Morgunblaðið - 24.08.1999, Blaðsíða 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 24. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Eg er
letiblóð
Erfitt getur reynst að snúa til fyrri hátta.
Sá sem á þurrkara hengir ekki framar út
og sá sem á gasgrill bíður aldrei framar
eftir því að kolin í gamla grillinu gráni.
jálfvirkni veraldarinn-
ar er komin yfir strik-
ið. Mælirinn hefur
fyllst. Tæknivæðing
tilverunnar er svo úr
hófi gengin að einfaldur einstak-
lingur sem varðveitt hefur snefil
af sjálfstæðri skynjun hlýtur að
gera annað tveggja: leggja upp
laupana í angurværri uppgjöf
eða spyma hraustlega við fótum.
Fyrri kosturinn er í raun nær-
tækari og auðveldari í samfélagi
sem einmitt gengur út á að
hreyfa sig sem minnst. Síðari
kosturinn er hins vegar enn fyrir
hendi og mér þykir aðkallandi að
neyta dvínandi krafta til þess að
snúast gegn þróuninni.
Þetta laust mig skyndilega um
daginn þegar ég gekk á útihurð-
ina heima hjá
VIÐHORF mér. Alveg
.. .... satt. Ég er
eft.r Sigur- bókstaf]ega
bjorgu . . , 6
Þrastardóttur fann að ganSa
a hurðn- vegna
þess að í hús-
inu þar sem ég vinn og ýmsum
öðrum byggingum um bæinn
opnast allar dyr sjálfkrafa um
leið og einhver nálgast. Sú
ósjálfráða athöfn að taka í hurð-
arhún með handafli er smám
saman að hverfa úr skipanakerfi
heilabúsins og þess vegna geng-
ur fólk á hurðir og veggi þegar
komið er í ófullkomnar vistar-
venir eins og heimahús.
Ég er líka að missa hæfileik-
ann til þess að hlaupa upp og
niður stiga því í húsinu þar sem
ég vinn er lyfta. Og í flug- og
verslanamiðstöðvum þar sem
ekki eru lyftur eru rúllustigar,
þannig að um árabil hef ég eigin-
lega hvergi þurft að klífa fleiri
en þrjú þrep í einni heimsókn.
Þessi dæmi eru gripin af
handahófi til vitnis um gengis-
fellingu líkamlegrar hæfni,
hreyfigetu og athygli í daglegu
lífi. Og áfram mætti telja. Ýms-
um fljúga kannski fyrst í hug
augljós þægindatól eins og bif-
reiðar, tölvur og tilbúnir kjöt-
réttir. En það eru ekki síður
smærri hlutir sem lymskulega
svipta okkur nauðsynlegu áreiti
og eðlilegri líkamlegri áreynslu;
sjónvarpsfjarstýringar, samlæs-
ing bflhurða, sjálfvirkir heftarar,
rafknúnir yddarar, endurvals-
hnappar á símum, stafsetningar-
forrit, hvítlaukspressur og vasa-
reiknivélar. Aðeins hinum allra
atorkusömustu flýgur í hug að
einbeita sér í erli dagsins - að
ieggja eitthvað örlítið á sig. En
jafnvel þeim fer fækkandi, því sá
sem einu sinni hefur komið sér
upp sjálfvirkri veröld snýr ekki
svo glatt til fyrri hátta. Sá sem á
þurrkara hengir ekki framar út
og sá sem á gasgrill bíður aldrei
framar eftir því að kolin í gamla
grillinu gráni.
Þannig fjarar lífsbaráttan í
tæknivæddu vestrænu samfélagi
út því nánast ekkert fær fólk
lengur til þess að hreyfa sig.
Hreyfingin fæst hins vegar
keypt í sérstökum stöðvum þar
sem hlaupabretti, lyftingabekkir,
róðrarvélar og önnur tæki veita
fólki útrás fyrir bælda hreyfi-
þörf. Líkamsræktarstöðvamar
eru hamingjuhús nútímamanns-
ins en þægindin eru víst aldrei
næg. Um þverbak fannst mér
keyra um daginn þegar ég
rambaði á auglýsingu í erlendum
sjónvarpsmarkaði þar sem nýj-
um grenningargræjum til heim-
ilisnota var fjálglega lýst. Um
var að ræða snúruflóka með
blöðkum sem tengdur var tor-
kennflegu takkaborði. „Þú festir
blöðkumar einfaidlega á húðina
og lætur rafstrauminn um að
brjóta niður fituvefína," hrópaði
sölukonan sannfærandi og
kvaðst sjálfri þykja best að
liggja yfir góðu myndbandi með-
an hún léti kerfið hamast. „Það
besta er að þið sparið ykkur fyr-
irhöfnina við að skrölta í líkams-
ræktina, leita að bílastæði og
þramma alla leið inn í búnings-
klefa,“ sagði konan og virtist
trúa því sjálf að líkamsþjálfun
gæti komið utanfrá.
Þannig treystum við æ meira
á vaskar maskínur sem létta
okkur ekki aðeins lífið heldur
taka bókstaflega frá okkur dag-
legt amstur. Markmiðið er að
vísu háleitt: að spara okkur tíma
og fyrirhöfn svo við getum betur
sinnt því sem máli skiptir í lífinu,
en fáir virðast átta sig á því.
Flestir nota tímann sem af geng-
ur til þess að kaupa sér fleiri
tæki og vefja sig meiri munaði.
Færri sögum fer af vandvirkni
þessara hjálpargagna nútímans.
Til dæmis má spyrja: slá bensín-
sláttuvélar endflega betur en orf
og ljár? Hnígur rjómi ekki hrein-
lega fyrr ef hann er þeyttur með
gassprautu í stað handþeytara?
Bursta rafknúnir tannburstar
jafnvel og hefðbundnir? Sá grun-
ur vaknar að hraði auki ekki
endilega gæði - það helsta sem
gerist er að leti okkar eykst.
I hvert sinn sem nágranni
minn í húsinu á móti kemur ak-
andi í upphitaðri bifreið sinni og
lyftir bflskúrshurðinni með
hnappi missi ég sem snöggvast
trúna á marglofaða atorku Is-
lendinga. Ég spyr sjálfa mig
hvort granninn hefði ekki gott af
því að berjast stundum í dálítilli
hríð og opna frosna bílskúrs-
hurðina með berum höndum? Ég
veit að það hefði Bjaraa
Thorarensen í það minnsta fund-
ist, en hann orti svo um lífið í
landinu: „Fjör kenni oss eldur-
inn, frostið oss herði...“ Ljóðið
ísland boðar þau sannindi að
okkar erfiða land sé fádæma vel
til þess fallið að eyða andvara-
leysi, þjálfa líkamann og brýna
andlega hreysti. I dag er reynd-
ar hægt að leiða hjá sér átökin í
upphituðum bifreiðum og tækni-
búnum byggingum en kannski
væri okkur hollara að glíma dá-
lítið oftar við heiminn.
Næst þegar ég ligg uppi í
stofusófa ætla ég að hugsa til
Bjama Thorarensen. Ég ætla að
standa upp, skilja fjarstýringuna
eftir, ganga að sjónvarpstækinu
og slökkva. Svo ætla ég að opna
útihurðina með handafli, skflja
bflinn eftir og ganga í vinnuna í
fimbulfrosti. Og gleyma lyftunni.
Ef ég geri þetta ekki kann nefni-
lega svo að fara að landið mitt
sígi í sæ því brýningarljóð
Bjama endar með áhrínsorðum
sem ég er innst inni hrædd um
að rætist: „En megnirðu ei böm
þín frá vondu að vara/og vesöld
með ódyggðum þróast þeim
hjáýaftur í legið þitt forna þá
fara,/föðurland, áttu og hníga í
sjá.“
UMRÆÐAN
Foringjaefni kynnir
utanríkisstefnu
Á vefsíðu minni vakti ég hinn 8.
ágúst athygli á því, að Guðmundur
Árni Stefánsson alþingismaður boð-
aði frekar léttvæga utanríkisstefnu í
viðtali við dagblaðið Dag, þar sem
hann gaf til kynna, að hann vildi
verða formaður Samfylkingarinnar,
fylkingar vinstrisinna. Þessar hug-
leiðingar mínar á síðunni birtust í
Staksteinum Morgun-
blaðsins. I framhaldi af
þvi skrifar Guðmundur
Árni grein hér í blaðið
hinn 19. ágúst undir
fyrirsögninni: Mennta-
málaráðherra í miðju
„kalda stríðinu“.
I upphafi greinarinn-
ar segir Guðmundur
Árni, að ég sé „ókrýnd-
ur persónugervingur
„kalda stríðsins“„ hér á
landi. Líklega gefur
Guðmundur Ámi þessa
nafnbót í háðungar-
skyni og lýsir hún hug
hans til þeirra, sem létu
að sér kveða opinber-
lega í andstöðu við
heimskommúnismann.
Þar vora ekki síður ýmsir forystu-
menn jafnaðarmanna framarlega í
fylkingarbrjósti, þeir áttu hins vegar
löngum í baráttu við ungsósíalista,
sem snerust gegn NATO og dvöl
varnarliðsins. Var Guðmundur Árni í
þeim flokki, ef rétt er munað.
Guðmundur Árni gerir mér upp
skoðanir og hefur greinilega ekki
kynnt sér neitt af því, sem ég hef rit-
að um utanríkis- og öryggismál frá
lyktum kalda stríðsins. Á eigin til-
búnum forsendum um skoðanir mín-
ar skrifar hann Morgunblaðsgrein
sína. Þannig nálgast Guðmundur
Árni einnig utanríkismálin í íyrr-
nefndu viðtali við Dag. Þar gefur
hann sér þrjár eigin forsendur: í
fyrsta lagi að Sameinuðu þjóðirnar
(SÞ) taki við hlutverki NATO. í öðra
lagi að Bandaríkjastjórn vilji rifta
varnarsamningnum við Islendinga. I
þriðja lagi að söguleg nauðsyn leiði
til aðildar íslands að Evrópusam-
bandinu.
Álitaefnin
í Morgunblaðsgreininni segir
Guðmundur Árni stóra spurningu,
hvort það sé markmið í sjálfu sér að
viðhalda Atlantshafsbandalaginu
(NATO). Hann rökstyður þessa
skoðun ekkert frekar. Raunar er
stærri spurning, hvaðan hún er kom-
in, hverjir séu málsvar-
ar þessarar skoðunar í
NATO-ríkjunum. Hún
er ekki í samræmi við
neitt, sem samþykkt var
í Washington 23. og 24.
aprfl 1999, þegar leið-
togar NATO-ríkjanna
komu saman til að
minnast 50 ára afmælis
bandalagsins. Á þessum
fundi var framtíðar-
stefna Atlantshafs-
bandalagsins mótuð.
Þar er hvergi minnst á,
að Sameinuðu þjóðimar
geti komið í staðinn fyr-
ir NATO en lögð á ráðin
um það, hvernig NATO
geti sem best starfað
með SÞ og öðrum al-
þjóðasamtökum. Allar ályktanir leið-
toganna miðast við, að NATO verði
áfram öflugur samstarfsvettvangur
þjóðanna beggja vegna Atlantshafs í
öryggismálum, enda hafi ekkert
bandalag þjóða áorkað jafn miklu í
þágu friðar og stöðugleika.
Guðmundur Ami vikur í Morgun-
blaðsgreininni að því, sem gerðist í
samskiptum íslenskra og bandarískra
stjómvalda um varnarmál á fyrstu ár-
um þessa áratugar eftir hrun Sovét-
ríkjanna. Ég fylgdist náið með þeirri
þróun bæði með beinni þátttöku í við-
ræðum við Bandaríkjamenn og sem
formaður utanríkismálanefndar al-
þingis. Bandaríkjamenn hreyfðu því
aldrei, að þeir hefðu áhuga á að rifta
varnarsamstarfinu við Islendinga.
Viðræðurnar snerust um fyrirkomu-
lag vamanna við breyttar aðstæður,
einkum loftvarna með orrastuþotum.
Niðurstaðan varð sú, að Bandaríkja-
menn hafa áfram þotur á Keflavíkur-
flugvelli. Losaraleg ummæli Guð-
Utanríkisstefna
Tómahljóðið í málatil-
búnaði Guðmundar
-----7-----------------------
Arna, segir Björn
Bjarnason, er hið sama
og einkenndi stefnuleysi
fylkingar vinstrisinna í
utanríkismálum fyrir
þingkosningarnar.
mundar Ama um ráðstafanir til að
gæta öryggishagmuna Islands benda
því miður ekki til þess, að hann hafi
leitt hugann mildð að þessum málum.
Má helst ætla, að hann vilji geta ýtt
þeim út af borðinu með gamaldags
tuggum um kalda stríðið.
I Morgunblaðsgreininni kemst
Guðmundur Ami að þeirri niðurstöðu,
að óhjákvæmilega verði Evrópusam-
bandsmálin fyrirferðarmikil í hinni
pólitisku umræðu hér á landi og ann-
ars staðar í Evrópu á næstu árum.
Þarf ekki mikinn speking eða sérstak-
lega framsýnan stjómmálamann til að
benda á þetta. Guðmundur hefur sem
sagt skipt um skoðun síðan hann lýsti
yfir því í Degi, að einskonar náttúru-
lögmál leiddu til ESB-aðildar íslands
á næstu fimm árum.
Gagnslitil umræða
Morgunblaðsgrein Guðmundar
Árna Stefánssonar gefur því miður
ekki til kynna, að mikið gagn sé að
viðræðum við hann um utanríkis- og
varnarmál. Tómahljóðið í málatil-
búnaði hans er hið sama og ein-
kenndi stefnuleysi fylkingar vinstris-
inna í utanríkismálum fyrir þing-
kosningarnar. Fylkingunni hefur
mistekist að móta stefnu í þessum
mikilvæga málaflokki. Er líklega
einsdæmi, að stjómmálaafl, sem vill
vera marktækt, gangi fram með
þessum hætti.
Höfundur er menntamálaráðherra.
Björn
Bjarnason
Umferðarmál við Kjarrhólma
ÍBÚAR við Kjarrhólma
í Kópavogi hafa vakið
athygli á því að erindi
sem þeir sendu til bæj-
arins, þar sem farið var
fram á að öryggi í um-
ferðarmálum verði bætt,
hafi ekki verið svarað
svo mánuðum eða áram
skiptir. Bæjarstjórinn í
Kópavogi, Sigurður
Geirdal, svarar því til í
Morgnublaðinu að hann
hafi ekki vitað betur en
íbúarnir væru í besta
sambandi við tæknideild
bæjarins. Þetta eru hálf
pirringsleg svör hjá
bæjarstjóranum og ekki
til þess fallin að slá á óá-
nægju íbúanna.
Morgunblaðið vitnaði í Sigurð þar
sem hann segir að úrbætur í umferð-
armálum í Kjarrhólma væra liður í
framkvæmdum vegna fyrirhugaðs
leikskóla á horni Álfatúns og Kjarr-
hólma og því hafi menn viljað bíða
með framkvæmdir þar til vitað væri
hvort samþykki fengist fyrir rekstri
leikskólans. Það vita hinsvegar allir
sem eitthvað fylgjast með bæjarmál-
um í Kópavogi að hugmyndin um
leikskóla á þessum stað kom til sl.
vetur og á fundi bæjarstjórnar í júlí
sl. var ákveðið að breyta aðal- og
deiliskipulagi þannig að mögulegt
væri að reka leikskóla þar, þrátt fyr-
ir mótmæli um 300 íbúa á svæðinu.
Fulltrúar Kópavogslistans greiddu
allir atkvæði gegn breytingunni.
Óskir íbúa við Kjarrhólma um úr-
bætur eiga sér miklu lengri sögu
eins og Bolli Valgarðsson íbúi við
götuna bendir á í Morgunblaðinu 19.
ágúst síðastliðinn.
Gleymdist að
framkvæma
Svör bæjarstjórans
eru einnig furðuleg í
ljósi þess að á fundi
bæjarráðs 7. maí 1998
gerðist hann meðflutn-
ingsmaður að tillögu
Valþórs Hlöðverssonar
og Guðmundar Odds-
sonar þar sem segir:
„Undirritaðir leggja til
að Bæjarskipulagi
verði falið að koma með
tillögu að endurbótum
á Kjarrhólma með það
fyrir augum að auka
öryggi vegfarenda og
tryggja auðveldara að-
gengi íbúanna að útivistar- og leik-
svæði í Fossvogsdal.“ Auk Sigurðar
gerðust sjálfstæðismennirnir Gunn-
ar Birgisson og Bragi Michaelsson
meðflutningsmenn að tillögunni. Síð-
an hefur ekkert heyrst. I Morgun-
blaðinu 20. ágúst segir Gunnar Birg-
isson, formaður bæjarráðs, að eitt-
hvað verði gert á næsta ári!
Það er því ekki aðeins að það
farist fyrir að svara erindum heldur
gleymist að framkvæma það sem
þegar hefur verið samþykkt og því
ekki sanngjarnt af bæjarstjóranum
að afsaka afskiptaleysið gagnvart
óskum íbúa við Kjarrhólma með þvi
að verið sé að bíða eftir að fram-
kvæmdir hefjist vegna leikskólans.
Breytinga er þörf
Áhersla og áhugi ráðamanna
Kópavogs um þessar mundir er að
stækka bæinn og fjölga íbúum eins
mikið og kostur er. Kópavogslistinn
hefur ítrekað bent á að ekki sé enda-
Umferðaröryggi
Kópavogslistinn telur
tímabært að stokka
upp stjórnsýslu bæjar-
ins, segir Vilmar
Pétursson, en mark-
miðið er að gera þjón-
ustu við íbúana góða
og skilvirka en jafn-
framt hagkvæma.
laust hægt að stækka bæinn án þess
að aðlaga þjónustu og rekstur bæj-
arins breyttum aðstæðum. Við telj-
um löngu tímabært að stokka upp
stjórnsýslu bæjarins með það að
markmiði að gera þjónustu við íbú-
ana góða og skilvirka en jafnframt
eins hagkvæma og kostur er. I kosn-
ingastefnuskrá okkar lögðum við
m.a. til að gert yrði gæðastjórnunar-
átak í stjórnsýslunni. Einnig lögðum
við til að komið yrði á hverfanefnd-
um til að auka upplýsingaflæði milli
bæjarins og íbúanna, jafnframt sem
slíkt myndi auka áhrif þeirra á
framgang mála. Óánægja íbúa við
Kjarrhólma og fótum troðinn vilji
íbúa varðandi staðsetningu leikskól-
ans við Álfatún eru tvö nýleg dæmi
um að á þessu er full þörf.
Höfundur er varabæjarfulltrúi
Kópavogslistans.
Vilmar
Pétursson