Morgunblaðið - 01.06.1999, Side 38

Morgunblaðið - 01.06.1999, Side 38
38 ÞRIÐJUDAGUR 1. JÚNÍ 1999 MORGUNBLAÐIÐ MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 1. JÚNÍ 1999 39^ fRfot&tiftltyfo&ifr STOFNAÐ 1913 ÚTGEFANDl FRAMKVÆMDASTJÓRI RITSTJÓRAR Árvakur hf., Reykjavík. Hallgrímur B. Geirsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. HELZTA VERKEFNIÐ ISAMTALI við Morgunblaðið sl. laugardag, segir Arni Mathiesen, nýskipaður sjávarútvegsráðherra m.a.: „Helzta verkefnið er að sjálfsögðu að reyna að ná víðtækri sátt um fiskveiðistefnuna ...“ Þetta er mikilvæg yfirlýsing hjá nýjum sjávarútvegsráðherra í ljósi þess, að í heilan áratug hefur því verið haldið fram, að engin þörf væri á meiriháttar breytingum á fiskveiðistjórnarkerfinu. Dagar slíkra yfirlýsinga eru liðnir og ummæli Arna Mathiesen sjávarútvegsráðherra eru til marks um breytta tíma. Því hefur jafnframt verið haldið fram, að andstæðingar óbreytts fískveiðistjórnarkerfis hefðu engar tillögur fram að færa um það hvað gæti komið í staðinn fyrir það kerfi sem nú er. Það er út af fyrir sig rétt, að lítið hefur verið um nákvæm- lega útfærðar tillögur, þótt grundvallaratriðin hafi alltaf verið ljós. En væntanlega á þetta eftir að breytast á næstu misser- um og nákvæmlega útfærðar tillögur um breytingar að sjá dagsins ljós. Það hefur líka verið ljóst, að andstæðingar óbreytts kerfis hafa haft mismunandi skoðanir á því, hvað við ætti að taka. Hér koma svo margir og flóknir hagsmunir til sögunnar, að seint verður gert svo öllum líki. Hins vegar hefur smátt og smátt verið að skapast samstaða um meginlínur í breyttu kerfi, sem víðtæk sátt á að geta náðst um, eins og hinn ungi sjávarútvegsráðherra hefur lýst yfir að hann vilji vinna að. ÁTÖK í KASMÍR ENN á ný hafa blossað upp átök milli Indverja og Pakistana í Kasmír-héraði. Allt frá því að Indland og Pakistan fengu sjálfstæði fyrir rúmlega hálfri öld hafa ríkin deilt um Kasmír, en héraðinu var skipt á milli þeirra eftir blóðuga styrjöld árið 1948. Astæða átakanna nú eru árásir skæruliða, sem vilja yfirráð Pakistana í Kasmír og Indverjar segja að njóti stuðnings Pakistana. Hófu Indverjar loftárásir á skæruliða í síðustu viku og magnaðist deilan eftir að Pakistanar skutu niður indverska herþotu er þeir sögðu hafa flogið yfir markalínuna. Lengi hefur verið ástæða til að hafa áhyggjur af þeirri spennu er einkennir samskipti Indverja og Pakistana og þá ekki síst nú eftir að bæði ríkin eru orðin að yfírlýstum kjarn- orkuveldum. Breiðist átökin vegna Kasmír út, hvort sem er nú eða síðar, gæti það haft ófyrirsjáanlegar afleiðingar. Þá er það einnig áhyggjuefni að ekkert ríki í heiminum virð- ist hafa nægjanlega sterka stöðu í þessum heimshluta til að geta miðlað málum í deilunni. Bandaríkin, sem gegnt hafa mik- ilvægu hlutverki við lausn deilumála, t.d. í Mið-Austurlöndum, á Norður-írlandi og Balkanskaga hafa aldrei haft sterk póli- tísk ítök á Indlandi þótt samskipti Bandaríkjanna og Pakistan hafi verið traust. Hvorki Rússar né Kínverjar gætu heldur gert tilkall til þess að njóta nægilegs trausts beggja deiluaðila. GLÆSILEG FRAMMISTAÐA ÞAÐ HAFA væntanlega margir verið komnir fram á fremstu brún í sófanum sínum á laugardagskvöldið þegar síðustu stigin voru gefin í söngvakeppni evrópsku sjónvarps- stöðvanna. Farið gat á hvorn veginn sem var en Svíar stóðu uppi sem sigurvegarar og Islendingar urðu í öðru sæti. Þó að væntingarnar, sem voru orðnar miklar eftir afar jákvæð við- brögð við framlagi Islands dagana fyrir keppnina, hafi ekki verið uppfylltar þá eru sennilega allir sammála um að frammi- staða Selmu Björnsdóttur og Þorvaldar B. Þorvaldssonar var með miklum sóma í ísrael. Hvað svo sem menn vilja segja um söngvakeppni evrópsku sjónvarpsstöðvanna og keppni af þessu tagi yfirleitt þá er að minnsta kosti ljóst að það þarf mikla hæfileika til að standa framarlega í fjölþjóðlegum samanburði á hvaða sviði sem er og úrslit þessarar keppni sýnir það enn einu sinni og sannar að íslendingar eiga tónlistarfólk á alþjóðlegan mælikvarða. Og þó að klisjan um smæð þjóðarinnar sé orðin ansi þreytt þá hljót- um við að minna á hana í tilvikum sem þessum. Ljóst má vera að keppnin gefur tónlistarfólki dýrmætt tæki- færi til að kynna sig á erlendum vettvangi. Þó ekki væri nema fyrir það á hún rétt á sér en þegar jafn vel gengur og nú þá er hún einnig mikilvægur vettvangur fyrir landkynningu. Vafa- laust hefur hin glæsilega frammistaða íslensku þátttakend- anna að þessu sinni vakið mikla athygli á þeim sjálfum sem og landi þeirra. Skiptar skoðanir um nýtingu háhitasvæðisins í Hengli DMsac'ie NESJAVALLAVIRKJUN Er jarðhiti sam- bærilegur við námu eða fískistofn? Áform eru uppi um aukna raforkuframleiðslu á Nesjavöllum. Deilt hefur verið á nýtingu svæðisins. Pétur Gunnarsson kynnti sér andstæð sjónarmið í málinu. MENN eru ekki á einu máli um hvemig staðið er að nýtingu háhitasvæðisins í Hengh, þ.e.a.s. raforku- framleiðslu og varmavinnslu á Nesja- völlum. í ritdeilu sem fór fram á síðum Morgunblaðsins síðastliðið haust var því ýmist haldið fram að um væri að ræða námu eða endumýjanlega auð- lind. Nú em áform um að auka orku- vinnslu á svæðinu enn frekar með því að auka raforkuframleiðslu um meira en helming án þess að auka varma- vinnslu til húshitunar samhliða. Jóhannes Zoega verkfræðingur, sem var hitaveitustjóri í Reykjavík um ára- tugaskeið, hefur gagnrýnt reksturinn á Nesjavöllum. Hann segir að varma svæðisins sé sóað, eins og staðið er að málum, og vill að hitaveita njóti for- gangs við nýtingu jarðhitasvæða í grennd við þéttbýli. Þessu andmæla talsmenn Orkuveitu Reykjavíkur. Hitaveitan segir að með nýrri bor- tækni hafi tekist að stækka vinnslu- svæðið á Nesjavöllum og auka afkasta- getu þess frá því sem varlegar upp- hafsáætlanir gerðu ráð fyrir. Niður- stöður undirbúningshóps em þær að hagkvæmni stækkunar sé yfir 10% á ári og með henni verði ekki gengið mikið á jarðhitasvæðið umfram það sem núverandi virkjun gerir. Mest rannsakaða jarðhitasvæðið Háhitasvæðið á Nesjavöllum er sennilega mest rannsakaða og athug- aða jarðhitasvæði landsins. Orkuveita Reykjavíkur, áður Hitaveita Reykja- víkur, ver árlega um 100 milljónum króna til rannsókna á jarðhitasvæðum hér við land. Einar Gunnlaugsson, forstöðumaður rannsóknadeildar Orkuveitu Reykja- víkur, segir að í fyrra hafi hermilíkan svæðisins verið endurskoðað í Ijósi reynslunnar og reiknað út hver yrðu áhrif aukinnar raforkuframleiðslu. Út úr þeirri vinnu hafi komið sú niður- staða að hefja strax undirbúning að 30 MW aukinni raforkuframleiðslu jafn- framt því sem ráðist verði í frekari undirbúning og athuganir, m.a. með boranum. Lokið er borun einnar 1800 m djúprar rannsóknarholu í suður- hluta svæðisins sem borað var á ská með nýrri tækni. Vegna þess telst vinnslu- svæðið nú stærra en áður. „Jarðhitinn er ekki sjálfbær orku- lind. Hann eyðist eftir því sem af er tekið,“ segir Jóhannes Zoéga á hinn bóginn. „Núna er dælt upp úr svæðinu um það bil þrisvar sinnum meiri orku en hægt er að nýta. Það gerir að verk- um að nýtanleg orka á svæðinu endist mun skemur en ella.“ Hann segir að vegna þess hvernig staðið er að málum nú verði nægileg orka tæpast tiltæk á þessu svæði þegar sjá þarf sístækkandi samfélagi á Reykjavíkursvæðinu fyrir hitaveitu eftir 20-30 ár. Nú er hægt að framleiða 200 MW af varmaorku til húshitunar á Nesjavöll- um. Að auki era framleidd þar 60 MW af rafmagni, sem selt er á dreifikerfi Landsvirkjunar. Jóhannes Zoéga segir að til að framleiða þennan varma sé dælt um 500 MW úr iðram jarðar. Þar sem meðalþörf varma til húshitunar er rúmlega 100 MW skili svæðið nú um 160 MW, þ.e. innan við þriðjungi þess sem tekið er. Megpnhlutanum er fleygt „Þetta kalla ég sóun,“ segir hann. Jóhannes segir að auk þess sé varma sóað með því að hita á Nesjavöllum upp 4 gráðu heitt ferskvatn í stað þess að veita þangað um 35 gráðu heitu bak- rennslisvatni til upphitunar. Sú vinnsluaðferð er hins vegar nokkuð dýrari en hin núverandi. „Þama er nýttur lítill hluti af því sem unnið er. Meginhlutanum er fleygt og það er rányrkja af versta tagi.“ Þarna er meðal annars komið að þeim þætti deilunnar hvort jarðhitinn sé endurnýjanleg auðlind eða ekki. í stað þeirra 500 MW sem dælt er af svæðinu til framleiðslu á allt að 200 MW af varma og 60 MW af raforku er áætlað að inn á svæðið streymi um 130 MW. Jóhannes segir að líkja megi jarðhitasvæðinu við námu, þar sem varmaafl svæðisins dvíni smám saman þar til ekki borgar sig lengur að halda rekstrinum áfram. Þetta þýði að smám saman dreg- ur úr afkastagetu svæðis- ins þegar dælt er upp um- fram innstreymið. Guðmundur Þóroddsson, forstjóri Orkuveitu Reykjavíkur, segir að nær sé að líkja háhitasvæðinu við fiskistofn. „Ef við erum að taka of mikið núna getum ekki tekið eins mikið í framtíð- inni. Þá verðum við að taka minna og þá kemst aftur á jafnvægi. Það er ekki svo einfalt að þetta sé náma sem við er- um að taka upp úr og tæma. Þetta er líkara fiskistofni. Ef maður oíveiðir, minnkar stofninn. Þá dregur maður úr veiðinni og stofninn stækkar á ný.“ Einar Gunnlaugsson nefnir í þessu sambandi lághitasvæðin sem Hitaveita Reykjavíkur hefur notað til orkuöflun- ar um áratugaskeið. „Um 1990 vora allar dælur í fullum gangi og vatns- borðið á lághitasvæðunum var stöðugt á niðurleið. Það var merki um ofnýt- ingu. Þegar Nesjavellir komu til sög- unnar gátum við loks dregið úr vinnslu á lághitasvæðunum. Við áttum von á að þau jöfnuðu sig á einhverjum tíma en það gerðist mun hraðar en nokkur bjóst við og nú er vatnsborðið þar í sömu hæð og var þegar best lét og lág- hitasvæðin era nú í stöðugri vinnslu og í jafnvægi. Samt sjá Nesjavellir aðeins um 20-25% af orku höfuðborgarsvæðis- ins, sem þýðir að við þurftum að minnka upptöku af lághitasvæðunum um 20-25% til að ná afkastagetu þeirra upp í fyrra horf.“ Raforkan nýtir 10-15% af varmanum Vinnsluferli raforkuframleiðslunnar á Nesjavöllum er þannig að á leiðinni í skiljustöð, þar sem varmaframleiðslu- ferlið hefst, er gufan úr borholunum látin knýja hverfla sem framleiða raf- orku. Við framleiðslu á rafmagni með jarðhita era einungis nýtt 10-15% þess varma sem tekinn er upp úr jarðhita- svæðinu. Með blandaðri vinnslu, raf- orkuframleiðslu og varmaframleiðslu, batnar nýtingin veralega. Eftir stend- ur þó, að því er Jóhannes Zoéga stað- hæfir, að um það bil þriðjungur varma jarðhitasvæðisins er nýttur í heild sinni. Guðmundur Þóroddsson orkuveitu- stjóri segir um þetta, að þegar rætt sé um sóun í þessu sambandi þurfí menn að spyrja sig hvort til sé nægileg varmaorka til að sjá fyrir húshitun um fyrirsjáanlega framtíð eða hvort verið sé að skerða möguleika komandi kyn- slóða á að hita híbýli sín. Hann segir svo ekki vera. Auk þess sem hvíla megi jarðhitasvæðin eigi orkuveitan ný jarðsvæði á Ölkelduhálsi, Kolviðar- hóli, Hellisheiði og vitað sé um svæði í Trölladyngju og Krýsuvík. Guðmundur var einnig spurður hvort samt sem áður mætti ekki segja að afli svæðisins sé sóað. Hundrað megavött ijúka jú óunnin út í loftið af því að við raforkuframleiðsluna verður til umframafl sem ekki nýtist til hús- hitunar. Hann segir að ef menn tali um það sem sóun verði að líta til þess hvert þessi orka færi annars. Hann leggur áherslu á að orkugjafinn á jarð- hitasvæðinu sé hiti í berginu undir yfir- borðinu og hitinn í berginu sé ekki skertur með dælingunni. Auk þess sé nægt aðstreymi fersks vatns á svæð- inu. Endingartími En er hægt að svara því hver er endingartími svæðisins á Nesjavöll- um? Hvenær kemur að þvi að draga þurfi úr orkuvinnslu þar líkt og fyrr var rakið að gerðist á lághitasvæðun- um í kringum 1990? Einar Gunnlaugs- son segir að í raun sé ekki hægt að spá fram í tímann lengur en sem svarar til þeirrar sögu svæðisins sem menn þekkja. Hvorki hann né Guðmundur Þóroddsson fæst til að nefna tiltekið árabil en í skrifum Jóhannesar Zoéga hefur komið fram að endingin við 500 MW álag sé um 130 ár en úr þeim tíma dragi hratt við aukið álag. Jóhannes segir að mat Guðmundar S. Böðvarssonar frá 1993 sé það að vinna megi stöðugt 400 MW til hita- veitu með núverandi fyrirkomulagi úr Nesjavallasvæði í 30 ár. Þá er álagið 800 MW. Eftir 30 ár dragi stöðugt úr afli svæðisins með áframhaldandi vinnslu. Tíminn lengist með minna álagi og styttist með auknu álagi. Guð- mundur S. Böðvarsson er sá sem stýrt hefur frá upphafi útreikningum á álagi á svæðið og mati á vinnsluþoli þess. í birtum áætlunum orkufyrirtækj- anna er jafnan tekið fram að svæði standi undir tiltek- inni raforkuframleiðslu í 30 ár. Talsmenn orkuveitunnar leggja áherslu á að þar sé ekki um að ræða endingar- tíma auðlindarinnar heldur ákveðinn útreiknaðan tíma, sem t.d. geti miðast við bókhaldslegan afskrift- artíma virkjunar. Áform um aukna raforkuvinnslu Áformin um aukna orkuvinnslu á Nesjavöllum felast í hugmyndum um að auka raforkuframleiðsluna úr 60 í 106 MW. 16 MW af þessari aukningu eiga að nást með bættri nýtingu á af- gangsorku en 30 MW era tilkomin vegna nýrrar vélasamstæðu, sem ráð- gert er að kosta muni 2.780 milljónir króna þegar allt er talið. Varmavinnsl- an verður ekki aukin samhliða. Endan- leg svör hafa ekki fengist við því hve mikið álag verður á svæðið við 106 MW raforkuframleiðslu. Jóhannes Zoéga ihefur sagt að miðað við rekstur 90 MW raforkuvers í 30 ár verði varmaaflið frá svæðinu allt að 975 MW. Eins og rakið var að ofan era endan- legar niðurstöður um forsendur stækkunar væntanlegar í haust en talsmenn Orkuveitunnar segja að allar vísbendingar hnígi að því að svæðið muni anna þessari auknu vinnslu, m.a. vegna nýrrar bortækni, sem hefur stækkað vinnslusvæðið og gefið af sér borholu sem allt bendir til að verði gjöful á orku. Hins vegar bendi sömu vísbendingar til þess að svæðið mundi ekki anna 60 MW raforkuframleiðslu til viðbótar. Itarlegir líkanreikningar undir stjóm Guðmundar S. Böðvarssonar, jarðfræðiprófessors í Berkley í Kali- fomíu, hafa verið stundaðir á Nesja- vallasvæðinu frá því tilraunaboranir hófust og hafa ákvarðanir um vinnsl- una jafnan byggst á þeim útreikning- um, segir Einar Gunnlaugsson. Nú í næsta mánuði eru þessir reikningar að flytjast heim og til starfsmanna Orku- stofnunar. Einar Gunnlaugsson áréttar að spár fram í tímann séu ekki öruggar nema í álíka langan tíma og vitneskjan um vinnsluna nær til. Stöðugt sé að bæt- ast í upplýsingabankann frá því sem verið hafi á áram áður. Menn fari jafn- an varlega af stað, geri varfæmislegar áætlanir og í þeim anda sé ráðist í stækkanir skref íyrir skref. í sam- ræmi við það þyki nú hyggilegt að sameina vinnslu og rannsóknir á vinnslugetu með því að virkja hvert svæði í áfóngum. 20-30 MW áfangar séu hagkvæmir og ekki era taldar lík- ur á að einn slíkur áfangi geti ofgert öflugu háhitasvæði. Lághitasvæði í dag háhitasvæði fortíðar Einar bendir líka á að lághitasvæði dagsins í dag séu háhitasvæði fjar- lægrar fortíðar. Þannig er jarðhita- svæðið í Reykjavík, sem kennt er við Laugarnes, í tengslum við forna eld- stöð og var þvi áður háhitasvæði. Það- an koma nú 15-20% af þeirri varma- orku sem hitaveitan nýtir. Guðmund- ur Þóroddsson segir að vissulega sé hugsanlegt að rétt þyki að hætta raforku- framleiðslu á Nesjavöllum eftir nokkra áratugi. Véla- samstæðurnar séu hins vg- ar hreyfanlegar og geti nýst við raforkuframleiðslu á öðrum háhitasvæðum ef nauðsyn krefur. Eft- ir sem áður verði til á svæðinu varmi sem muni nýtast til varmavinnslu á sama hátt og gert er í dag. Einar seg- ir að verði kólnun á svæðinu með tím- anum muni það breytast í lághita- svæði og þá verði hægt að fara að nýta hitaveituvatnið beint eins og þekkt er á öðrum lághitasvæðum. I dag er vatn frá háhitasvæðunum hins vegar ekki sent beint til upphitunar heldur er það nýtt til að hita upp ferskt vatn, sem síðan er dælt inn á kerfi hitaveitunnar. Þetta er gert vegna hættu á útfellingum úr vatni háhitasvæðanna, sem er ríkt af brennisteinsvetni, kolsýru og kísli og hefur í fór með sér hættu á tæringu í leiðslum. Mest rann- sakaðajarð hitasvæði landsins Vísbendingar um að svæðið anni aukinni vinnslu Engu skal gleymt (1945 VIÐ þjóðirnar ... staðráðnar í að forða komandi kynslóð- um frá stríðshörmungum." Þannig hefst sáttmáli Sam- einuðu þjóðanna, er gengið var frá í San Francisco 1945. Skelfdum augum litu þjóðir heims til bama sinna og barnabarna og ákváðu að hlífa þeim við hryllingnum sem yfir þær hafði dunið fyrir skemmstu. „Þar eð styrjaldir hefjast í huga manna verður að stilla til friðar í huga manna.“ Þannig hefst stjórnarskrá Menningarmálastofnunar Sameinuðu þjóðanna (UNESCO), er gekk í gildi 1945. Á hverjum degi stillir hver og einn til friðar. Friður er framferði sem á sér rætur í menntun, vísindum og menn- ingu, er gefur hverri einustu manneskju kost á að lúta eigin dómgreind. Komið verður í veg fyrir styrjaldir með því að leita frumorsaka þeirra. Óréttlætis er leiðir til útskúfunar og fá- tæktar, er aftur leiða til brott- flutnings og einstrengingslegra og öfgafullra skoðana. Skipting þarf að vera sanngjamari, til þess að forðast megi deilur sem kljúfa samfélagið. Gömlu slag- orðin „vilji maður frið skal búa sig undir stríð“, hafa vikið fyrir hugmyndinni um „friðarandir- búning". Vilji maður frið verður að búa í haginn fyrir hann, koma honum á. Oft hafa deilur verið settar niður! Oft hefur sæmd verið aukin eða endurvakin, þeirrar „samstöðu í hugsun og sið- ferði“ er stjómarskrá UNESCO kveður á um! En það sem komið er í veg fyrir gerist þar af leiðandi ekki, og sést ekki. Friður sést ekki. Það sem komist er hjá sést ekki. Samt er þetta stærsti sigurinn og við verðum öll - en þó fyrst og fremst fjöl- miðlar - að leggja okkar af mörkum til þess að draga fram í dagsljósið og takast á við það sem er ósýnilegt, það sem ekki birtist á skjánum, er ekki til- kynnt í útvarpi eða er ekki skrifað í blöð. Öryggi friðarins Á undanfómum áram hefur lýðræð- ið sótt í sig veðrið, og rödd fólksins heyrist nú þar sem þögnin ríkti áður. Fyrram ríkti friður vegna öryggis. Nú er að renna upp tími öryggis friðarins. Kynþáttamisrétti - hin andstyggilega aðskilnaðarstefna - hefur verið afnumið í Suður-Afríku og Namibíu og tveir gagnmerkir, svartir fulltrúar (Nelson Mandela og Sam Nujoma) hafa hvor um sig orðið þjóðhöfðingi í landi sínu. Friður hefur komist á í Mó- sambík, E1 Salvador og Guatemala og er innan seilingar á Norður-írlandi og í Mið-Austurlöndum vegna þess að ein- beitni og staðfesta hafa farið saman. Og hugsjónir. Umfram allt hugsjónir, vegna þess, að, eins og Albert Einstein komst að orði, „á erfiðleikatímum er einungis ímyndunaraflið mikilvægara en þekking". ,Að forða frá stríðshörmungum." Hvernig? Með sífelldri þróun um allan heim, og réttlátri skiptingu. Aðstoða ber öll lönd við að öðlast nauðsynlega kunnáttu. Gefa þarf öllum almenningi kost á að taka þátt, það er að skipta máli á opinberum vettvangi en vera ekki bara eitthvað af hundraði í skoð- anakönnunum og kosningum. Mennt- un er kjarni þrenningarinnar friður, þróun og lýðræði. Almenn menntun alla ævi. „Lýðræði er besta ráðið í bar- áttunni við fátækt," skrifar Amartya Sen, Nóbelsverðlaunahafi í hagfræði. Á tíunda áratugnum hefur, líkt og þörfin fyrir breytingar hafi orðið fyrir- fram ljós, fjöldi landa, þar á meðal þau fjölmennustu, lagt alla áherslu á að fjárfesta í menntun. Aukin menntun leiðir til, svo að segja í öfugu hlutfalli, minni fólksfjölgunar. Menntun er besta getnaðarvörnin. Núverandi dag- leg fjölgun „gesta“ á jörðinni um 254.000 - engu skal gleymt! - mun Friður sést ekki, skrifar Federico Mayor, framkvæmdastj óri UNESCO. Við þurfum öll að leggja okkar af mörkum til að draga hinn ósýnilega frið fram í dagsljósið. FEDERICO Mayor halda áfram að minnka ef heldur fram sem horfir. Aukin mismunun En sá vítahringur fjármálakerfis sem byggist á lánveitingum er gera þá er þau veita ríkari (og halda verk- smiðjum þeirra gangandi) og gera þá sem fá þau fátækari (sem geta ekki haldið eigin verksmiðjum gangandi eða nýtt náttúraauðlindir) hefur leitt til aukins mismunar. Flest þróuð lönd samþykktu 1974 að veita hinum verst settu aðstoð er næmi 0,7% af vergri þjóðarframleiðslu þeirra. Með nokkram undantekningum hefur hlut- fallið, er veitt er til alþjóðasamvinnu, minnkað (í 0,2% af þjóðarframleiðslu) og aukning hefur orðið (þreföld eða fimmfóld í sumum löndum) í hemaðar- útgjöldum. Engu skal gleymt. Glæpsamleg þögn. Við höfum gleymt angistinni og þjáningunni sem öngþveiti ofbeldis og stríðs leiðir til. Stríð era ill, ekki þjóðir. En við höfum ekki látið nægilega hátt í okkur heyra til þess að vekja athygli leiðtoganna. í stað þess að stuðla að friði höfum við enn einusinni látið afls- mun ráða fremur en skynsemina, fremur en forvarnir, fremur en stað- fastar fortölur og samræður. Okkur hefur láðst að koma á fót svæðabundn- um samtökum sem geta gripið tafar- laust í taumana ef ógn stafar að, og hafa það verkefni að draga úr áhrifun- um og veita fyrstu hjálp, eftir því sem tök era á, þegar skógareldar, fellibyljir eða aðrar náttúrahamfarir verða. Okk- ur hefur enn ekki skilist hvað friður kostar, og eram rétt eina ferðina að komast að því hvað stríð kostar. Bræðralagið gleymt Það sem heimsstyrjöldin 1939-1945 kostaði (í mannslífum, glæsilegasta minnismerki sem við verðum að gæta) leiddi til stofnunar Sameinuðu þjóð- anna. Þegar sovéska kerfið hrandi 1989, um leið og Berlínarmúrinn, eygði heimurinn regnboga nýrra tíma. Járn- tjaldið ryðgaði vegna þess, að þótt það væri byggt á jöfnuði var frelsisins ekki gætt. Nú eigum við í höggi við kerfi sem er byggt á frelsi, en hefur jöfnuð að engu. Og bæði hafa virt bræðralag að vettugi. Þegar útlit var fyrir að loks yrði hægt að njóta ávaxta friðarins, og Sameinuðu þjóðunum yxi fiskur um hrygg, er málum þveröfugt farið. Staða Sameinuðu þjóðanna hefur veikst, og hlutverk þeirra smækkað í friðargæslu (að átökum yfirstöðnum) og neyðaraðstoð. Öllu þróunarkerfinu A (landbúnaðar-, heilbrigðis-, vinnumála- , menntamála-, vísinda- og menningar- stofnanir) hefur verið gert að „halda í hoifinu“. UNESCO hefur fjölda verk- efna, en aðeins einn grundvallartil- gang, að stuðla að friði og ýta undir friðsamlega menningu í stað þess ófriðar sem rikt hefur frá því sögur hófust. En jafnvel hvað UNESCO snertir hafa Bandaríkin, valdamesta ríki heims, ekki getað staðið við skuldbindingar sínar við stofn- unina af fjárhagslegum ástæð- um. Á þessu ári höfum við enn einu sinni orðið vitni að valdbeit- ingu með fullkomnustu vopnum, þótt afleiðingamar séu aftur þær, að flugherimir koma niður á jörðina, nema í eyðimörkinni, og berjast hús úr húsi, úr tré í tré. Enn einusinni er ofbeldi beitt, og að þessu sinni, aukin- heldur, utan vébanda Samein- uðu þjóðanna, sem skapar ákaf- lega hættulegt fordæmi. Geti Öryggisráðið ekki, með núver- andi aðild og hlutverk, gripið í taumana með nauðsynlegu snar- ræði og forráðum, verður að breyta og bæta ráðið. Sameinuðu þjóðirnar era eini vettvangurinn fyrir sterkt al- þjóðlegt lýðræði sem getur gert okkur kleift að ráðast að rótum ofbeldis og hryðjuverka, sem allt of oft leiða til þjóðemislegs, trúarlegs og hugmyndafræðilegs ofur- kapps, og einungis á þeim vettvangi er unnt að gera heyrinkunnugt að al- þjóðasamfélagið mun ekki viðurkenna þá, sem komast til valda með blóðsút- hellingum en ekki kjörkössum. Engin önnur samtök geta teflt fram hði sínu afdráttar- og tafarlaust, þar sem stjómleysi ríkir eða mannréttindi hafa verið fótum troðin. Aldrei of seint Nú á þessu ári verðum við að fara að hugsa og haga okkur líkt og við gerð- um 1945. Á þröskuldi nýrrar aldar og nýs árþúsunds verðum við að haga okkur eins og frumherjar til þess að styrkja samfylkingu þjóðanna, til þess að koma í veg fyrir ofbeldi og stríð. Við verðum að byggja þá samfylkingu á ljóram, nýjum sáttmálum: Félagsleg- um, náttúralegum, menningarlegum og siðferðilegum. Við verðum að semja og hlíta siðareglum - um fjármagns- flæði, orku, vatn, vopn og svo framveg- is - um allan heim. Við verðum að auka fjárfestingu í því kraftaverki sem hver einasta manneskja er, hver einstök manneskja. Kostnaðurinn er viðunandi ef maður hefur í huga að bara á síðasta ári var hátt í átta hundrað milljörðum (Bandaríkja)dollara eytt í vopn. Það er aldrei of seint að stilla til frið- ar. í dag fremur en á morgun. Leggj- um niður vopn, og með sama braðh og við áður kyntum undir ófriðnum skul- um við nú kynda undir friðnum. Megi sannleikurinn koma í Ijós og réttlætið sigra. Undir vemdarvæng Sameinuðu þjóðanna skulu þeir, sem hafa verið gerðir brottrækir frá heimilum sínum, snúa aftur til Kosovo sem er sjálfráða og fjölskipt í bæði trúarlegum og þjóð- emislegum skilningi. Það tekur enga stund að veita sár, en þau eru lengi að gróa. Því verður að hefjast handa eins fljótt og auðið er. Við verðum tafarlaust að leggja út á aðra braut og við verðum að rita sögu sem er öðravísi en sú sem við getum nú aðeins lýst. Slíkt væri besti arfur- inn sem við gætum skilað bömum okk- ar og bamabömum, þeim sem við lof- uðum 1945 að forða frá stríðshörm- ungum. Engu skal gleymt.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.