Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1976, Side 136

138
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Nr. 17. S. Olauus, þ. e. Ólafur helgi Haraldsson, verndardýrlingur
Vatnsfjarðarkirkju, kemur síðastur norrænu dýrlinganna fjögurra.
Með réttu ber hann algengustu einkunn sína, öxina, sem hér er reynd-
ar í atgeirs líki eins og oft er á Ólafsmyndum frá síðmiðöldum. Á
sínum stað er einnig forynjan undir fótum hans, drekinn með manns-
höfuðið, sem heita má sé nær einráður sem ,,undirliggjari“ Ólafs
helga frá um 1400 og til siðaskipta, en áður gegndi vopnaður maður
þessu hlutverki (sjá hér síðar, bls. 145). Deilt hefur verið um merk-
ingu þessa einkennis Ólafs helga, en flestir munu nú hallast að því
að þetta sé í rauninni annað og fyrra sjálf hans meðan hann óð enn
í villu og svíma heiðninnar, nú auðsveipt undir fótum hins nýja og
betra sjálfs, trúboðskóngsins. Rökin fyrir þessu eru meðal annars
þau að andlit ófreskjunnar cr oftast nær andlit Ólafs sjálfs, þótt hér
bregði út af því eins og best sést á skegginu. Höfuð kynjaverunnar er
einnig oftast nær með kórónu, en ekki alltaf, eins og t. d. má sjá á
Ólafslíkneski hér í Þjóðminjasafni, Þjms. 10918. Ekki er mér kunn-
ugt um að Ólafur helgi eigi að vera með sverð eins og hér er, en al-
varlegust myndfræðileg villa er að hann skuli vera með hatt en ekki
kórónu, þótt slíks séu dæmi, sem benda til vanþekkingar mynda-
smiðsins. Það er þannig sitthvað við þessa mynd sem vekur grun um
að listamaðurinn hafi ekki verið of vel með á nótunum, þegar fyrir
hann var lagt að gera mynd af heilögum Ólafi, en þó er persónan auð-
þekkt.
Aldur og tippruni. Minnisgreinin endar á þeim orðum að tjaldið
muni óefað vera málað utanlands og nokkrir af dýrlingunum, sem
óþekktir voru utan Islands, hafi verið pantaðir eins og þeir eru. Með
þessu síðasta er sjálfsagt átt við dýrlingana fjóra, nr. 14-—-17, þótt
aðeins tveir þeirra séu íslenskir.
Þessi ályktun minnisgreinarhöfundarins mun vera hárrétt. Engar
líkur eru til að listaverk af þessu tagi hafi verið gert á Islandi.
Raunar er ekki loku fyrir skotið að tauþrykk hafi verið þekkt hér
á landi, þótt engar heimildir séu um það, og ekki er heldur hægt að
synja fyrir að einhver hafi málað hér á léreft á miðöldum. En allt
af þeiri'i lausn, svo sem hér er grein fyrir henni gerð, á Hannes Pétursson,
sem sýnt hefur þessu verki mínu áhuga og meðal annars lagt til atlögu við
S Alauus með ofangreindum árangri. Pæri ég honum þakkir fyrir mikilsvert
framlag.