágreiningur um mörk þeirra. Með þessum hætti mætti væntan- lega skipta öllu hálendinu, eða því sem næst, upp í fjölmarga reiti, sem teygja sig gjarna inn til miðju þess og mætast stundum á jökli eða á óravíddum auðnanna - oft með vís- un til fornra viðmiðana, sem eiga sér engan hljómgrunn í nútímaleg- um skipulagsfræðum. Ný haustefni í miklu úrvali. cWlRKA Mörkin á. sími í6H 1-\T7 Opiö mánucl.-lVisuicl. kl. 10-lH. MniHiird. kl. 10-1 i. Páll Sigurðsson Fullyrða má, að þeir, sem vilja grunda heppilega skipan þessara mála, öfgalaust og án tengsla við meinta hagsmuni fárra manna, muni almennt vera þeirrar skoðun- ar, að sú framtíðarsýn væri bjart- ari, en nú mætir auganu, að há- lendið lúti á komandi árum einvörð- ungu stjórn almannavaldsins - m.a. í sambandi við skipulags-, byggingar- og náttúruverndarmál auk umferðarréttar almennings (almannaréttar) - fremur en for- ræði hinna örsmáu sveitarfélaga, þar sem örðugt er að tryggja nokk- urt samræmi í ákvarðanatöku og almennri stjórnun og þar sem hagsmunaárekstrar eru algengir og áberandi. Þá eru þeir vissulega margir, sem telja að æskilegri for- sjá allsheijarstjórnvalda í þessu efni verði aldrei komið á að neinu gagni nema gerðar verði þær ráð- stafanir, er duga til þess að veru- legir hlutar hálendisins - eða það allt þegar fram líða stundir - kom- ist í almannaeign; með öðrum orð- um að það verði eins konar þjóð- lenda og um leið friðland, en sú skipan mála myndi greiða mjög fyrir samræmdri stjórnun, verndun og skynsamlegum framkvæmdum. Þetta er vitaskuld unnt að gera án þess að gengið verði, bótalaust, á sannaðan rétt einstaklinga. En nú er vissulega á almannavit- orði, að hér eru ýmis ljón í vegi farsællar lausnar. Þótt ekki sé að efa, að vilji mikils meirihluta þjóðarinnar standi til þeirrar fram- tíðarskipanar á stjórnsýslu- og eignarhaldsmálum hálendisins, sem hér var drepið á, stendur fá- mennur hópur manna ennþá í vegi fyrir því að þessari lausn verði náð. Styrkleiki þessa hóps er ótrú- lega mikill og í engu samræmi við höfðatöluna. Liggja til þess marg- víslegar og alkunnar ástæður og teygjast sumar rætur þessa úrelta viðhorfs til grárrar forneskju, aðr- ar til rómantískra hugmynda 18. og 19. aldar og enn aðrar nærast á hversdagslegri íhaldssemi og sér- hagsmunahyggju. Telja sumir, er vel þekkja til, að örðugt muni verða í reynd að koma fram viðunandi lagabreytingum og öðrum hald- bærum ráðstöfunum, sem komandi kynslóðir geti vel við unað, að óbreyttri kjördæmaskipan í land- inu. Ekki skal þó lagður dómur á það hér. Hitt er víst, að þótt hópur þessara manna sé ekki fjölmennur hefur hann búið vel um sig. Hags- munaeigendurnir, skyldulið þeirra og stuðningsmenn - sem gætu vissulega stofnað með sér dálítið landsamband (hafi það ekki þegar verið gert svo lítið beri á) - verða fundnir á víðara vettvangi en í sumum þeim fámennu byggðarlög- um, sem að hálendinu liggja og sem fyrr var um getið. Nokkrir þeirra eiga sér hægindi á löggjafarsam- kundu þjóðarinnar og ekki er ör- grannt um, að fáeinir hafi vermt ráðherrastóla á ýmsum tímum. Sumir hafa einnig komið sér vel fyrir í ráðum og nefndum, sem ákvörðunarvald hafa í ýmsum þeim málaflokkum, er snert geta hálend- ismálefnin með einum eða öðrum hætti. Að því má ganga sem vísu, að fimir fingur muni kippa í ýmsa þræði, þegar lögð verða fram frum- vörp eða aðrar formlegar tillögur, sem miða að því að koma góðu lagi á hálendismálin, og reynt verði þannig að tefja þess háttar mál eða jafr.vel að eyða þeim með hægum og prúðmannlegum hætti, áður en þau nái lokameðferð. Almenn og opin umræða um hálendismálin, sem svipti hjúpnum af þeim leyndu þráðum, sem fyrr um getur, er sem eitur í beinum þessara manna. Væntanlega getur heilbrigt al- menningsálit, sem vekur og heldur við þeirri beinskeyttu umræðu, sem nauðsyn ber til í framangreindu augnamiði, gefið þeim, er verða í framvarðasveit umbótamanna á þessu sviði, nægan styrk til þess árangurs í baráttunni, sem hlýtur að vera markmið þeirra. Höfundur er prófessor í lögfræði nfr HhiifrHntfu’iiir um nmhvprffamál

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.