Morgunblaðið - 24.08.1999, Blaðsíða 48

MORGUNBLAÐIÐ
^48 ÞRIÐJUDAGUR 24. ÁGÚST 1999
MINNINGAR
EÐVARÐ
, SIGURGEIRSSON
+ Eðvarð Sigur-
geirsson fædd-
ist á Akureyri 22.
október 1907, hann
lést á heimili sínu
12. ágúst síðastlið-
inn. Foreldrar hans
voru Sigurgeir
Jónsson, organisti
og söngstjóri, f.
24.11. 1866, d. 4.11.
1954, og Júlíana
Friðrika Tómas-
dóttir, húsmóðir, f.
^ 21.7.
1953. Systkini
Eðvarðs: Páll,
kaupmaður, f. 16.2. 1896, d.
21.2. 1982; Vigfús, ljósmyndari,
f. 6.1. 1900, d. 16.6. 1984; Gunn-
ar, organisti, f. 17.10. 1901, d.
9.7. 1970; Hermína, píanókenn-
ari, f. 16.3. 1904; Jón Aðalgeir,
skólastjóri, f. 24.5. 1909; Agnes,
f. 23.10. 1912, d. 9.9. 1928;
Hörður, ljósmyndari, f. 6.5.
1914, d. 2.6. 1978; Haraldur,
skrifstofumaður, f. 6.10. 1915.
Eðvarð kvæntist 17. júní
1947 Mörtu Jónsdóttur, hús-
móður, f. 20. janúar 1920. For-
i eldrar hennar voru Jón Stef-
ánsson Vopni, verkamaður, f.
28.11. 1884, d. 18.12. 1984, og
Anna Jónsdóttir, húsmóðir, f.
6.3. 1893, d. 5.12. 1970. Börn
Eðvarðs og Mörtu: 1) Egill, f.
28.10. 1947, maki Sigríður Guð-
laugsdóttir, f. 29.8. 1966, synir
hans Finnur Eðvarð, f. 28.2.
1971, Einar, f. 14.6. 1978, Erl-
ing, f. 22.4. 1981, Eðvarð, f. 9.3.
1989. 2) Elsa Friðrika, f. 19.12.
1954, maki Bjarni Torfason, f.
28.3. 1951, synir þeirra Eðvarð
Jón, f. 1.12. 1976, Birgir Torfi,
f. 9.10. 1987. Sljúpdætur
Eðvarðs, dætur Mörtu: Anna
Dóra Harðardóttir, f. 15.1.
1940, maki Hjörleifur Einars-
son, f. 4.5. 1943. Dætur þeirra
Marta Ríkey, f. 23.4. 1965, Sig-
urveig, f. 31.5. 1967. Kristín
Huld Harðardóttir, f. 1.11.
1941, maki Sigurður Lúðvík
Þorgeirsson, f. 15.8.
1941, d. 24.12. 1986.
Börn þeirra Unnur
Huld, f. 27.5. 1963,
Sigurður, f. 25.7.
1970, Jón Andri, f.
5.7. 1972. Fóstur-
sonur Eðvarðs og
Mörtu: Jón Guð-
laugsson, f. 2.1.
1945, maki Hanna
Stefánsdóttir, f.
20.6. 1948. Synir
þeirra eru Stefán
Geir, f. 12.12. 1965,
Unnar Björn, f.
23.11. 1967, Guð-
laugur Rúnar, f. 17.2. 1981.
Eðvarð vann ungur við al-
menna byggingarvinnu og
múrverk en lærði síðan ljós-
myndun, rak sína eigin ijós-
myndastofu á Akureyri í um
fimmtíu ár og er einn þekktasti
ljósmyndari landsins. Eðvarð
var einnig einn af brautryðj-
endum í íslenskri kvikmynda-
gerð og liggur eftir hann ómet-
anlegt safn kvikmynda. Heim-
ildarkvikmynd um björgun
áhafnar Geysis á Vatnajökli er
líklega þekktust mynda
Eðvarðs ásamt kvkmyndinni Á
hreindýraslóðum, en einnig eru
í safni hans merkar myndir úr
flugsögu Islands, heimildir um
ýmsa menningar- og listvið-
burði ásamt ótölulegum fjölda
ferðaþátta um óbyggðir lands-
ins. Eðvarð var snemma liðtæk-
ur íþróttamaður, keppti í frjáls-
um íþróttum og knattspyrnu og
var einn af stofnendum KA
ásamt því að teikna merki fé-
lagsins sem enn er notað. Hann
varð heiðursfélagi KA 1968,
heiðursfélagi Félags kvik-
myndagerðarmanna 1988, heið-
ursfélagi Ferðafélags Akureyr-
ar 1994 og hlaut riddarakross
hinnar íslensku fálkaorðu árið
1989.
Eðvarð verður jarðsunginn
frá Akureyrarkirkju í dag og
hefst athöfnin klukkan 13.30.
Ekið er eftir rjúkandi moldar-
vegi. Það er glampandi sól og hiti
og molla í bílnum. Rykið límist við
mælaborðið og löt fluga gerir ár-
angurslausar tilraunir til að skríða
jfupp framrúðuna. í skottinu eru all-
ar stóru töskurnar, en þeim minni
hefur verið haganlega komið fyrir í
aftursætinu. Sérstaklega hefur þó
brúna pappaboxið verið skorðað
kirfilega, þannig að þeir Schubert,
Schumann og Grieg verði hvergi
bílveikir. Þykka ullarteppið hennar
mömmu, þetta með fánalitunum,
hefur svo verið breitt yfir hópinn.
Við keyrum sem leið liggur austur,
og eftir stutt stans í Reykjahlíð,
nokkrar brauðsneiðar með
nýreyktum silungi og volga mjólk
er aftur haldið af stað. Pabbi blístr-
ar og ég leik mér að því að ímynda
mér að bíllinn standi kyrr, en það
séu túnin, sem þjóti framhjá. Þetta
'\r skemmtilegt. Og svo segir hann
mér allar óbyggðasögurnar með
þeim félögum Olafi í Gróðrarstöð-
inni, Helga Valtýs og Torfa, að
ógleymdum Jóni í Möðrudal. Sög-
ur, sem allar enda á ...,já, vinur
minn, svona var nú það“. Og svo
kemur hlið. Ég stekk út og opna.
Nei, eitthvað gengur erfiðlega að
losa um járnkraekjuna. Ég reyni
meir, en þetta gengur ekki. Pabbi
kemur út og hjálpar mér og enn
þeysum við áfram, en nú gegnum
svarta sandana og einstaka handlit-
"3fctð landslag. Já það'er annars ótrú-
legt hvað það var alltaf gott veður í
myndunum hans pabba. En svo
heyrist skvaldur og við erum allt í
einu komnir inní dimman bragg-
ann, þar sem nánast allir úr sveit-
inni eru samankomnir. Fólkið er
uppáklætt, en sumir á gúmmístíg-
^jélum. Ég tek við aðgöngumiðun-
•%m á meðan pabbi setur upp sýn-
ingartjaldið. Það var alltaf svo góð
lykt af brúna gallonpokanum utan
af tjaldinu. Svo tekur hann fram
filmuna og fer varfærnislega hönd-
um um hana á meðan hann þræðir
hana í sýningarvélina. Þegar allir
eru sestir byrjar svo sýningin.
Krakkarnir sitja á fremstu bekkj-
unum, en konur og menn aftar.
Gamalmenni sitja á víð og dreif. Og
við tökum á loft. Hvílík sýning. Sjá-
iði bara. Konur að baða sig í Grjóta-
gjá... fimleikasýning 1948... Sveinn
Björnsson heimsækir Lystigarðinn
á Akureyri... Lénharður fógeti í
Samkomuhúsinu og stokkandar-
ungar kafa eftir æti. Ég hef það
hlutverk eftir að sýningin hefst að
rétta pabba 78 snúninga plötumar,
sem hann hefur raðað samvisku-
samlega í bunka, og nú er komið að
Rachmaninoff með Ungverska rap-
sódíu númer 2 eftir Liszt, því leið-
angurinn, sem hvílst hefur nætur-
langt undir Kistufelli, er þegar
kominn uppá jökulinn. Áhöfn Geys-
is hefur sent frá sér neyðarkall og
björgunarleiðangur freistar þess að
ná til þeirra áður en óveðrið skellur
á. Það er dauðaþögn í salnum.
Tekst þeim að bjarga þeim? Eru
þau öll á lífi? En svo erum við kom-
in eitthvað annað, eitthvað allt ann-
að... við erum komin innan um
tígrisdýr í dýragarðinum í London,
Dalvíkurkirkja er vígð, fylgjumst
með beinaflutningum Jónasar Hall-
grímssonar og tökum þátt í slátur-
gerð á Kópaskeri. Að lokum er það
svo prúðbúin drengjalúðrasveit,
sem leikur við komu Karlakórsins
Geysis til Stavanger. Þögul. En nú
er löngu búið að sldpta um plötu og
nú er það Stefán Islandi sem syng-
ur. Svo er klappað og klappað lengi.
Eftir að hafa fengið að sjá auka-
mynd um Sjómannadaginn á Akur-
eyri 1942 og Edda Póló dýfingar-
mann leika listir sínar í Tívolí í
Vatnsmýrinni fer fólkið heim glatt
og ánægt og við pabbi komum okk-
ur fyrir í hvítkölkuðu gestastof-
unni. Ég fer í nýstraujuð náttfötin
mín og skríð undir sængina. Pabbi
er eitthvað að bardúsa. Hann skrif-
ar í kompuna sína hvað margir
komu og hvað mikið kom inn. Hann
tekur af sér gleraugun og Mido-úr-
ið og svo biðjum við bænirnar sam-
an og óskum öllum jafnrar hlut-
deildar í hamingjunni. Þar skal
enginn undanskilinn. Það er alltaf
svo friðsælt á Fjöllum... Grímsstöð-
um á Fjöllum. Á náttborðinu logar
lítið, hvítt kerti. En hvar erum við?
Hvert erum við nú komnir? Það er
eitthvað svo bjart hér í herberg-
inu... og við erum ekki lengur einir.
Elsa er hérna og mamma. Mamma,
sem aldrei vék frá þér eitt andar-
tak. Og þú orðinn gamall, meira en
níræður og á förum. Innan úr stofu
berst hljóður grátur. Þar er enginn.
Svo djúp er þögnin við þína sæng,
að þar heyrast englar tala,
og einn þeirra blakar bleikum væng,
svo brjóstið þitt fái svala.
Nú strýkur hann barm þinn blítt og hljótt,
svo blaktir síðasti loginn.
En svo kemur dagur og sumarnótt
og svanur á bláan voginn.
(Davíð Stefánsson.)
Og svo ertu bara farinn. Takk
fyrir bíóið, pabbi. Takk fyrir að
taka mig með. Ég man ekki hvort
ég sagði þér það nokkurn tímann,
en mér fannst alltaf „Sumar í sveit“
skemmtilegust. Hún var eitthvað
svo... það var eitthvað svo bjart yfir
henni.
Egill Eðvarðsson.
Nú er Eðvarð föðurbróðir minn
andaður eftir langt og fagurt líf.
Hann var miðlungur í hópi níu
systkina. Hin eldri voru öll fædd í
Bárðardal, en hann og hin yngri öll
á Akureyri, þangað sem foreldrar
hans, Friðrika Tómasdóttir og Sig-
urgeir Jónsson, fluttust úr átthög-
um sínum haustið 1904. Hann ólst
upp við ástríki og gott atlæti, glað-
værð og gagnkvæma hjálpsemi á
mannmörgu heimili. Hann vandist
snemma við að létta undir með
móður sinni inni við og fóður sínum
við heyskap og matjurtarækt úti
við. Jafnframt var tónlistin í heiðri
höfð, þar sem heimilisfaðirinn var
kirkjuorganisti Akureyringa í 30 ár
og kenndi ungmennum á hljóðfæri
á heimilinu virka daga á vetrum.
Hann var látinn heita eftir Edvard
Grieg, enda fæddur skömmu eftir
andlát norska tónskáldsins, sem afi
minn dáði mjög. Segja má, að Ewi
frændi hafi fæðst með tónlistina í
eyrunum, því að í suðurstofunni á
Spítalavegi 15 stóð tónlistarskóli
Ákureyringa og nærsveitamanna
áratugum saman. Eðvarð lærði líka
ungur að leika á píanó, lék vel á það
hljóðfæri og hafði yndi af góðri tón-
list. En honum var margt fleira til
lista lagt. Myndlistin átti einnig í
honum djúpar rætur, og smekkvísi
og gott auga fyrir myndefni, línum
og litum, gerðu hann, ásamt vönd-
uðum vinnubrögðum, einn af bestu
Ijósmyndurum landsins um hans
daga. Iðngreinina hafði hann lært
af Vigfúsi bróður sínum, og þegar
Vigfús fluttist frá Akureyri tók
Eðvarð við Ijósmyndastofu hans og
rekstri hennar.
íþróttir áttu snemma hug hins
unga manns og þá ekki síst knatt-
spyma, sem á þeim dögum hét bara
fótbolti í daglegu tali. Hann var
einn af stofnendum KA og var í
mörg ár í fremstu röð knattspymu-
manna bæjarins. En ég hygg, að
fjallgöngur hafi átt enn betur við
hann, því að auk þess sem þær
veittu honum útrás líkamlegra
krafta kenndu þær honum þolin-
mæði og þrautseigju og gáfu hon-
um gleði þess, sem sigrar margar
brattar brekkur og stendur loks á
tindinum með víðsýni og fegurð til
allra átta. Með ótal Ijósmyndum gaf
hann okkur hinum hlutdeild í feg-
urð fjallanna og bláma himinsins.
Kjarval er sagður hafa gefið okkur
löndum sínum sýn á fegurð hrauns-
ins, en Eðvarð átti mikinn þátt í að
birta okkur dýrð öræfanna, víðátt-
ur þeirra, frelsi og hreinleika. Til
þess notaði hann ýmist ljósmynda-
vélina eða kvikmyndavélina. Fjalla-
klasinn kringum Súlur, Kerlingu og
Tröllafjall öðlaðist nýtt líf í gegnum
linsur hans. Vesturöræfi, sem fáir
höfðu séð, stigu fram fyrir sjónir
okkar með beljandi fljótum og foss-
um, blátæru víðemi og Ijónstygg-
um hreindýrahjörðum fyrir atbeina
hans. Afkima og eldstöðvar Ódáða-
hrauns, fomar og nýjar, svipti hann
dulúð sinni og þjóðsagnahulu, létt-
ur upp á fótinn og með myndavél-
ina sína að vopni, en fáir menn vom
kunnugri en hann á þeim slóðum.
Hvar sem hann kom og fór hafði
hann opið og næmt auga íyrir ís-
lenskri náttúm og var laginn að
fanga hana á filmu, enda átti hann
gríðarlegt safn fagurra landslags-
mynda.
En Eðvarð sinnti fleira en að
kynna fyrir okkur fegurð Islands
með myndum sínum. Hann áttaði
sig manna best á því, hvar söguleg-
ir atburðir vora að gerast, og var
yfirleitt þangað kominn með rétt
tæki á réttum tíma. Þannig tókst
honum að varðveita frá gleymsku
og glötun ærið marga minnisverða
atburði, sem ella hefðu hvergi verið
til nema í stopulu, skammvinnu og
ótraustu minni manna. Vegna ár-
vekni hans og vakandi áhuga eigum
við nú fjölda ljóslifandi heimilda-
mynda um sögulegar stundir,
merka menn, breytta staðhætti eða
þjóðhætti og hverfandi eða gróandi
þjóðlíf, jafnvel daglegt líf, sem ann-
ars væra nú hvergi til. Þetta verður
aldrei ofmetið eða fullþakkað. Gildi
þessa þáttar í ævistarfí Eðvarðs
sést ef til vill best á því, að ekki
verður svo gefin út bók um mannlíf,
listir, störf eða stofnanir á Akureyri
á síðustu áratugum, að myndir
hans teljist ekki bráðnauðsynlegar
til glöggvunar bókarefninu, sem án
þeirra yrði fábreytilegra, óljósara
og á allan hátt dauflegra. Það má
líka ganga að því vísu, að í yfir-
gripsmiklu myndasafni hans séu
alltaf til myndir, sem við eiga og að
gagni koma, myndir, sem segja
mikla sögu. Því hefir alltaf mátt
treysta. Sem dæmi má nefna, að oft
var leitað til hans um myndefni,
þegar tekin var saman Saga Akur-
eyrarkirkju, og alltaf hafði hann til
taks úrval mynda við hæfi. Samtals
era í þeirri bók 59 myndir eftir
hann eða margfalt fleiri en eftir
nokkum annan, og era þá manna-
myndir (andlitsmyndir) ekki taldar
með. Ekki vildi hann taka eyrisvirði
fyrir afnot myndanna, og sýnir það
veglyndi vel þann hug, sem hann
bar til kirkjunnar, málefna hennar
og starfsins, sem þar er unnið.
Alltaf hafði hann yndi af að
hlynna að fögram gróðri, blómjurt-
um og trjám, hvort sem var á
æskudögum í skrúðgarði foreldra
sinna við Spítalaveg eða í garðinum
við heimili þeirra Mörtu við Möðra-
vallastræti á fullorðinsáram. Jafn-
framt hafði hann gaman af að
rækta matjurtir, svo sem grænmeti
og kartöflur til bragðbætis og bús-
ílags. Snemma hóf hann að safna
náttúragripum og átti afar gott
safn furðulega formaðra hraun-
myndana, skrýtilegra steina og
steingerðra trjáa, sem hann hafði
fundið sjálfur og gripið með sér á
ferðum sínum um fjöll og firnindi.
Einnig átti hann hami ýmissa fugla,
sem hann hafði fundið dauða á
fómum vegi, hirt og látið stoppa
upp, þvi að aldrei fór hann með
skotvopn og hefði aldrei látið sér til
hugar koma að miða þeim á þessa
fleygu vini sína, hvað þá hleypa af.
Eðvarð var gæddur fágætlega
mörgum góðum eiginleikum, sem
ýmsir hefðu getað öfundað hann af,
og mundu kunnugir fúsir votta, að
þar er ekki farið með oflof eða
skrum. Hann var jafnlyndur mað-
ur, glaður í hjarta og góðviljaður.
Aldrei heyrðist hann fara niðrandi
orðum um aðra menn eða háðsyrð-
um á annarra kostnað, og aldrei
vissi ég hann skipta skapi. Hann
var einstakur heimilisfaðir, um-
hyggjusamur og umgengnisgóður,
og bömum sínum, fóstur- og stjúp-
börnum var hann sönn fyrirmynd,
traustur vinur og bakhjarl í leik, lífi
og starfi, hvort sem það birtist í að
koma upp tunnu til kattarsláttar á
öskudaginn eða styðja þau og
styrkja, þegar á reyndi og til alvör-
unnar kom. Hann var alltaf þolin-
móður, alltaf jákvæður og alltaf
boðinn og búinn að rétta hjálpar-
hönd, ef hann vissi, að einhver
þurfti þess með, og sparaði sér
aldrei ómak, ef hann hafði hugboð
um að geta orðið öðram að liði.
Hann sparaði hins vegar jafnan
stóra orðin. Ur hlýju brosi hans
geislaði góðvild og vinsemd, sem
gat breytt vandræðum náungans í
bjartsýni og vongleði.
Löng ævi er á enda runnin, en
jafnframt farsæl ævi og fögur.
Fertugur gekk Eðvarð að eiga
Mörtu Jónsdóttur, sem reyndist
honum góð kona og bjó honum og
bömum þeirra, Agli og Elsu Frið-
riku, gott og fagurt heimili. Þar
áttu líka gott athvarf dætur Mörtu
af fyrra hjónabandi, Anna Dóra og
Kristín Harðardætur, svo og Jón
Guðlaugsson, systursonur Mörtu.
En síðustu árin hafa verið erfið, lík-
amskraftar írænda míns vora
þrotnir. Fæturnir, sem bára hann
ungan upp á hæstu fjöll og um
Ódáðahraun þvert og endilangt,
neituðu að hlýða lengur. Sú var líkn
með þraut, að hann fékk að vera
heima og fékk þar til hinsta dags þá
bestu aðhlynningu, sem hægt var
að veita. Það þótti honum vænt um,
og fyrir það var hann ósegjanlega
þakklátur. Hann var líka þakklátur
fyrir allt, sem fyrir hann var gert,
hvort sem honum var hagrætt í
rúminu eða gefið vatn til að væta
kverkarnar. Honum þótti líka vænt
um að geta séð Vaðlaheiðina yfir
fótagaflinn sinn. Þegar komið var
að rekkju hans, þar sem hann lá
máttvana, hafði hann alltaf einhver
gamanyrði á vörum, eitthvað
smellið, skemmtilegt eða óvænt,
sem breiddi bros á varir. Þolgæði
hans og þrautgæði virtist lítil tak-
mörk sett, ljúflyndi hans og geðslag
fáum gefið.
Ég og fjölskylda mín kveðjum
Eðvarð frænda með söknuði og
þakklæti fyrir vináttu með frænd-
semi allt frá bamæsku minni, rösk-
lega hálfrar aldar nágrenni við
sömu götu, margan góðan greiðann
og skemmtilegar samverustundir.
Við biðjum honum allrar blessunar
á nýjum leiðum, um leið og við
sendum Mörtu og allri fjölskyld-
unni einlægar samúðarkveðjur.
Sverrir Pálsson.
Þú sast með myndina skáhallt
fyrir framan þig, glaður, rólegur og
litaðir himininn, fjöllin, þökin og
fólkið þannig að svarthvít myndin
tók á sig líf og lit, og heimurinn
varð fallegri og betri. Gráhvítur
hversdagsleiki var ekki til í þínum
augum, ekkert ljótt orð á þínum
vöram. Þú hljópst við fót með
myndavélarnar en fórst þér samt
hægt. Þú sást heiminn gegnum
linsuna ætíð tilbúinn að grípa fögra
augnablikin eða bíða þolinmóður
eftir rétta ljósgeislanum í mynda-
safnið. Þú varst heiðarlegur maður
og treystir öðram, en baðst þá
aldrei um neitt. Ef eitthvað fór
samt aflaga varst þú fyrstur til að
redusera blettina burtu. Þú varst
hófsamur maður en notaðir þó mik-
inn sykur í kaffið. Ef dýrmætur
hlutur féll og brotnaði var betra að
laga hann með límbandinu en að af-
skrifa og skaffa nýjan. Þú trúðir því
að enginn gæti hrasað þannig að
ekki væri hægt að rétta hann við
aftur. Myndperiurnar þínar festir
þú á dýran pappír en daglegt mas á
minnismiðana. Þú varst prúðmenni
og fínn í tauinu og unnir fjölskyld-
unni þinni og fallega heimilinu sem
Marta bjó þér. Þú ert fallinn frá og
í minningunni þarf enga bletti að
redusera. Þú fórst þér hægt en
áorkaðir miklu. Þú gerðir heiminn