Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1976, Qupperneq 39

SÁMSSTADIR £ ÞJÓRSÁRDAL
43
Matthías Þórðarson hefur álitið þessa sögu benda til að Hjalti muni
hafa búið á Sámsstöðum í Þjórsárdal.16
Sagan um skipasmíði Hjalta í Þjórsárdal og Narfa flugumann
Runólfs er þó líklega einber uppspuni. 1 fyrsta lagi er Rangá ytri
ekki skipgeng upp undir Heklurætur. Um þetta atriði segir Árni
Magnússon: „I Yti’i-Rangá eru: Árbæjarfoss Ægissíðufoss svo ósatt
er, að nokkur hafi siglt ofan eftir henni.“37 1 öðru lagi eru helgi-
sögueinkenni Ijós; Hjalti er látinn fyrirgefa óvini sínum og til-
ræðismanni og gera hann að vini sínum. Er þessi saga um Hjalta
því ekki nýt heimild um bústað hans.
1 Biskupaannálum Jóns Egilssonar er þess getið að „Hjalti á
Núpi“ hafi haft bú á Sámsstöðum í Þjórsárdal.18 Ekki er vitað hvað-
an Jóni kom þessi vitneskja. Hafi Hjalti búið á Núpi hefði verið
eðlilegra að elstu heimildir teldu hann hafa búið í Gnúpverjahrepp,
er svo er ekki. Frásögn Jóns er of ung miðað við aldur Hjalta, og
engar heimildir eldri en Biskupaannálar geta þess að Hjalti hafi
búið á Núpi og átt bú á Sámsstöðum.19 Er því Biskupaannálum
ekki treystandi um þessi atriði. En þar eru Sámsstaðir fyrst nefndir
í heimildum.
Árni Magnússon aflaði sér talsverðra upplýsinga um eyðibyggð-
ina í Þjórsárdal. Eru þær varðveittar annars vegar í jarðabók hans
og Páls Vídalíns og hins vegar í Chorographicu Árna.20 Virðist sem
glöggt hafi sést til bæjarrústa á Sámsstöðum í tíð Árna.
II Um fyrri fornleifarannsóknir á Sámsstöðum
í Þjórsárdal.
1. Brynjúlfur Jónsson frá Minna-Núpi og greinar hans um Þjórsárdal.
Þjórsárdalur í Árnessýslu er tvímælalaust meðal merkustu minja-
staða á íslandi. Hér á líka íslensk fornleifafræði upphaf sitt í fræði-
legum rannsóknum. Meðal merkustu rannsakenda Þjórsárdals er
!6 Matthías Þórðarson (1943 b), bls. 11—12.
u Árni Magnússon (1955), bls. 36.
16 Biskupaannálar Jóns Egilssonar (1856), bls. 33.
io Það er fyrst 1862 sem Hjalti er talinn hafa búið á Skeljastöðum, og virðist
það vera ályktun Brynjúlfs frá Minna-Núpi eftir athugun á rústum í
dalnum.
20 Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns II (1918—21), bls. 217-—18.
Árni Magnússon (1955), bls. 37.