Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1976, Side 107

SÁMSSTADIR f ÞJÓRSÁRDAL
109
Samkvæmt því sem segir hér að framan (bls. 97) hafa bæjarhúsin
á Sámsstöðum ekki verið lengur í notkun en um það bil hundrað ár.
Á því tímabili verða hin þrjú greinanlegu byggingarstig í búrinu.
Velta má fyrir sér hvort keraskiptin sem sjá má merki um í
búrinu gefi til kynna ábúendaskipti á Sámsstöðum. Ekki er unnt
að draga neinar ályktanir um það af jarðlagaskipan í sáförunum í
búrinu. Hins vegar mun mega ætla að ummerkin eftir keraskiptin
endurspegli að einhverju leyti búskaparlag og ef til vill sveiflur í
búskap á Sámsstöðum á um hundrað árum.
Það getur varla leikið vafi á því að þessi miklu jarðker hafi verið
notuð undir einhvers konar mjólkurmat. Stærð þeirra ber vott um
að þurft hefur að geyma og safna miklu magni af þessum mat í
senn. Eðlilegt virðist að túlka það þannig að mjaltir eða mjólkur-
framleiðsla hafi verið árstímabundin og hafi þurft að geyma mjólkur-
mat til þess tíma sem málnytupeningur var geldur. Búrbyggingin öll
er vottur þess að þurft hafi gott húsrými til að safna matnum í og
geyma hann.
IX FoT'n og ný Þjórsárdalsvandamál.
Varla þarf að minna á að fornar bæjarrústir frá tilteknum tíma
bera vitni um sögu þess tíma, ákveðna tækni í nýtingu landsins og
ákveðna uppbyggingu samfélagsins. Það er þó miklum aðferðalegum
vandkvæðum bundið að krefja fornleifar sagna um ýmis samfélagsleg
atriði horfinna tíma, t. d. verður vart lesið úr þeim neitt um pólitíska
viðburði eða útbreiðslu tungumála. Fornleifar geta hins vegar verið
haldgóður vitnisburður um ýmis hagsöguleg atriði, verklag og verk-
menningu og blæbrigði hennar.
Mismunandi verkmenning, svo sem í húsbyggingum, það er að
segja staðbundin menningarfyrirbæri, bera vott um staðbundin sam-
félög, ákveðna einangrun, samfélög sem jafnvel hafa getað verið í
ákveðinni andstöðu við nágrannasamfélögin. Járnaldarmenningin sem
landnemar Islands fluttu með sér bauð upp á ýmis blæbrigði búskap-
arlags ekki síður en mismunandi staðhættir landsins sjálfs.
Frá lokum þjóðveldistímans bera ritaðar heimildir með sér að
talsverðrar togstreitu hefur gætt milli einstakra landshluta. íslend-
ingasögur sem sannnefndar hafa verið héraðasögur bera einnig
vott um staðbundin samfélög, ákveðna einangrun. Þrátt fyrir sam-
eiginlegan og kerfisbundinn kjarna landnámsfrásagna Landnáma-