Morgunblaðið - 23.08.2000, Qupperneq 34

34 MIÐVIKUDAGUR 23. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 23. ÁGÚST 2000 35
+
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
„ÉG ATTI EINU SINNI..."
s
Ibréfi frá Onnu Ringsted, sem
birtist hér í Morgunblaðinu í
gær, segir svo: „Eg átti einu
sinni fimm börn á lífi, en á einu and-
artaki, einn fagran morgun í maí
fyrir fjórum árum, fækkaði í hópn-
um mínum um einn, vegna þess, að
tæplega 18 ára sonur minn fór ekki
eftir settum reglum, hann notaði
ekki belti, kannski ók hann of hratt,
kannski var hann að hækka í græj-
unum sínum, hann var ósofinn en
hann var á leiðinni HEIM, átti bara
ófarna nokkra metra, en þá...“
Þetta eru upphafsorð átakanlegs
bréfs móður, sem missti son sinn í
umferðarslysi.
Anna Ringsted segir: „Hvað eig-
um við að horfa upp á mörg ung-
menni láta lífið í umferðinni eða örk-
umlast? Eigum við að segja svona
20-30 á ári og friða okkur svo með
því að segja, að þetta sé nú bara
náttúrulögmál?! ... Eg hef áður
nefnt það í hugrenningum mínum,
að ég vilji sjá hækkaðan ökuleyfis-
aldur, lágmark 18 ár, ég hef líka átt
mér þann draum að ökumenn séu
hiklaust sviptir ökuskírteini á staðn-
um af minnsta tilefni, ég hef einnig
nefnt það, að hér vanti sárlega staði
undir æfingaakstur og mér er lífsins
ómögulegt að skilja, af hverju ekk-
ert gerist í þeim efnum, nema að svo
litlu leyti að það tekur því ekki að
nefna það.“
í Morgunblaðinu í gær komu fram
athyglisverðar upplýsingar um
fjölda umferðarlagabrota á síðasta
þremur og hálfu ári. Á árinu 1997
voru tæplega 3800 ökumenn teknir
fyrir of hraðan akstur. Ári seinna,
1998, voru þeir nær 6500 en á árinu
1999 tæplega 4000. Skýringin á
þessari háu tölu 1998 er stóraukið
eftirlit á því ári, sem segir væntan-
lega einhverja sögu um það, hverju
slíkt eftirlit getur skilað.
Jafnframt kemur fram, að öku-
menn á aldrinum 17-30 ára eru fjöl-
mennasti hópurinn, sem tekinn er
fyrir brot á umferðarlögum og enn
fremur að langtum fleiri karlar en
konur gerast brotlegir við umferð-
arlög.
Áskorun Önnu Ringsted hlýtur að
hafa sterk áhrif á fólk. Tillögur
hennar eru þess verðar að þær verði
teknar til vandlegrar meðferðar hjá
æðstu stjórn umferðarmála.
KOFFÍNNEYZLA
Nýjar rannsóknir á vegum Johns
Hopkins-háskólans í Bandaríkj-
unum benda til þess að koffíni sé ekki
bætt í gosdrykki vegna bragðs heldur
til þess að fá neytendur til að ánetjast
drykkjunum. í samtali við Morgun-
blaðið í gær af þessu tilefni sagði
Magnús Jóhannesson læknir að
neyzla koffíns hér á landi væri
áhyggjuefni og benti í því sambandi
sérstaklega á svonefnda orkudrykki,
sem komnir eru á markaðinn m.a. hér
og er sérstaklega beint að yngri ald-
ursflokkum.
Bandaríski læknirinn, sem stjórn-
aði ofangreindri rannsókn, heldur því
fram, að bera megi framferði gos-
drykkjaframleiðenda saman við það,
þegar tóbaksframleiðendur bættu
níkótíni í sígarettur til þess að neyt-
endur ánetjuðust framleiðslunni.
Magnús Jóhannesson læknir telur
mjög líklegt að þetta sé rétt.
Þessi rannsókn og viðbrögð lækna
eru mikið umhugsunarefni. Er ekki
tilefni til þess, að þeir sem framleiða
eða flytja inn slíka drykki hugsi sinn
gang?
Veiti fólk athygli foreldrum, sem
koma með börn sín með sér í mat-
vörubúðir verður Ijóst, að ungmennin
sækja mikið í orkudrykkina en það
fer heldur ekki á milli mála, að for-
eldrar eru þeirrar skoðunar, að þess-
ir drykkir séu skaðlegir heilsu barna
sinna, því að yfirleitt banna þeir kaup
á drykkjunum. Það getur ekki verið
eftirsóknarvert fyrir matvöruverzl-
anir að hafa vöru á boðstólum, sem
viðskiptavinir þeirra telja skaðlega
heilsu barna sinna og það getur held-
ur ekki verið framleiðendum eða inn-
flytjendum til framdráttar að dreifa
slíkri vöru.
400 ÍSLENDINGAR
Reykingar eru óþverri. Þær
menga umhverfi okkar. Þeir
sem reykja eru illa lyktandi. Þeir
sem ekki reykja en eru nálægt reyk-
ingamönnum finna að mengun vegna
reykinga setzt í föt þeirra og þau
verða ónothæf.
Þetta eru hinar saklausari afleið-
ingar reykinga, því að reykingar eru
líka banvænar.
I Morgunblaðinu í gær kom fram,
að talið er að 400 íslendingar deyi ár
hvert af völdum reykinga. Þetta eru
staðreyndir, sem menn gera ekki til-
raun til að mótmæla. Samt reykir
fólk og reykir innan um annað fólk.
Fjöldi fólks hættir að reykja, þeg-
ar það er komið yfir miðjan aldur.
Það er viðburður að sjá fólk reykja
þegar það er komið á þann aldur. Þar
eru á ferð eins konar eftirlegukindur.
Það er hins vegar alvarlegt um-
hugsunarefni að stundum a.m.k.
virðast reykingar vera að aukast á
meðal ungs fólks. Það er ástæða til að
beina forvarnarstarfi gegn reyking-
um fyrst og fremst að ungu fólki. Þar
er sá hópur þjóðfélagsþegna, sem af
einhverjum ástæðum lætur sig engu
varða staðreyndir og upplýsingar,
sem liggja fyrir. Það var hægt að
skilja reykingafólk áður en rann-
sóknir leiddu í Ijós skaðsemi reyk-
inga. En eftir að hver rannsóknin á
fætur annarri sýnir, að reykingar
eru banvænar er áhugi ungu kynslóð-
arinnar á reykingum óskiljanlegur.
Ungt fólk ætti að taka höndum sam-
an um að koma þeirri tízkubylgju í
gang, að það sé sóðaskapur að reykja
- sem það er. Það er lýti á ungum
karli eða konu að reykja.
Kennsla að hefjast í flestum skólum landsins
16 til 17 þúsund nemend-
ur í framhaldsskólum
Stýrimannaskólinn, Vélskólinn og Tækni-
skólinn voru settir í gær og sigla aðrir
skólar í kjölfarið í dag og næstu daga. Hjá
skólunum þremur fengust þær upplýsing-
ar að aðsókn væri dræm í þá tvo fyrst-
nefndu, en í þann síðastnefnda hefði hún
aukist um 43% milli ára.
Morgunblaðið/Kristínn
Stýrimannaskólinn var settur í gær og fengu nýnemar stundaskrá og
kynningu á skólastarfinu, réttindum þeirra og skyldum.
Efnahagsumbætur og frumkvæði
Reuters
Gerhard Schröder, kanslari Þýskalands, og Lionel Jospin, forsætisráðherra Frakklands. Hagfræðingurinn
Gary Becker segir þá hafa sigrað í kosningum með því að heita auknum ríkisafskiptum en fljótlega skipt um
skoðun og ákveðið að fara í smiðju til hægrimanna.
Þriðja leiðin
er hægri leið
KENNSLA hefst í flest-
um framhaldsskólum
landsins í þessari viku
og verða grunnskólar
settir í næstu viku. Þá
er kennsla að hefjast í háskólum
landsins. Fyrstu skólamir riðu á
vaðið í gær og voru Stýrimannaskóli
íslands, Vélskóli íslands og Tækn-
iskóli Islands settir.
í menntamálaráðuneytinu feng-
ust þær upplýsingar að flestir skól-
arnir hefðu verið settir í gær eða
yrðu settir í dag. Helsta undantekn-
ingin væri Menntaskólinn á Akur-
eyri, sem yrði settur um miðjan
september. Samkvæmt upplýsing-
um ráðuneytisins verða nemendur í
framhaldsskólum milli 16 og 17 þús-
und í vetur og er árgangurinn held-
ur minni en verið hefur. Ekki væru
miklar breytingar milli skóla, en þó
færi nú meira af nemendum á höf-
uðborgarsvæðinu í Borgarholts-
skóla. Við það rýmkaði aðeins hjá
hinum skólunum, en þeir hefðu allir
verið yfirfullir þannig að sú þróun
væri til bóta.
Skólaárið fært fram
til að jafna annir
Skólaárið hefur nú verið fært
fram þannig að það hefst upp úr 20.
ágúst og lýkur upp úr 20. maí til
þess að jafna annirnar. Hins vegar
væri skólaárið níu mánuðir eins og
segði í lögum.
Guðjón Ármann Eyjólfsson,
skólameistari í Stýrimannaskólan-
um, setti skólann og var tekið á móti
nýjum nemendum. Hann sagði að
nýnemar væru um 24, en samtals
væru 50 nemendur í skólanum.
Hver nemandi fékk í gær sína
stundatöflu, en mikil samkennsla
fer fram í Stýrimannaskólanum og
Vélskólanum.
Samtals fengu 53 prófskírteini
frá Stýrimannaskólanum í vor. Þar
af luku 28 30 rúmlesta réttindum,
sjö skipstjórnarréttindum 1. stigs,
15 skipstjórnarréttindum 2. stigs og
níu skipstjórnarprófi 3. stigs.
Guðjón Armann sagði að sér litist
bæði vel á illa á nýja kerfið, sem tek-
ið hefði verið upp á síðasta skólaári.
„Það sem veldur mér mestum
vonbrigðum er að sjávarútvegs-
brautir skuli ekki hafa komist upp
úti á landi við skóla eins og fram-
haldsskólann í Vestmannaeyjum og
fyrir norðan,“ sagði hann í samtali
við Morgunblaðið. Hann benti á að
stefnan væri sú að hægt yrði að taka
almennar greinar í öllum fram-
haldsskólum og síðan yrðu sex skól-
ar sérstaklega útvaldir til að gefa 30
rúmlesta réttindi, sem yrði undan-
fari að hærra námi í Stýrimanna-
skólanum. Hann sagði að þetta væri
í þveröfuga átt við þróunina annars
staðar þar sem verið væri að færa
nám af þessu tagi í færri skóla eins
og til dæmis í Svíþjóð þar sem stýri-
mannaskólum hefði verið fækkað úr
fjórum í tvo.
Dræm aðsókn vegna þenslu?
Björgvin Þór Jóhannsson, skóla-
meistari Vélskóla Islands, sagði að
nýnemar væru 49 og síðan væru 14
endurkomunemendur, sem hefðu
verið áður og kæmu nú aftur inn í
skólann. Því eru 63 nemendur, sem
ekki voru á síðasta ári. I allt eru 142
nemendur í skólanum nú. Björgvin
Þór sagði að það væri frekar slakt.
Venjan hefði verið að yfir 200 nem-
endur væru í skólanum, en í íyrra
hefði byrjað að fækka og nemenda-
fjöldinn verið aðeins undir þeirri
tölu. Hann sagði að gripið hefði ver-
ið til auglýsingaátaks vegna þessa.
,Átakið náði unga fólkinu en ann-
að er, sem ekki hefur komið upp á
yfirborðið, að svo mikil þensla er í
járniðnaði í landinu að nemendur
freistast mjög til þess að seinka því
að fara í nám eða taka sér frekar frí
frá námi, sem komnir eru áleiðis,
vegna þess að þeim er boðið gull og
grænir skógar.“
Björgvin Þór sagði að þetta hefði
komið fyrir áður hér á landi og
sennilega verið mest áberandi í
heimsstyrjöldinni síðari þegar skól-
inn nánast tæmdist og þegar hann
hefði innritast í skólann 1960 hefðu
nemendur aðeins verið 17. Hins
vegar væri reynslan sú að þegar
málmiðnaðarmenn vantaði og
tekjur og yfirvinna væri mikil væri
námi slegið á frest. Slíkt væri hins
vegar hættulegt vegna þess að
menn geta verið komnir í það mikl-
ar fjárhagslegar skuldbindingar að
þeir treysta sér ekki aftur í nám.
Hann sagði að þá hefði öll um-
ræða um sjávarútveg verið á svörtu
nótunum, sem gæti verið hættulegt
og fældi ungt fólk frá og foreldrar
beindu börnum annað. Þyrftu allir
að taka höndum saman um að
breyta þessu viðhorfi og stuðla að
því að fleiri kysu að fara bæði í Vél-
skólann og Stýrimannaskólann.
Hlutur kvenna eykst í
Tækniskólanum
Tækniskóli íslands var settur í
gær og sagði Svandís Ingimundar-
dóttir, námsráðgjafi og kynningar-
íúlltrúi, að sérstaklega ánægjulegt
væri hvað kvenfólki hefði fjölgað.
Svandís sagði að nýnemar væru
nú 220 og undirstrikaði það vaxandi
vinsældir skólans. Nýnemar í
fyrrahaust voru 140 þannig að fjölg-
unin er 43% á milli ára.
Hún benti á til marks um aukinn
fjölda kvenna að hlutfall kvenna í
upplýsingatæknifræði væri nú 42%
miðað við að í fyrra hefði engin kona
innritast í fagið.
Svandís sagði að einn karlmaður
væri skráður til náms í röntgendeild
þar sem áður hefði ríkt mikið
kvennaveldi en í meinatækni væri
enginn karlmaður skráður sem ný-
nemi í ár.
I frumgreinadeildinni, þar sem
fram fer aðfararnám fyrir háskóla-
stigið, eru tæp 40% kvenfólk og rúm
60% karlmenn á fyrstu önn.
Svandís rakti aukna aðsókn að
skólanum meðal annars til þess að
kynningarstarfsemi hefði verið öfl-
ug og fulltrúar nemenda hefðu farið
með þegar skólinn var kynntur í
framhaldsskólunum, sem augljós-
lega hefði skilað árangri.
Svandís sagði að þrátt fýrir þessa
aukningu mætti segja að aðsókn
væri dræm í fög á borð við tækni-
fræði miðað við þörfina, sem væri
slík að nemendur næðu vart að
klára vegna þess að beðið væri eftir
þeim úti á vinnumarkaðnum.
Menntaskólinn í Reykjavík verð-
ur settur á morgun. 750 nemendur
verða í skólanum og þar af um 220
þriðju bekkingar.
Menntaskólinn við Hamrahlíð
verður settur íýrir hádegi í dag og
fengust þær upplýsingar að nýnem-
ar væru fleiri en verið hefði, eða um
330. Alls yrðu nemendur í dagskól-
anum um 1.000.
Menntaskólinn við Sund verður
settur á mánudag og er hann senni-
lega síðastur framhaldsskólanna
fyrir utan MA til að hefja skólastarf
á haustmisseri.
Aldrei fleiri í Háskólanum
í Reykjavík
Háskólarnir eru einnig að fara af
stað um þessar mundir.
Háskólinn í Reykjavík verður
settur á morgun. Hafa innritaðir
nemendur við skólann aldi’ei verið
fleiri, eða 650 talsins, en voru 450 á
síðasta skólaári. Af heildarfjölda
nemenda eru 85 í fjarnámi.
Samkvæmt tilkynningu frá skól-
anum hefst MBA-nám í janúar 2001
í samvinnu við erlenda háskóla.
Haustpróf hófust í Háskóla ís-
lands á mánudag, en kennsla hefst í
verk- og raunvísindadeild og að ein-
hverju leyti í læknisfræðideild 28.
ágúst og í öðrum deildum og grein-
um upp úr því.
Fram kemur í fréttatilkynningu
frá Háskóla íslands að í haust hefj-
ast við skólann átta nýjar námsleið-
ir.
Skólastarf í grunnskólum lands-
ins hefst síðan föstudaginn 1. sept-
ember.
eftir Gary S. Becker
© Projcct Syndicate.
„AÐEINS de Gaulle gat gefið Alsír
frelsi; aðeins Nixon gat hafið sam-
skipti við Kína.“ Að baki þessara
slagorða er athyglisvert grundvall-
aratriði: eiginhagsmunir valda því
oft að stjórnmálaflokkar breyta
með róttækum hætti hefðbundinni
hugmyndafræði sinni og yfirgefa
hana jafnvel. Þessi sannindi eru
sérstaklega gagnleg í Evrópu og
eru að verða það í ríkari mæli um
allan heim þegar kannaðar eru
gerðir ríkisstjórna sem talið er að
séu vinstrisinnaðar eða sósíalískar.
Seint á sjötta áratugnum munaði
minnstu að borgarastríð hæfist í
Frakklandi vegna Alsír. Kallað var
á Charles de Gaulle, sem verið
hafði valdalaus síðan 1946, og hann
settist að í forsetahöllinni, Elysée,
til að leiða Frakka út úr kviksynd-
inu. Þar sem de Gaulle var mikill
ættjarðarsinni virtist hann vera
eini maðurinn sem væri fær um að
veita Alsír frelsi.
Seint á sjöunda áratugnum gátu
Kínverjar og Bandaríkjamenn
bætt samskiptin vegna þess að
Kínverjar áttu í stjórnmálalegum
og hernaðarlegum átökum við So-
vétríkin. Demókratar í Bandaríkj-
unum vissu þetta jafn vel og
repúblikanar en Johnson forseti
var hræddur við að ræða við Kín-
verja vegna þess að flokkur hans
var álitinn veikgeðja í baráttunni
gegn kommúnismanum. Aðeins
eindreginn andstæðingur komm-
únista eins og Nixon naut nógu
mikils stuðnings hjá hægrimönnum
til að geta farið í heimsókn til Kína
og hvatt til samvinnu Bandaríkja-
manna og Kínverja gegn sameigin-
legum óvini í Kreml.
Efnahagsmál eru ekki ónæm fyr-
ir hreyfiöflum af þessu tagi. Ronald
Reagan og Margaret Thatcher
tókst að fá samþykkta lægri tekju-
skatta, einkavæðingu ríkisfyrir-
tækja, að vald stéttarfélaga yrði
skert og umsvif hins opinbera yrðu
í heildina tekið minni. Vinsældir
stefnu þeirra og árangurinn sem
þau náðu olli því að vinstrisinnaðar
ríkisstjórnir í ýmsum löndum tóku
einnig upp markaðshyggju sem
stangaðist algerlega á við hefð:
bundna hugmyndafræði þeirra. í
mörgum tilfellum eru það einvörð-
ungu þessir flokkar sem hafa nægi-
legan stuðning á vinstrivængnum
til að geta knúið í gegn nauðsynleg-
ar umbætur í málefnum
vinnumarkaðarins og á fleiri svið-
um markaðarins.
Umbætur í anda markaðshyggju
voru hafnar af stjórn Verkamanna-
flokksins á Nýja-Sjálandi 1984 er
hún setti lög sem breyttu svo mjög
efnahagsmálum lítillar og áður ein-
angraðrar þjóðar að landið varð
eitt helsta virki efnahagslegrar
frjálshyggju í heiminum. Ráða-
menn Verkamannaflokksins nýsjá-
lenska einkavæddu póstþjónustuna
og margar aðrar ríkisstofnanir.
Þeir breyttu kerfinu í atvinnumál-
um, þar sem samningaferlið var af-
ar miðstýrt, og vinnuveitendur
fengu nú umtalsverðan rétt til að
ráða og reka starfsmenn að vild og
greiða laun í samræmi við lögmál
markaðarins.
Bandarískir demókratar voru
gegnum tíðina ákafir talsmenn öíl-
ugs ríkisvalds en undir forystu
Bills Chntons forseta tók flokkur-
inn mið af vinsældum þeirrar
stefnu Repúblikanaflokksins að
draga úr forsjárhyggju og minnka
vægi ríkisvaldsins. Það var Clinton
forseti en hvorki Bush eða Reagan
sem lýsti því yfir að „tími mikilla
ríkisafskipta“ væri liðinn og stjórn
hans endurskoðaði frá rótum hefð-
bundna stefnu demókrata í velferð-
armálefnum, fjárlagahalla, lækkun
ríkisskulda og eflingu atvinnulífs-
ins.
Stefnubreytingar í
Þýskalandi og Frakklandi
Gott dæmi um þessa áhrifavalda
er að finna í efnahagsstefnu
Mexíkó á níunda og tíunda ára-
tugnum. Stjórnarflokkurinn, PRI,
sem var við völd í Mexíkó óslitið í
sjö áratugi (þar til hann tapaði ný-
lega er Vicente Fox sigraði í for-
setakosningum), beitti sér mjög
fyrir ríkiseign á fyrirtækjum í
þungaiðnaði, tollum á innflutning
til að vernda innlend fýrirtæki og
vandlega útfærðum reglum um
fjármála- og vinnumarkaðinn. En
undir forystu Miguel de la Madrid
forseta brást PRI við gagnrýni
markaðssinna á lélegan árangur í
efnahagsmálum með því að selja
mörg ríkisfyrirtæki, einkavæða að
hluta almannatryggingakerfið og
byrja að reka harðan áróður fyrir
því að gerður yrði fríverslunar-
samningur við „óvininn" mikla í
norðri, Bandaríkin. Fox forseti
þarf því ekki annað en að fylgja
þeirri umbyltingu eftir, þarf ekki
að standa fyrir sinni eigin byltingu.
Þingið í Argentínu brást fyrir
skömmu við geysilega miklu at-
vinnuleysi með því að samþykkja
lög um umbætur á málefnum vinn-
umarkaðarins, minnka vald stétt-
arfélaganna og gefa vinnuveitend-
um vald til að ráða og reka fólk. Ný
ríkisstjórn miðju- og vinstriafla
forsetans, Fernando de la Rua,
studdi breytingarnar en áður hafði
íhaldsstjórn Carlos Menems for-
Jospin jók frelsi
fyrirtækja til að ráða
og reka og Clinton
endurskoðaði stefnu
demókrata.
seta mistekist í tilraunum sínum til
að endurbæta reglur vinnumark-
aðarins.
En ef til vill eru' pólitískar
stefnubreytingar í Þýskalandi og
Frakklandi að undanförnu bestu
dæmin um réttmæti kenninganna
um pólitískar umbætur sem kennd-
ar eru við „de Gaulle/Alsír“ og
„Nixon/Kína“. Atvinnuleysi var
mikið og hagvöxtur lítill í báðum
löndunum á tíunda áratugnum, að
miklu leyti vegna reglugerðafarg-
ans á mörkuðum fjármála og vinnu.
Ríkisstjórnir íhaldsmanna í þess-
um löndum náðu litlum árangri í
raunverulegum markaðsumbótum
þrátt fyrir fögur orð. Stjórnir Josp-
ins og Schröders sigruðu í kosning-
um fyrir tilstuðlan kosningaloforða
um að draga úr atvinnuleysi og
auka hagvöxt með því að setja fleiri
lög og reglur.
Báðar stjórnirnar hófu reyndar
ferilinn með því að auka ríkisaf-
skipti - meðal annars voru sett lög
um 35 stunda vinnuviku í Frakk-
landi. En báðar breyttu stefnunni,
að vísu með býsna laumulegum
hætti. Gerhard Schröder í Þýska-
landi hefur nú lækkað mjög fyrir-
tækjaskatta, ýtir undir stofnun
nýrra fyrirtækja og heitir því að
ekki verði lagður skattur á eignir
lífeyrisþega í séreignasjóðum.
Lionel Jospin, forsætisráðherra
Frakklands, jók án mikils hávaða ^
frelsið á vinnumarkaði landsmanna
með því að rýmka möguleika á
hlutastörfum og auka einkavæð-
ingu. Hann ýtti einnig undir alþjóð-
lega samkeppnishæfni fjármála-
kerfisins með því að draga úr
opinberri stýringu.
Nixon var fær um að ná sam-
komulagi við Kína kommúnista og
de Gaulle gat gefið Alsír upp á bát-
inn, það er því tiltölulega lítið skref
fyrir sósíalista að gerast stuðnings-
menn frjáls markaðskerfis og
mæla með mun lægri sköttum á
fyrirtæki. Venjulega vega eigin- >_
hagsmunir meira en hugmynda-
fræði, í stjórnmálum eins og í lífinu.
Gary S. Becker er Nóbelsverðlauna-
haíií hagfræði, prófessor í hagfræði
og félagsfræði við Chicago-háskóla
og tekur þátt í rannsóknum við
Hoover-stofnunin a í Stanford-
háskóla.
Víða gengur illa að
manna kennarastöður
RÁÐNINGAMÁL kennara eru fastur punktur
í umfjöllun fjölmiðla þegar h'ða tekur að
hausti og skólastarf í grunnskólum landsins
hefst. Morgunblaðið hafði samband við skóla-
skrifstofur og grunnskóla landið um kring og
leitaði upplýsinga.
Gerður G. Óskarsdóttir, fræðslustjóri
Reykjavíkur, sagði að um 50 stöður séu
ómannaðar í grunnskóla Reykjavikur en
reyndar fylli þær ekki allar heilt stöðugildi.
Er þetta svipað og var í fýrra. Þá var ráðið í
allar þessar stöður fýrir upphaf skólaárs.
Hlutfall leiðbeinenda í kennaraliðinu, sem tel-
ur 1200 manns, var fimm af hundraði sl. vetur.
Gerður telur fjórar ástæður liggja að baki
kennaraskortinum.
I fyrsta lagi að það sé alls staðar hörð bar-
átta um gott starfsfólk vegna efnahagsupp-
sveiflunnar í þjóðfélaginu. Segist hún sjá
fram á þetta ástand næstu árin og segir að þá
standi skólarnir höllum fæti því að laun
kennara séu yfirleitt lægri en flestra há-
skólamenntaðra stétta.
í öðru lagi bendir hún á að skólakerfið hafi
stækkað svo mikið og skóladagurinn Iengst á
undanförnum árum. Við það hafi stöðugild-
unum fjölgað.
í þriðja lagi sé það orðið algengara að
kennarar, eins og annað fólk, sé í fleiru en
cinu starfi starfsævina. Þetta sé einfaldlega
alþjóðleg þróun.
Fjórðu ástæðuna segir hún vera að starfs-
vettvangur fólks með kennaramenntun sé
orðinn miklu stærri og fjölbreyttari en áður.
Fyrirtæki séu komin með sína símennt-
unarstjóra, það sé mikið um námskeið hjá
fyrirtækjunum og oft vilji þau ráða kennara í
þessi störf.
Misjöfn staða
Ekki virðist endilega vera mikill munur á
milli landshluta hvað varðar mönnun. Staðan
getur verið mjög mismunandi í sveitarfélög-
um sem liggja hlið við hlið. Þannig er t.d.
búið að ráða í allar stöður í Grindavík og eru
um 80 af hundraði kennara með kennslurétt-
indi. I nágrannabyggðarlaginu Reykjanesbæ
er hins vegar mjög erfítt ástand. Þar vantar í
átta stöður og er jafnvel erfíðleikum bundið
að fá leiðbeinendur til starfa. Ólikt því sem
áður hefur verið skila þeir sér ekki nú.
Á ísafírði er fólk mjög ánægt með stöðuna.
Er þar búið að ráða í allar auglýstar stöður.
Á Suðureyri vantar hins vegar í tvær stöður
af fimm og var Magnús S. Jónsson skólastjóri
ekki bjartsýnn á ástandið.
Ástandið er einnig mismunandi í næstu
nágrannabæjarfélögum Reykjavíkur. Á
skólaskrifstofu Hafnarfjarðar fengust þær
upplýsingar að staðanværi mjög góð og búið
að ráða f allar stöður. 1 Mýrarhúsaskóla á
Seltjarnarnesi er búið að manna alla umsjón-
arkennslu. Þar vantar heimilisfræði- og
handavinnukennara og mun það verða leyst
með því að aðrir kennarar skólans munu
taka að sér kennsluna. I Bessastaðahreppi
vantar hins vegar tvo umsjónarkennara.
Sagði Erla Guðjónsdóttir skólastjóri að jafn-
velleiðbeinendur svöruðu ekki auglýsingum.
I Húnavatnssýslum er búið að ganga frá
ráðningum í grunnskólanum á Blönduósi og
Húnavallaskóla en í Höfðaskóla á Skaga-
strönd er versta ástand til 10 ára. Þar eru 13
stöður og vantar í þijár og hálfa stöðu.
Óvenju gott ástand á Austurlandi.
Víða eru skólastjórnendur nokkuð sáttir
við sinn hlut, þrátt fýrir að sjaldgæft sé að
fólk með kennsluréttindi sitji í öllum stöðum.
Þegar tillit er tekið til þeirra staða sem blað-
ið fékk upplýsingar um, þá er ekki fjarri lagi
að álykta sem svo að leiðbeinendur séu að
mcðaltali 10-30 af hundraði kennara á lands-
byggðinni. Þegar var búið að ncfnagott
ástand í Grindavík, Hafharfirði og ísafirði. f
báðum barnaskólunum í Vcstmannaeyjum er
fullmannað. Á Raufarhöfn er fullmannað en
þar eru leiðbeinendur í meirihluta eins og
verið hefur gegnum tíðina.
Á Austurlandi virðist vera óvenju gott
ástand f ráðningarmálum á heildina litið. I
Fjarðarbyggð er nokkuð góð staða. Það er
búið að ráða í velflestar stöður og gerðist
það mun fyrr en í fýrra. I Austur-Héraði er
fullmannað og réttindafólk í nánast öllum
stöðum og hefur svo verið sfðan í vor. Að
sögn Helgu Guðmundsdóttur, forstöðu-
manns fræðslu- og menningarsviðs, er mjög
+
mikill stöðugleiki í starfsmannahópnum. Á
Suð-Austurlandi er ástandið einnig mjög
gott. Þar vantar einungis í eina stöðu af 40.
Hið sama má segja um Þorlákshöfn þar sem
fullmannað er með réttindakennurum eða
kennaranemum utan eina stöðu hannyrða-
kennara.
Bærinn styrkir fólk til íjarnáms
Á Siglufirði hefur gengið óvenju vel að
ráða í kennarastöður, sagði Eyjólfur Stur-
laugsson skólastjóri grunnskólans. Var hægt
að velja úr leiðbeinendum en Eyjólfur er
reyndar ekki ánægður með að það vantar
réttindakennara. Horfir það reyndar til
batnaðar, þar sem Siglufjarðarbær hefur
styrkt nokkra heimamenn til fjarnáms við
Kennaraháskólann og líður að því að þau
öðlist kennararéttindi. Tók bærinn til þessa
ráðs að fyrirmynd Isafjarðarkaupstaðar sem
gerði eitthvað svipað fýrir nokkrum árum að
sögn Eyjólfs.
Ólíkt mat
Mismunandi er hvað skólastjórnendum
finnst vera gott ástand. Sumir eru hæst-
ánægðir ef það er fullmannað, þótt það sé að-
allega af leiðbeinendum eins og á Raufar-
höfn. Annars staðar er talað um að ástand sé
ekki nógu gott, þótt það sé fullmannað eins
og í Sól vallaskóla á Selfossi. Óli Þ. Guðbjarts-
son skólastjóri er ekki fullsáttur við það að í
þremur stöðugildum af 35 séu leiðbeinéndur.
Það er enda meginregla að ráða fólk með
kennsluréttindi. Hinu megi aftur á móti ekki
gleyma að leiðbeinendur geta verið góðir
kennarar.