Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1976, Page 106

108
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
og má vera að þar hafi verið sami sárinn þangað til að bærinn fór í
eyði.
Þriðja greinanlega byggingarstigið í búrinu er þegar stóri sárinn
í nyrðra farinu hefur verið tekinn upp og grjót, torf og vikur hefur
verið borið í sáfarið. Ofan á þeirri fyllingu hefur svo staðið ker,
sem þétt hefur verið að með moldarblöndnum vikri, þangað til að
bærinn á Sámsstöðum fór í eyði.
Reynt er að lýsa þessum þremur stigum á teikningu, sjá 29. mynd.
Þessi túlkun verður ekki sönnuð svo óyggjandi sé, en hún er byggð á
sterkum líkum.
Til eru greinar í fornum lögum um jarðkeröld og bendir það til þess
að þau hafi verið almennt þekkt og notuð áður fyrr. 1 leiglendinga
þætti Grágásar er sérstaklega kveðið á um búskerfi sem leiglend-
ingur kunni að eiga í húsum, þ. e. bæjarhúsum, og hey sem hann
kunni að eiga í hlöðum eða heygörðum. Landeigandi virðist oftast
hafa átt öll hús og hlöður á leigujörðum og var leiglendingum því
réttindamál að eigum þeirra yrði ekki blandað saman við eigur land-
eigenda. Svo segir m. a. um rétt leiglendings sem skal flytja af jörð:
„Ef hann a ker ÍNe þar oc scal hann ut hafa f0rt þat oc sva aNat
gagn sitt þvattdag et siðarsta ifardögom nema hÍN lofe honom
lengr at hafa. Eigi scal hann briota hus til at f0ra ker sin ut nema
hann bote iafn væl aptr sem aðr var eN ellegar scal hann istöfom
ut f0ra.“1:L1
Þessar reglur Grágásarlaga voru teknar upp í Jónsbók í þessari
mynd: „Nú ferr maðr af jorðu ok á hann þar ker inni, þá skal hann
þat út hafa fœrt ok annat búgagn sitt hit síðarsta laugardag í far-
dogum, nema hinn lofi. Rétt er honum at brjóta hús til þess at fœra
ker sitt út, ef hann bœtir húsit jafnvel aptr sem áðr var, ella fœri út
í stofum."112
Hin gífurlega stærð keranna hefur oft valdið því að orðið hefur
að flytja þau í stöfum og taka þau sundur og setja þau saman inni
í húsunum. Þó gæti verið að þakið hafi verið rofið þegar stóra kerið
í nyrðra farinu í búrinu á Sámsstöðum hefur verið tekið út. Til þess
gæti bent torfið innan um vikurinn sem farið hafði verið fyllt með,
og hrísleifamar sem gætu verið úr þekjunni. Einnig hefði verið
hentugra að setja ífyllingarvikurinn niður um þakið en að bera hann
um bæjardyr.
111 Grágás Ib, bls. 138, sbr. Grágás II, bls. 502.
112 Jónsbók (1904), bls. 137.