Morgunblaðið - 18.01.1998, Side 24

24 SUNNUDAGUR 18. JANÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
-4
1
_____________EVRÓPUMÁL________
Kanadasamningurinn
stærsta mál EFTA eftir EES
Morgunblaðið/Kristinn
KJARTAN Jóhannsson: Með fríverzlunarsanmingiim EFTA er verið að opna möguleika
fyrir Islendinga víða um heim.
Starfsemi EFTA hefur orð-
ið fjölbreyttari á síðustu ár-
um þrátt fyrir fækkun í
samtökunum, meðal annars
með gerð fríverzlunarsamn-
inga við fjölda ríkja. Olafur
Þ. Stephensen ræddi við
Kjartan Jóhannsson fram-
kvæmdastjóra EFTA.
KJARTAN Jóhannsson, fram-
kvæmdastjóri Fríverzlunarsam-
taka Evrópu, EFTA, áttiá föstu-
dag fundi með Halldóri Ásgi-íms-
syni utanríkisráðherra og íslenzk-
um embættismönnum um starf samtakanna
næsta hálfa árið, en Island tók við formennsku
í EFTA um áramót. Morgunblaðið ræddi við
Kjartan um starf EFTA, sem er mun fjöl-
breyttara en fyrir nokkrum áram, þótt fækk-
að hafi í hópi aðildarríkja.
EFTA hefur skroppið saman á síðustu árum
og áratugum og meirihluti ríkjanna, sem áður
áttu aðild _að samtökunum, er nú í Evrópusam-
bandinu. Island, Noregur, Sviss og Liechten-
stein eru nú einu EFTA-ríkin. En hvaða máli
skiptir EFTA í heimsviðskiptum og hvaða máli
skiptir EFTA-aðildin ísland?
„EFTA hefur talsvert vægi á heimsmæli-
kvarða," segir Kjartan. „Þótt þetta séu aðeins
fjögur lönd og þau hvorki stór né mannmörg,
er hlutdeild EFTA í heimsviðskiptum 3,1%,
sem er anzi drjúgt og stenzt vel samanburð við
mörg miklu stærri ríki. EFTA hefur því
þónokkra vigt og er að því leyti áhugaverður
markaður og eftirsóttur samningsaðili fyrii-
önnur ríki. EFTA er að mínum dómi ágætt
tæki fyrir aðildarlöndin til að sækja hagsmuni
sína í viðskiptamálum. Það er sérstaklega
styrkur að því fyrir litla þjóð að vera í hópi með
öðrum og vera þannig hluti af samtökum, sem
hafa þónokkra vigt.“
Fríverzlunarsamningar opna
framtíðarmöguleika
EFTA hefur á undanförnum árum gert
þrettán fríverzlunarsamninga; við tíu væntan-
leg aðildarríki ESB í Austur-Evrópu, Tyrk-
land, Kýpur og ísrael. Kjartan segir að gerð
þessara samninga, eins og ýmislegt annað í
starfi EFTA, sé miðuð við lengri framtíð.
„Mér sýnist að íslendingar séu að sækja út
fyrir landsteinana og ég er sannfærður um að
þeir muni gera það í vaxandi mæli. Það er ver-
ið að opna möguleika fyrir íslendinga á ýms-
um svæðum og stöðum. Það er mikilvægt fyrir
einhæft atvinnulíf eins og á íslandi að eiga
marga möguleika, því að sveiflur geta orðið í
aðstæðum í mismunandi heimshlutum og þá
þarf að beina viðskiptum þangað, sem hag-
stæðast er hverju sinni.“
í umræðum um EES-samninginn á sínum
tíma héldu ýmsir andstæðingar hans því fram
að samningurinn myndi takmarka möguleika
íslands til að gera fríverzlunarsamninga við
önnur lönd og svæði. Kjartan segir að þeir
spádómar hafi augljóslega reynzt rangir;
þvert á móti séu enn fleiri möguleikar að bæt-
ast við. „Þegar ég byrjaði í þessum málum
1989 höfðum við engan EES-samning, bara
einn fn'verzlunarsamning við Evrópubanda-
lagið. Við höfðum enga samninga við önnur
lönd en Evrópubandalagslöndin. Nú erum við
komin með EES-samning, þrettán fríverzlun-
arsamninga og samstarfssamninga við sjö
lönd og svæði, sem væntanlega leggja grunn
að fríverzlunarsamningum síðar meir.
En það, sem er mest spennandi og
langstærst, er möguleikinn á samningi við
Kanada. Kanadísk stjómvöld hafa lýst yfir
pólitískum vilja til að koma á fríverzlun við
EFTA og ráðherrar EFTA-landanna hafa
tekið undir það. Nú lendir það á íslandi sem
formennskulandi að koma þessu af stað. Þetta
mál er það stærsta, sem komið hefur á borð
EFTA - sérstaklega ef það lukkast - síðan
EES samningurinn var gerður."
Kanadasamningurinn leið inn í fríverzl-
unarsamstarf N-Atlantshafsríkja
Evrópusambandið hefur á dagskrá að efla
fríverzlun við Norður-Ameríku og hugmyndir
hafa verið settar fram um Fríverzlunarsvæði
Norður-Atlantshafsríkja, TAFTA. Aðspurður
hvort fríverzlunarsamningur við Kanada geti
auðveldað EFTA-ríkjunum aðild að slíku sam-
starfi, segir Kjartan að slíkur samningur geti
orðið til þess að brjóta ísinn. „EFTA-löndin
hafa látið í ljós áhuga á að vera með í viðræð-
um ESB við Bandaríkin og Kanada en það
hefur ekki tekizt. Það, sem er að gerast varð-
andi Kanada, kemur því í staðinn fyrir og til
viðbótar við slíkt samflot, því að enn er ekki
komin á nein fríverzlun yfir Atlantshafið. Það
gæti hent sig að EFTA yrði á undan Evrópu-
sambandinu í þeim efnum. En það er áfram
áhugi á því hjá EFTA að gera eitthvað sam-
hliða og samsvarandi þessum samskiptum
ESB og NAFTA-ríkjanna.“
Kjartan bendir á að EFTA hafi nú komið á
sambandi við svæðisbundin viðskiptasamtök í
fleiri heimshlutum; MERCOSUR í Suður-Am-
eríku, ASEAN í Suðaustur-Asíu og samtök
Persaflóaríkja. „Þetta þýðir útvíkkun á hlut-
verki EFTA og hvemig samtökin haga starf-
semi sinni,“ segir hann.
Áhyggjur af smæð EFTA í EES-sam-
starfinu óþarfar
Tíma- og mannfrekasta verkefni EFTA er
rekstur EES-samningsins. Kjai’tan segir að
svo virðist sem þær áhyggjur, að EFTA væri
orðið svo lítið að Evrópusambandið gæti stigið
ofan á það, hafi verið ástæðulausar. „Við höf-
um yfirleitt getað ráðið fram úr þeim málum,
sem verið hafa erfið viðfangs. Þau hafa
kannski verið lengi á dagskrá, en á endanum
hafa menn getað fundið viðunandi niðurstöðu.
Eg er t.d. sannfæi’ður um að bæði í laxamálinu
og gasmálinu hefur það verið mikill styi’kur
fyrir Noreg að hafa EES sem vettvang og
tæki til að koma sínum sjónarmiðum á fram-
færi við ESB. Enn hefur ekki reynt á EES-
samninginn í eins stórum málum, sem varða
íslenzka hagsmuni."
Kjartan segist þeirrar skoðunar að EFTA-
ríkjunum hafi tekizt að nýta þá möguleika,
sem EES-samningurinn gefí, til að hafa áhrif
á mótun ákvarðana Evrópusambandsins um
nýjar reglur, sem taka gildi á öllu efnahags-
svæðinu. „Við erum komin inn í 300 nefndir á
vegum Evrópusambandsins, þar sem við get-
um komið sjónarmiðum okkar á framfæri. Við
höfum í auknum mæli snúið okkur að því að
semja álit um lög og ákvarðanir, sem ei’u á
leiðinni, og eins stefnumótandi pappíra Evr-
ópusambandsins. Við höfum lært að nýta okk-
ur samninginn og erum að þróa hann. Sam-
stai’fið virðist geta gengið nokkuð vel.“
Aðspurður um þau áhrif, sem breytingar á
Evrópusambandinu og ákvarðanatöku þess
vegna Maastricht- og Amsterdam-samning-
anna hafi haft á samstai-fið við EFTA, segir
Kjartan að enn hafi ekki komið upp nein vand-
kvæði af þeim sökum. „I Amsterdam-samn-
ingnum eru ákvæði um aukin áhrif Evrópu-
þingsins á ákvai’ðanatöku. Við eigum eftir að
átta okkur á hvernig það kemur út. Sumir
halda því fram að þetta muni jafnvel gera okk-
ur auðveldara íyrir, því að þingið sé nær sjón-
armiðum EFTA-landanna en framkvæmda-
stjórnin. Við eigum þó eftir að í’áða fram úr
því hveniig við komum sjónarmiðum okkar
þar á framfæi’i þegar við þurfum á að halda,
með áhrifaríkari hætti en við gerum núna.“
Nóg verkefni árformennsku-
timabili Islands
Spurður um mikilvægustu verkefni EFTA á
nýhöfnu formennskutímabili íslands segir
Kjartan samningaviðræðurnar við Kanada
efstar á blaði. „Svo eru fleiri fríverzlunai’-
samningar, sem lítur út fyrir að komist vel
áleiðis, við Túnis, Kýpur og heimastjórn Pa-
lestínumanna. Einnig lítur út fyrir að unnið
verði að því að koma á samstarfi við litlu ríkin
við Persaflóa. Þau hafa sýnt áhuga á því og að
minnsta kosti eitt EFTA-landanna, Sviss, á
þar mikilla hagsmuna að gæta. Það er því nóg
af verkefnum, sem þarf að stýra og koma
áleiðis. A EES-sviðinu er þetta allt að komast
í fastari farveg. Þar þurfum við þó að leggja
vinnu í að greina betur áhrifin af Amsterdam-
samningnum og af stækkun Evrópusam-
bandsins til austurs. Jafnframt þarf að leggja
grunn að því hvemig þurfi að standa að sam-
tölum við Evi’ópusambandið um stækkunina í
framtíðinni.
EFTA-i-íkin hafa sótt nokkuð stíft að fá að-
ild að svokallaðri Evrópuráðstefnu ESB, sem
á að fjalla um stækkunina, og því verður áreið-
anlega áfram haldið að ESB, að það sé eðlilegt
og sjálfsagt að við séum aðilar að henni. En
það er svolítil tilhneiging hjá sumum Evrópu-
sambandsríkjum að vera með lokaðan hóp.
Mín skoðun er hins vegar sú að ESB eigi
einmitt að laða að sér ýmsa, sem standa utan
þess, til dæmis EFTA-i-íkin, til að taka þátt í
ráðstefnum og stefnumótun af þessu tagi.“
Hæg afgreiðsla á EES-málum
Kjartan segir að óhætt sé að segja að ísland
hafi staðið sig vel í stai-fsemi EFTA á seinni ár-
um, en hlutfallslega stærri hluti staifseminnar
hefur hvílt á herðum Islendinga vegna fækkun-
ar aðildarríkja. „Það eru alltaf einhverjir
hnöki-ar. Ég hef tií dæmis gert það að Umræðu-
efni í þessari heimsókn minni að afgreiðsla
EES-mála, sem þurfa að fara í gegnum þingið,
sé ekki alltaf eins greið og fljót og hægt væri að
óska sér, hvernig sem á því stendur. Ég skal
ekki segja hvort ábyrgðin á því liggur hjá í’áðu-
neytunum eða þinginu. En á heildina litið
stendur Island sig vel og hefur teflt fram góðu
fólki í EFTA,“ segir Kjartan Jóhannsson.
r r
Utsalan hefst á morgun • Utsalan hefst á morgun