Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1976, Page 140

142
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Altarisbríkin í Vatnsfirði hefur verið frá kaþólskum tíma; það
sýna helgimennirnir. Hún hefur verið ein af vængjabríkum síð-
miðalda, á sinn hátt sambærileg við ögurbríkina, nr. 3 hér á eftir,
en þó talsvert minni og að nokkru leyti annars eðlis, þar sem hún var
öll máluð og gyllt, en enginn útskurður á. Athyglisvert er hversu
mjög gylling bríkarinnar hefur miklast þeim sem lýsinguna samdi,
og yfirleitt vekur lýsingin hugboð um að bríkin hafi verið íburðar-
mikið og vandað listaverk, gotneskt málverk með miklum gyllingum,
eins og þau gerðust á 15. öld. Um uppruna verður ekki fullyrt, en
eðlilegast er að nefna til norðurþýska eða öllu heldur niðurlenska
menningarsvæðið, „Flandur“.
1 áðurnefndum afhendingarskrám staðarins frá 1565, 1596 og
1636 (bls. 130) er minnst á bríkur í Vatnsfirði, fyrst brijkur ij, þá
iij brijkur og síðast ij smabrijkur yfer alltarinu med vængium,
þridia yfei kördyrunum vængjalaus. 1 vísitasíu Brynjólfs biskups
Sveinssonar frá 1639 er vængjalausa bríkin horfin og aðeins talað
um tvær brijkur yfer alltare (Bps. A II 6, bls. 14). I vísitasíu Þórðar
biskups Þorlákssonar frá 2. sept. 1675 er talin fram aðeins ein brík
í kirkjunni: Brijlc yfer alltare forgyllt (Bps. A II 11, bls. 43), og
síðan er í vísitasíum alltaf talað um þessa eina gylltu brík. Allt þetta
tal um gyllingu sýnir að það er sama gamla bríkin sem um er að
ræða, þótt nokkuð væri orðin skemmd eins og kemur fram í lýsingu
minnisgreinarinnar. Og enn er það áreiðanlega sama bríkin, sem
nefnd er í vísitasíu Finns biskups Jónssonar 15. ágúst 1761, þótt
hún sé þar kölluð vængiabrijk malud (Bps. A II, 21, bls. 198). I pró-
fastsvísitasíu frá 12. apríl 1773 segir: Yfer alltare er vængiabrijk
forvud og sumstadar gyllt (Kirknasafn XIV 1, A 2, bls. 8), og í út-
tekt frá 24. maí 1780: Yfer altare er vængia brik af hvörre vida er
malverk falled (Kirknasafn XIV 1, A 2, bls. 212). I vísitasíu Hannes-
ar biskups Finnssonar frá 4. ágúst 1790 er bríkin kölluð málud alt-
arisvængiabrík gömul (Bps. A II 24, bls. 8). Sama orðalag er notað í
úttektum frá 1808 og 1811, og þar með virðist gamla bríkin hverfa
úr heimildum.
Séra Arnór Jónsson, sem tók við staðnum 1811, fékk biskupsleyfi
1826 til að rífa timburkirkjuna í Vatnsfirði og byggja torfkirkju í
hennar stað (Ársrit Sögufélags ísfiröinga 1968, bls. 161). Helst er
svo að sjá sem þá hafi hinn tilkomumikli útskorni prédikunarstóll
séra Hjalta Þorsteinssonar, sem nú er í Þjóðminjasafni (Þjms.
10476), verið settur upp yfir altarið í töflu stað, því þannig er um-
horfs í kirkjunni þegar Helgi biskup Thordersen vísiterar hana 5.